نظام كدینگ ملی كالا و تاثیر آن بر كنترل و كاهش قاچاق

در مورد میزان واقعی كالاهای قاچاق و ارزش آنها اظهارنظر دقیقی نمی توان كرد, اما براساس شواهد و قراین موجود, می توان برآوردی در این زمینه ارائه داد

قاچاق كالا در كشور ما به دلایل مختلفی از قبیل وجود تقاضا برای كالاهای قاچاق، كیفیت پایین و قیمت بالای تولیدات داخلی در مقایسه با نمونه‌های خارجی، تعرفه‌های سنگین گمركی و تشریفات زائد و ده‌ها مورد دیگر اتفاق می‌افتد.

در این راستا نظام كدینگ ملی با توجه به قابلیت‌های تعریف شده برای آن، در صورت اجرای صحیح خواهد توانست ضمن ایجاد فضای رقابتی بین تولیدكنندگان داخلی باعث افزایش كیفیت، كاهش قیمت و افزایش توان رقابت با نمونه‌های خارجی خود شود كه بالطبع كاهش تقاضای داخلی برای كالاهای قاچاق را به دنبال خواهد داشت. همچنین باعث نظام‌مند‌تر شدن واردات و صادرات كالاها خواهد شد.

قبل از ورود به بحث اصلی و بیان كاربرد سیستم كدینگ و نقش آن در كنترل و كاهش قاچاق كالا و برای ایجاد و ترسیم یك فضای كلی در ذهن خواننده از وضعیت موجود قاچاق در كشور و علل و عوامل به وجود آورنده آن، به طور اختصار به بیان این موارد خواهیم پرداخت. در ادامه تعریفی از سیستم كدینگ ارائه خواهیم كرد و توانمندی‌ها و قابلیت‌های این سیستم در رفع علل به وجودآورنده قاچاق را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در این نوشته نقش مردم به عنوان تاثیرگذارترین عامل در كاهش یا افزایش قاچاق مورد بررسی قرار گرفته و راهكارهایی برای هدایت مردم جهت حمایت از تولیدات داخلی ارائه گردیده است.

● نگاهی اجمالی به وضعیت قاچاق در كشور

با نگاهی گذرا به تیتر روزنامه‌ها و اخبار منتشره در سایت‌های خبری و اطلاع‌رسانی، به سادگی می‌توان دریافت كه قاچاق كالا در كشوراز چه حجم عظیمی برخوردار است و در كنار فعالیت قاچاقچیان در كشور می‌توان نگرانی موجود در میان صاحبان صنایع و همچنین مسئولان عرصه تولید را مشاهده كرد.

در مورد میزان واقعی كالاهای قاچاق و ارزش آنها اظهارنظر دقیقی نمی‌توان كرد، اما براساس شواهد و قراین موجود، می‌توان برآوردی در این زمینه ارائه داد. براساس آمار ارائه شده از سوی گمرك جمهوری اسلامی ایران مربوط به پرونده‌های قاچاق كالا در ۱۰ گمرك كشور در شش ماهه اول سال ۱۳۸۴، ارزش كل پرونده‌های قاچاق برابر با ۶/۷۶۱ میلیارد ریال بوده است و این میزان نسبت به مدت زمان مشابه سال ۱۳۸۳ رشد ۸/۱۸ درصدی را نشان می‌دهد یعنی میزان پرونده‌های قاچاق در شش ماهه اول سال ۸۴ برابر ۳/۶۴۱ میلیارد ریال بوده است كه می‌توان اصلی‌ترین دلیل این میزان رشد را افزایش قاچاق و فعالیت قاچاقچیان عنوان كرد. با این حساب و احتساب نیمه دوم سال، همچنین میزان رشد سالیانه آن و كشفیات صورت گرفته از سوی دیگر سازمان‌ها و ارگان‌ها از جمله نیروی انتظامی و با در نظر گرفتن این موضوع كه میزان پرونده‌ها و كشفیات درصد كوچكی از كل می‌باشد، می‌توان عنوان كرد كه اعداد شش میلیارد دلاری یا هشت میلیارد یا اعدادی كمتر و بیشتر از این ارقام كه در مورد میزان سالیانه قاچاق در كشور اعلام می‌گردد، دور از ذهن نمی‌نماید. هرچه این اعداد و ارقام بیشتر گردند بیشتر شاهد تبعات اقتصادی آن در جامعه خواهیم بود، ورشكستگی تولیدكنندگان از صنوف مختلف از جمله كفش، لوازم خانگی، پوشاك از جمله اخباری است كه شاهد آن هستیم.

به اعتقاد اكثر كارشناسان از جمله عللی كه در مقابل رشد اقتصادی جوامع بخصوص كشورهای در حال توسعه مانع ایجاد كرده، قاچاق می‌باشد و هر كشوری كه توانسته است قاچاق را كاهش داده و كنترل كند، به اهداف توسعه خود دست یافته است. در این میان با توجه به مطالب فوق‌الذكر ضروری است تا مسئولان و تصمیم‌سازان اقتصادی در كنار برنامه‌ریزی برای توسعه صنایع، به مقوله قاچاق به عنوان یكی از موانع اصلی توسعه اقتصادی كه ورشكستگی بسیاری از صنایع در كشور را به دنبال داشته است، توجه خاص نشان دهند.

● علت شناسی وجود حجم عظیم قاچاق در كشور

قاچاق در كشور ما به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد. بررسی هر كدام از این علل و رفع عوامل شكل‌گیری آن به نوعی راهكاری است برای كاهش قاچاق در كشور.

▪ وجود تقاضا برای كالاهای قاچاق:

علت اصلی وجود قاچاق، وجود تقاضای داخلی برای كالاهای قاچاق می باشد. به دلیل پایین بودن قیمت كالاهای قاچاق نسبت به محصولات مشابه تولید داخل و همچنین پایین بودن سطح عمومی درآمد و قدرت خرید مردم، اغلب اقدام به خرید این كالاها و محصولات می‌كنند. اگر مردم به این بینش برسند كه یكی از دلایل پایین بودن سطح درآمد و قدرت خرید آنها مستقیماً با خرید كالاهای قاچاق در ارتباط است، شاید با كمی تأمل و اندیشه خریدهای خود را انجام دهند. البته این موضوع كه مردم برای تشخیص كالای قاچاق و غیر از آن چه ابزاری در اختیار دارند، موضوعی است كه در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

▪ تعرفه‌های سنگین گمركی و تشریفات زائد

از دیگر دلایلی كه به رشد میزان قاچاق در كشور دامن می‌زند، افزایش تعرفه‌های مربوط به ورود كالاها به داخل كشور است.

▪ كیفیت كالاهای تولید خارجی

از نگاه بسیاری از مصرف كنندگان، كیفیت كالاها درجه اول اهمیت را در خرید آنها دارد و بسیاری از كالاهای خارجی با كیفیت بالا، زمانی كه به صورت قاچاق وارد كشور می‌شوند، از لحاظ قیمت پایین‌تر از مشابه داخلی خود می‌باشند. با تامین شدن دومین عامل انتخاب مشتری، یعنی قیمت پایین در كنار كیفیت بالا، جای هیچ گونه شكی در انتخاب مصرف‌كنندگان باقی نمی‌ماند. توجه به كیفیت كالاهای تولید داخل و استانداردسازی محصولات، اولین قدم در راه كاهش تقاضا برای كالاهای خارجی است.

علاوه بر مطالب عنوان شده به عنوان علل اصلی وجود قاچاق كالا در كشور می‌توان به موارد زیر نیز اشاره كرد:

ـ عدم ثبات كشورهای همسایه و وضعیت خاص اقتصادی آنها

ـ وجود باراندازها و اسكله‌های تعریف نشده

ـ عدم كنترل دقیق بازارچه‌های مرزی، مناطق آزاد ‌ویژه اقتصادی و تعاونی مرزنشین

ـ محرومیت استان‌های مرزنشین

ـ تنوع محصولات خارجی و نوآوری و خلاقیت در تولید آن

در این میان تلاش در جهت از میان برداشتن عواملی كه باعث رشد قاچاق می‌شوند، كاهش قاچاق كالا و به تبع آن رشد تولید ملی را به دنبال خواهد داشت. فرهنگ‌سازی در میان عموم مردم برای استفاده و خرید كالای تولید داخل و یا حداقل كالاهایی كه از مبادی قانونی و رسمی وارد كشور شده‌اند، از جمله راهكارهایی است كه می‌تواند به كاهش قاچاق در كشور كمك نماید، اما در میان چه ابزاری در اختیار مصرف‌كنندگان قرار دارد تا توانایی تشخیص این محصولات از غیر آن را داشته باشند؟ سیستم كدینگ كالا كه به صورت ملی در حال انجام است ابزاری قدرتمند و نظام یافته است كه به طور حتم به كنترل قاچاق كالاها كمك خواهد نمود.

● سیستم كدینگ چیست؟

از سیستم كدینگ به عنوان زبان مشترك زنجیره تامین كالا یاد می‌شود. زنجیره تامین كالا زنجیره‌ای است كه همه فعالیت‌های مرتبط با جریان كالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله كالای نهایی به مصرف كننده را شامل می‌شود. با استفاده از این سیستم می‌توان یك محصول را در هر یك از مراحل تهیه و بسته‌بندی، ارسال برای عمده‌فروشان، حمل و نقل، تحویل به خرده‌فروشی و در نهایت تا مرحله خرید مصرف‌كننده نهایی كنترل كرد. آنچه به عنوان تعریف نظام ملی طبقه‌بندی و خدمات شناسه كالاها و خدمات توسط وزارت بازرگانی ارائه شده این است كه نظام مذكور، نظامی است كه اطلاعات پایه زنجیره تامین در حوزه كالاها و خدمات را تحت كنترل درآورده و به عناصرمختلف عرضه می‌كند.

هر كالا دارای دو دسته از اطلاعات است:

۱) دسته اول اطلاعات پایه است كه خارج از محیط مراجع كالا تولید می‌شود و شامل اطلاعاتی از ذات و ماهیت اقلام و كالاهاست كه در گردش زنجیره تامین ثابت بوده و در طی عملیات تداركاتی دچار تغییرات نمی‌شود؛ مانند مشخصات فنی و ویژگی‌های كالا.

۲) دسته دوم اطلاعات عملیاتی است كه وابسته به محیط بوده و عمدتا آمارهایی از قبیل میزان تولید واردات، صادرات و غیره را شامل می‌شود. نظام مذكور با اطلاعات پایه سروكار دارد و به ساماندهی، تعیین استانداردها، تولید، ذخیره‌سازی و انتشار این دسته از اطلاعات می‌پردازد. با جمع‌آوری و توسعه این اطلاعات كه از طریق محیط وب و خطوط اینترنتی ارائه خواهد شد، انقلابی در سیستم اقتصادی و بازرگانی كشور رخ خواهد داد و با پیاده‌سازی این نظام توسط شركت‌های تولیدی و توزیعی و دستگاه‌های دولتی و تعامل آنها با یكدیگر، تحولی اساسی در فضای رقابتی سالم و به اشتراك‌گذاری اطلاعات شركت‌ها و محصولات ایجاد می‌شود. این سیستم بستر اولیه تجارت الكترونیك در كشور خواهد بود كه طی آن، همه كالاها در یك نمایشگاه مجازی دائمی جمع‌آوری شده و در دسترس كاربران مختلف مرتبط با كالاها قرار خواهد گرفت.

● سیستم كدینگ كالا و ضرورت‌های اقتصادی آن

هیأت وزیران در تصویب نامه شماره ۱۱۶۲۲۵/ت ۳۵۸۱۸هـ مورخ ۱۲/۹/۸۵ به استناد اصل یكصدوسی و هشتم قانون اساسی و ماده ۷۹ قانون تجارت الكترونیكی مصوب ۱۳۸۲، وزارت بازرگانی را موظف نمود نسبت به ایجاد نظام ملی طبقه‌بندی و خدمات شناسه كالاو خدمات (شامل تأمین و توسعه بستر اطلاعاتی زنجیره تامین ملی كالا، استانداردها، روش، ابزار و دستورالعمل‌های طبقه‌بندی و كدگذاری كالا جهت دستیابی به زبان مشترك ملی كالا و اطلاعات پایگاه مركزی داده‌ها و نیز تامین سازوكار لازم برای طبقه‌بندی و كدگذاری خدمات برای رسیدن به درگاه (پرتال) اطلاع رسانی ملی كالا و خدمات) اقدام نماید. این بدان معنا نیست كه تا قبل از این مصوبه هیچ اقدامی در جهت كدینگ كالا صورت نگرفته بود، چرا كه از سال‌های قبل كدینگ كالا اغلب به صورت درون سازمانی اجرا می‌شد، اما تاكنون هیچ نظام ملی برای كدینگ كالاها و خدمات ایجاد نشده بود و به طور حتم با اجرای كامل این نظام، شاهد دستاوردهای فراوانی در حوزه اقتصادی كشور خواهیم بود.

● افزایش رقابت‌پذیری

از جمله نیازهای جامعه اقتصادی و صنعتی امروز كشور ما، توسعه صادرات كالاهای غیرنفتی و افزایش توان تولیدكنندگان و صنعتگران داخلی در بازارهای بین‌المللی است. برای دستیابی به این اهداف، افزایش كیفیت كالاها و كاهش قیمت آنها از ضروریات می‌باشد كه همه این موارد در سایه وجود یك رقابت سالم بین تولیدكنندگان به وجود خواهد آمد. سیستم كدینگ یا نظام طبقه‌بندی كالا این امكان را برای تولیدكنندگان ایجاد كرده و رقابت‌پذیری را افزایش خواهد داد. بدین ترتیب كه سیستم كدینگ ملی با گردآوری، سازماندهی و نشر اطلاعات صحیح و كنترل شده از تمام محصولات و خدماتی كه در بازارهای كشور مبادله می‌شود، دیدگاهی جامع و فراگیر از اقتصاد و تجارت ملی ارائه می‌كند، به نحوی كه با توسعه این سیستم در سطح واحدهای تولیدی و بازرگانی، تنوع اقلام عرضه شده به بازارهای كشور و این كه در عرضه كالا و هر دسته كالایی چه تعداد مرجع عرضه‌كننده وجود دارد، مشخص می‌شود.

بدین ترتیب محاسبه ارزش هر یك از كالاها تسهیل شده و این از جمله كاركردهایی است كه سیستم كدینگ ملی در ایجاد و افزایش شفافیت اقتصادی داراست. با ورود تولیدكنندگان مختلف به این درگاه ملی، كلیه اطلاعات آنها در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد و در این میان مشتریان به دنبال تولیدكنندگانی خواهند بود كه محصولات خود را با قیمت و شرایط مناسب‌تر و نیز كیفیت بالاتر ارائه می‌دهند، در چنین فضایی تولیدكنندگان برای كسب سهم بازار بیشتر اقدام به كاهش هزینه‌های خود و همچنین كاهش قیمت‌ها به همراه افزایش كیفیت تولیدات خود خواهند نمود كه از جمله پیش‌نیازهای حضور در بازارهای جهانی می‌باشد. به عبارت دیگر، سیستم كدینگ نه تنها باعث واقعی‌ترشدن قیمت‌ها در داخل كشور خواهد شد بلكه به افزایش توانمندی تولیدكنندگان داخلی برای حضور در بازارهای جهانی نیز كمك خواهد نمود.

● كنترل و كاهش قاچاق

همانگونه كه در مطالب این نوشته به آن اشاره شد، یكی از دلایل وجود قاچاق در كشور وجود تقاضا برای كالاهای قاچاق به دلیل كیفیت بالا و قیمت نسبتاً پایین آنهاست، در بند قبلی اشاره كردیم كه چگونه كدینگ كالا باعث افزایش رقابت‌پذیری میان تولیدكنندگان می‌شود. بنابراین كاملا مشخص است كه با كدینگ كالاها می‌توان یكی از دلایل ایجاد قاچاق در كشور را تاحدی كم‌رنگ و اثرات ناشی از آن را كاهش داد. از طرف دیگر با استقرار كامل این نظام، صادركنندگان و واردكنندگان مجاز و معتبر كالا،‌ می‌توانند با عضویت در سیستم كدینگ ملی، اطلاعات خود و محصولات مربوطه را در درگاه ملی اطلاع‌رسانی كالا ارائه نمایند. به این ترتیب تمامی كالاهایی كه با مجوز رسمی و از مبادی قانونی و با پرداخت حقوق گمركی وارد كشور می‌شوند، می‌توانند وارد این سیستم ملی شده و از مزایای آن بهره‌مند گردند.

با توسعه سخت‌افزاری مربوط به تجهیزات كدخوان به صورت گسترده به همراه شبكه نرم‌افزاری مطمئن آن، می‌توان امیدوار بود كه امكان شناسایی كالاهایی كه به صورت قاچاق وارد كشور می‌شوند برای عمومی مردم و مصرف كنندگان به وجود آید، اقدامی كه مهم‌ترین نقش را در این میان بازی می‌كند،‌ عزم جدی سیاستگذاران اقتصادی و امنیتی كشور است تا با بهره‌گیری از رسانه‌ ملی و دیگر ابزارهای رسانه‌ای به ایجاد فرهنگ مصرف تولیدات داخلی اقدام نمایند و این بینش را در میان عموم مردم ایجاد نمایند كه توسعه و رشد اقتصادی جز با توسعه فعالیت تولیدكنندگان و افزایش توان رقابتی و حضور در بازارهای جهانی ممكن نخواهد بود و پیش زمینه ایجاد چنین وضعیتی حمایت از تولیدات داخلی با خرید كالاهای ایرانی و یا حداقل كالاهایی است كه به صورت رسمی و قانونی وارد كشور می‌شوند.