افت قند خون

گلوکز یا قند خون ماده قندی تمام سلول‌های بدن است. البته سلول‌های عضلانی و چربی بخوبی می‌توانند از دیگر مواد غذایی بجز گلوکز استفاده کنند، اما سلول‌های مغز تنها متکی به گلوکز …

گلوکز یا قند خون ماده قندی تمام سلول‌های بدن است. البته سلول‌های عضلانی و چربی بخوبی می‌توانند از دیگر مواد غذایی بجز گلوکز استفاده کنند، اما سلول‌های مغز تنها متکی به گلوکز به عنوان سوخت هستند. از آنجا که مغز فرمانده بدن است، سیستم طبیعی بدن طوری طراحی شده‌ که قند خون تا حد امکان به مغز برسد. برای این منظور همه سلول‌های بدن بجز مغز فقط در حضور انسولین می‌تواند از قند خون استفاده کند و سلول‌های مغزی بدون واسطه انسولین از گلوکز بهره مند است.

وقتی به هر دلیلی مثل بی‌غذایی قند خون شروع به پایین آمدن می‌کند، انسولین ترشح نمی‌شود و به این ترتیب، سلول‌های بدن از مصرف قند محروم می‌شود ولی مغز می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. البته در شرایط افت نسبی قند خون فعالیت مغز و دیگر سلول‌های بدن کم می‌‌شود و بی‌حالی و سستی و ضعف عضلانی نتیجه همین افت فعالیت‌های مغزی و عمومی بدن است.

با پایین آمدن قند خون‌، ساز و کارهای دیگری هم شروع به کار می‌کنند مثلا هورمون‌های آدرنالین و گلوکاگون ترشح می‌شوند تا ذخایر قند بدن را آزاد کنند. آدرنالین باعث تپش قلب و عرق کردن می‌شود. با این اوصاف مشخص است که یکی از علائم افت سریع قند خون، تپش قلب و تعریق است.

اما بی‌غذایی جز در شرایط خاص، عامل اصلی افت قند خون نیست. بیشتر افرادی که افت قند خون را تجربه می‌کنند، دیابتی‌ها هستند. با این که علامت دیابت، بالا رفتن قند خون است، ولی دیابتی‌ها ذخایر قندی بسیار کمی دارند، بنابراین زمانی که دچار بی‌غذایی می‌شوند یا میزان انسولین و یا قرص‌هایی که برای دیابت مصرف می‌کنند، از حد لزوم بیشتر می‌شود، براحتی دچار افت قند خون می‌شوند.

همان‌گونه که گفته شد، وقتی فرد دیابتی دچار ضعف مفرط، سستی، سیاهی رفتن چشم، تپش قلب و عرق کردن می‌شود، اولین تشخیص افت قند خون است و او سریعا باید مقداری قند بخورد. فرد دیابتی در این حال باید قند بخورد چون اگر تشخیص اشتباه باشد قند خون درصدی بالا می‌رود که معمولا خطر آنی ندارد، ولی اگر فرد از خوردن قند منع شود و قند خون دقایقی پایین‌تر از حداقل‌ بماند، احتمال آسیب دائمی به مغز وجود دارد.

اما باید بدانیم از بین داروهای بیماران دیابتی همه باعث افت قند خون نمی‌شوند، مثلا قرص متفورمین، قرص آرکابوز و قرص گلی تازون از علت‌های افت قند نیستند و بعکس گلی بن کلامید یا گلی بورید، گلی کلازید و ریپاگلیناد که الان با نام‌های تجاری نوونوروم و نیوبت در بازار موجود است، در صورتی که بیش از حد مصرف شوند یا فرد بعد از مصرف آنها غذا نخورد، باعث افت قند خون می‌شوند.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی