نقش سالمندی در دهان

آسیب های دهان و دندان در اثر افزایش سن

نمای بالینی مخاط دهان در افراد مسن تفاوتی با افراد جوان‌تر ندارد. اگر چه تاریخچه‌ای شامل وارد شدن تروما به مخاط دهان (مانند جویدن گونه)، بیماری‌های مخاط (مانند لیکن‌پلان) عادات د‌هانی (مانند سیگار کشیدن) و اختلالات بزاقی (مانند کم‌کاری غدد بزاقی) می‌تواند تظاهرات بالینی و بافت‌شناسی مخاط دهان را در افراد مسن تغییر دهد...

تغییرات بافت‌شناسی شامل نازک شدن اپی‌تلیوم، کاهش الاستین و چربی زیر مخاط، افزایش بافت همبند فیبروزه و... است. نمای بالینی سطح مخاط با افزایش سن، نرم، نازک و خشک شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. نمای پوست پرتقالی لثه کمتر شده و مخاط دهان برای تروما و عفونت به‌خصوص هنگام استفاده از دندان مصنوعی و کم‌کاری غدد بزاقی مستعدتر می‌شود.

ایمنی مخاط دهان در ارتباط با سن تغییر می‌کند. ترمیم زخم و تجدید بافت‌ها می‌تواند در افراد مسن به تاخیر افتد، البته سن بالا تنها نقش اندکی را در کاهش پاسخ به آسیب وارده به مخاط دهان ایفا می‌کند.

تغییر در دندان‌ها در نتیجه سن را می‌توان به اعمال طبیعی فیزیولوژیک و تغییرات پاتولوژیک در پاسخ به استرس‌های محیطی و عملی نسبت داد. تغییرات ظاهری دندان شامل تغییر رنگ (رنگ زرد متمایل به قهوه‌ای) و کاهش مینا در نتیجه سایش است.

سایش شدید مینا می‌تواند در نهایت سبب عریان شدن عاج زیرین آن شود که حساسیت دندان، حس درد و افزایش استعداد پوسیدگی را به دنبال دارد. ضخامت سمان ریشه و نیز فضای پالپ با افزایش سن کاهش می‌یابد. عصب‌دهی داخل پالپ کاهش می‌یابد و میزان کلاژن پالپ افزایش پیدا می‌کند. این تغییرات حساسیت دندان و حس درد را کمتر کرده و نیاز به بی‌حسی موضعی برای انجام کارهای دندانپزشکی را کاهش می‌دهد.

شیوع پوسیدگی سطح تاج و ریشه با سن افزایش می‌یابد و بیش از ۳۰ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال پوسیدگی‌های ریشه و تاج درمان نشده دارند.

● ناراحتی‌های معمول دهانی در افراد مسن

بیماری‌ها و ضایعات مخاط در افراد مسن شایع هستند. بسیاری از افراد مسن دارای ضایعات پیگمانته (واریس، واریس زبانی، ماکول ملانوتیک) و ضایعات خوش‌خیم بافت نرم (فیبروما، گرانول فوردایس) و بافت سخت (توروس) هستند.

به علت تغییر سن و بیماری‌های وابسته به آن در دهان و ایمنی سیستمیک، افراد مسن بیشتر مستعد گسترش عفونت‌های دهانی فرصت‌طلب هستند. میکروارگانیسم‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی ایجاد عفونت کرده و در بافت‌های سخت و نرم ناحیه اوروفارنکس نهفته می‌شوند و افراد را برای انتشار عفونت‌های سیستمیک مستعد می‌سازند.

اغلب عفونت‌های ویروسی از ویروس‌های خانواده هرپس مانند HSV و VZV (واریسلازوستر) هستند. عفونت‌های اولیه به طور معمول در دوران کودکی رخ می‌دهند.

سپس ویروس‌ها در گانگلیون‌های حسی نهفته باقی می‌مانند تا زمانی که ثانویه به سرکوب سیستم ایمنی، تروما، استرس، نور آفتاب، اختلالات دستگاه گوارشی یا عفونت‌های راجعه دوباره فعال شوند.

بیشترین عفونت قارچی را در افراد مسن کاندیدا آلبیکانس ایجاد می‌شود. شرایط دهانی و سیستمیک متعددی در افراد مسن به تکثیر قارچ‌ها و در نتیجه گسترش بیماری‌های عفونی منجر می‌شود. پروتزهای متحرک، بهداشت ضعیف دهان یا دندان مصنوعی، اختلالات اندوکرینی (مانند دیابت)، ایمونوساپرس بودن، نقص‌های تغذیه‌ای، نقص عملکرد در غدد بزاقی و داروها همگی با عفونت قارچی دهان در ارتباط هستند (Angular chelitis).

پوسیدگی سطح ریشه ناشی از شرایط وابسته به سن متعاقب تحلیل لثه روی سمان توسعه پیدا می‌کند. از آنجایی که سمان نسبت به مینا کمتر مینرالیزه است، بیشتر مستعد پوسیدگی می‌باشد. اینها به صورت ضایعاتی با حدود مشخص و نقایص تغییر رنگ داده روی سمان یا در CEJ ظاهر می‌شود.

پوسیدگی‌های تاج هم بین افراد مسن کاملا شایع هستند و ریسک فاکتورهای آنها شبیه ریسک فاکتورهای پوسیدگی لثه هستند (رژیم غذایی ضعیف با مصرف قند، کاهش عملکرد غدد بزاقی، دریافت مقدار ناکافی فلوراید، نقایص حرکتی صورتی دهانی، بهداشت دهان ضعیف، دندان مصنوعی متحرک). این ضایعات مینا به صورت کلینیکی به شکل نقایص تغییر رنگ داده در سطوح اکلوزال و پروگزیمال دندان ظاهر می‌شوند و قوام نرم تا لاستیکی دارند.

بسیاری از افراد مسن اختلالات غذا خوردن و بلع را تجربه می‌کنند که می‌تواند موجب نقایص تغذیه‌ای مانند دهیدراسیون و سوء تغذیه شود. بنابراین این مشکلات جویدن و بلع باید تشخیص داده و سپس توسط متخصصان مناسب پیگیری و درمان شود.

● درمان اختلالات جویدن و بلع در افراد مسن

افزایش عملکرد غدد بزاقی، بلافاصله قبل یا در طول زمان وعده غذایی (برای مثال، افزاینده‌های فلوراید یا با ۵ میلی‌گرم پیلوکارپین یا ۳۰ میلی‌گرم سویملین

(Cevimeline) که ۳۰ دقیقه پیش از غذا داده می‌شود ممکن است موثرباشد.

به افراد مسن، باید متذکر شد که عمل غذا خوردن و بلع را با دقت انجام داده و از خوردن لقمه‌‌های غذایی بزرگ خودداری کنند. وقت اضافی و جداگانه‌ای که برای آشامیدن مایعات بین جویدن غذا صرف می‌شود، می‌تواند به بلع کمک کند (به‌خصوص در موردغذاهای خشک).

به طور کلی سن، نتایج زیان‌آور کمی برای سلامت و عملکرد حفره دهان دارد اما بسیاری از افراد مسن اختلالات مخاط دهان، دندان، پریودنتال، جویدن، بزاقی و... را تجربه می‌کنند. بیشتر این مشکلات می‌تواند برای بهبود کیفیت زندگی افراد مسن درمان شود...

دکتر مریم خادمی