بازار یابی آبزیان , چالش ها و فرصت های افزایش مصرف

بدون شك در دو دهه اخیر روند رشد جمعیت و جوان شدن ساختار جمعیتی كشور افق نیازهای جدیدی را پیش روی مسئولین , برنامه ریزان , كارشناسان و تصمیم سازان سازمانهایی كه به نحوی در سازماندهی تولید مواد غذایی در كشور موثرند گشوده است تامین غذای سالم و مورد نیاز جمعیت روز افزون كشور كه سلامت آنها در آینده جسمی و روانی كشور بسیار اهمیت دارد از جمله مسئولیتهای است كه باید تدابیر خردمندانه برای آن اندیشده شود

بدون شك در دو دهه اخیر روند رشد جمعیت و جوان شدن ساختار جمعیتی كشور افق نیازهای جدیدی را پیش روی مسئولین ، برنامه ریزان ، كارشناسان و تصمیم سازان سازمانهایی كه به نحوی در سازماندهی تولید مواد غذایی در كشور موثرند گشوده است . تامین غذای سالم و مورد نیاز جمعیت روز افزون كشور كه سلامت آنها در آینده جسمی و روانی كشور بسیار اهمیت دارد از جمله مسئولیتهای است كه باید تدابیر خردمندانه برای آن اندیشده شود . آبزیان دارای قابلیتهای چندگانه از حیث سلامت زایی و جلوگیری از بیماریها است و در مقایسه با مواد پروتئینی دیگر یك ماده غذایی كامل تر و بی ضررتر محسوب می شود .یافته های علمی نشان می دهد كه این ماده غذایی به علت داشتن اسیدهای چرب غیر اشباع امگا ۳ در شكل گیری سلسله اعصاب كودكان ، تقویت بینایی ، جلوگیری از بیماری افسردگی كه در جوامع صنعتی و شهری روز به روز در حال افزایش است و كاهش خطرات ناشی از بیماریهای قلبی و عروقی تاثیر بلامنازعی دارد . به همین دلیل پزشكان و متخصصان علوم تغذیه مصرف بیشتر ماهی را توجیه و تجویز می نمایند .

فرهنگ را مجموعه ای از آداب و سنن ، باورها ، اندیشه ها ، رفتارها و هنجارهایی میدانند كه موجب انطباق انسان با محیط رشد ، خلاقیت و نوآوری های پیوسته می گردد . بدین لحاظ هنگامی كه پیرامون فرهنگ سازی سخن به میان می آید و گفتگو می شود مراد آن است كه رفتارها ، هنجارها و آداب و سننی كه بوجود می آید انسان را با محیط انطباق داده و خلاقیت ها و نوآوری ها را گسترش دهد و یا به تعبیر دیگر موجباتی برای بهینه سازی و افزایش كیفیت دایمی شكل گیرد. لذا فرهنگ سازی پیش از آنكه به تعریفی از آداب و سنن ، باورها ، رفتارها و . . . اشاره كند به مساله مهم تعریف محیط تازه توجه دارد . محیطی كه باید مطلوبیت مورد نظر را خود داشته باشد و كیفیت های بالنده ای را عرضه كند . كیفیت هایی كه قادر باشند در عین رفع نواقص ، بر ارزشهای متعالی فزاینده ای استوار گردند و پیش برند .

از این رو محیطی كه در صدد فرهنگ سازی در آن هستیم ، مبتنی بر مطالعات و پژوهشهای انجام گرفته مطلوب و مورد انتظاری است كه در آن شاخصهای ذیل مورد عنایت است . برای فرهنگ سازی محیطی در پژوهشها نیازمند نگرش هستیم كه بتواند درعین درك متقابل روابط و تعاملات حاكم بر جامعه به مخاطبان ( اثر پذیران ) توجه داشته باشد و از فناوری های شایسته و كارآمدی بهره گرفته و ادبیات مناسبی را به كار می گیرد . فرهنگ در لغت به معنای سرمایه های مادی و معنوی هر ملت است . واژه تغییر فرهنگ نیز ناخود آگاه بعد زمان را در اذهان متبلور می سازد . به طوری كه تغییر فرهنگ با قدمت و زمان رابطه بسیار مستقیمی دارد . باید قبول كنیم كه هر برنامه ریزی درخصوص تغییر فرهنگ انسانها ، به خصوص فرهنگ مصرف ، نیازمند صرف زمان زیادی در كنار سایر اقدامات دیگر می باشد . فرهنگ و عادات غذایی انسانها ، تاثیر نشأت گرفته از وضعیت اقتصادی طبقات گوناگون جامعه ، شبكه تولید نگهداری و توزیع محصولات شیلاتی ، عادات دینی و مذهبی ، نگرش جامعه نسبت به اثر بخشی مواد غذایی وضعیت بهداشتی جامعه و فرهنگ خانوار است .

ایرانیان علاقه اشان بیشتر به مصرف گوشت قرمز است تا گوشت ماهی . ماهی از نظر ارزش غذایی و پروتئین در حد بالایی است به طوری كه ماده غذایی سلامت لقب گرفته است . مصرف سرانه در كشورهای توسعه یافته ۲۵ كیلو گرم و كشورهای در حال توسعه ۹ كیلو گرم است و مصرف سرانه كشور ما حتی از كشورهای درحال توسعه نیز پایین تر است .

● دیدگاه FAO در مورد غذا :

در چهار دهه گذشته ، پیشرفت قابل توجهی در افزایش متوسط غذای جهان به پایه كیلو كالری نفر در روز صورت گرفته است . هم اكنون متوسط كیلو كالری نفر در روز درحدود ۲۸۰۰ كیلو كالری ( ۱۹ درصد بیش از نیمه ۱۹۶۰ میلادی ) است . همچنین در حال حاضر ۳۰ كشور دارای مصرف سرانه زیر دو هزار و دویست كیلو كالری می باشند . متوسط مصرف جهان در سال ۲۰۱۵ به سه هزار كیلو كالری خواهد رسید و در سال ۲۰۳۰ از مرز ۳ هزار كیلو كالری خواهد گذشت . این پیشرفتها در متوسط مصرف نشانه این است كه اكثریت مردم وضعیت تغذیه بهتری داشته اند و سوء تغذیه كاهش یافته است . ماهی غذای سلامتی است ومتوسط سرانه جهان به ۳/۱۶ كیلو گرم رسیده است . متوسط سرانه مصرف جهان می تواند به ۱۹ تا ۲۰ كیلو گرم در سال ۲۰۳۰ برسد . به بیان دیگر مجموع مصرف ماهی از ۹۷ میلیون تن در سال ۱۹۹۰ به ۱۵۰ میلیون تن خواهد رسید . در سال ۱۹۹۰ برداشت و صید از منابع دریایی سالانه بین ۸۰ تا ۸۵ میلیون تن را نشان می دهد . درحالی كه صید در آبهای داخلی در سال ۱۹۹۹ به مرز ۳/۸ میلیون تن رسیده است.

انتظار می رود كه عمده افزایش در میزان تولید در آبزی پروری خواهد بود . رشد این بخش می تواند تا مدتی ادامه یابد ، اگر چه موانعی همچون كمبود مواد غذایی ، بیماریها و كمبود امكانات داخلی مناسب و مشكلات محیطی ، محدودیت هایی را به وجود می آورند ولی اگر این موانع برطرف نشوند شانس بیشتری برای افزایش تولید محصولات آبزی و در نتیجه مصرف ماهی برای مصارف انسانی به اندازه زیادی تأخیر می افتد ؟ !‌ ! !

انسان موجودی سراسر نیاز است . نیازهای بی شماری كه برخی فطری و برخی غیرفطری هستند. آبراهام مازلو از روان شناسانی است كه در زمینه نیازها و شرایط رشد و شكوفایی انسانی مطالعات فراوانی را انجام داده اند . نظریه مازلو در زمینه روان شناسی شخصیت نظریه ای ارگانیسمی است .از نظر وی انسان واحد كاملی است كه دارای طبیعتی خاص خود می باشد و مبانی روانی او را مانند ساختمان بدنی می توان مورد بحث قرار داد . به عقیده مازلو نیازها و استعدادهای انسان پایه زیستی دارند. پاره ای از آنها مشترك میان همه افراد بشر هستند و پاره ای دیگر فردی هستند. این نیازها موجب ، انگیزش هستند. وی سلسله مراتبی از نیازهایی را در انسان ذكر می كند . در این سلسله مراتب ، نیازهای زیستی و فیزیولوژیك مقدم بر نیازهای دیگر هستند و نیازهای بالاتر بر این نیازهای بنیادین استوار هستند. نیازهای فیزیولوژیك نیازهای هستند كه در قاعده هرم قرار داشته و عدم ارضای آنها میتواند برای هستی بشر خطرناك باشد .برای حركت انسان به سمت نیازهای والاتر ، برطرف شدن نسبی نیازهای فیزیولوژیك لازم است. این نیازها عبارتند است از غذا ، آب و اكسیژن. در نظریه مازلو طبقه دوم نیاز به امنیت است كه جایگاه پراهمیتی را دارد و برطرف كردن نیاز ایمنی در تمامی ابعاد آن حائز اهمیت است.

نیاز به غذا از جمله نیازهای فیزیولوژیك انسان است كه نبود آن هستی بشر را به خطر می اندازد. این نیاز تا زمانی كه انسان زنده باشد ادامه دارد. مرحله بعدی نیازهای انسانی ، نیاز به امنیت می باشد . امنیت را می توان از منظرهای مختلفی مورد توجه قرارداد . اولین بعد امنیت به امنیت جانی انسان بر می گردد كه درهمین ارتباط یكی از مهمترین وجوه امنیت انسانی به نام امنیت غذایی نمایانگر می شود . نبود امنیت غذایی یعنی نبود امنیت برای انسان و نبود امنیت برا ی انسان یعنی وجود سدی بزرگ در راه دستیابی به پیشرفت و ترقی انسان امنیت غذایی مقوله ای است كه هر دو طبقه پایه ای هرم مازلو را در بر می گیرد چون از یك طرف غذا را مورد توجه قرار داده و ازطرف دیگر به مساله امنیت می پردازد . از این روست كه امروزه بحث امنیت غذایی به یكی از مهمترین مباحث مهم كشورهای جهان اعم از ثروتمند و فقیر تبدیل شده است .

● تعریف امنیت غذایی

به عنوان وضعیتی تعریف میشود كه درآن همه خانواده ها ، هم از نظر فیزیكی و هم از نظر اقتصادی به تعداد كافی غذا برای همه اعضاء در دسترس داشته باشند و در خطر از دست دادن سطح دسترسی خود نیز نباشند . بحث امنیت غذایی علاوه بر میزان تولید داخلی با مقوله هایی از جمله قدرت اقتصادی ، سیاسی و نظامی نیز در ارتباط تنگاتنگی می باشند و هر كشوری از قدرت بیشتری برخودار باشد بیشتر قادر به تامین مواد غذایی خود خواهد بود و درهمین راستا هر چه كشوری قدرتمندتر باشد بیشتر قادر به تهدید امنیت غذایی دیگران خواهد بود . یكی از جهت گیرهای مهم در برنامه چهارم پرورش ماهی ، بازار محوری است .

اگرماهی به صورت فیله مناسب و سالم عرضه شود تاثیر زیادی بر مصرف بیشتر خواهد داشت چرا كه خانواده هایی هستند كه به دلیل عدم رغبت به پاك كردن ماهی آنرا مصرف نمی كنند درحالی كه اگر ماهی به صورت فیله قابل اعتماد به آنها عرضه شود رغبت آنها به تهیه و خوردن ماهی چشمگیر می شود . البته تبلیغات دیداری تصویری و تلویزیون موثر است .

در حال حاضر خـانــواده هـایی هستند كه درفصل تابستان ماهی مصرف نمی كنند و فكر می كنند كه خوردن ماهی در این فصل حرام است ولی نمی دانند چرا ؟

در گذشته نمی توانستند ماهی صید شده را در شرایط مناسب عمل آوری و منجد كنند و در نهایت تا تابستان نگهداری و به مصرف برسانند ،لذا اگر ماهی تاآن موقع می ماند صد در صد فاسد می شد و افراد قطعأ با مصرف آن مریض می شدند و این تصور بوجود آمده كه در تابستان نباید ماهی خورد زیرا بیمار می شویم . كیفیت عرضه ماهی در هر فصل و منطقه ای بسیار مهم است و فروشگاهها بایستی ماهی و آبزیان را با بهترین كیفیت ارائه كنند . در طبقات گوناگون جامعه رژیم غذایی از یك طبقه به طبقه دیگر و به تبع آن تولید زباله متفاوت است . بسیاری از گزارشات آماری با نشان دادن میزان بار بیماری ناشی از عدم تغذیه مناسب در میان فقرا و تغذیه بیش از حد در بین افراد متمول تر در هر جای جهان بر فاصله جهانی میان اغنیا و فقرا تاكید می ورزد . این تعارض تكان دهنده است در حالی كه ۱۷۰ میلیون كودك در كشورهای فقیر كم وزنی دارند و سالانه بیش از سه میلیون نفر از آنها می میرند . بیش از یك میلیارد آدم بالغ در سراسر دنیا وجود دارد كه اضافه وزن دارند و حداقل سیصد میلیون نفر از نظر بالینی چاق هستند .

وضعیت آبزی پروری و مصرف محصولات دریایی در ایران :

---