ساختار سیاسی و احزاب در روسیه

پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر ۱۹۹۱, فدراسیون روسیه بزرگ ترین کشوری است که پس از این فروپاشی به وجود آمده است دو سال بعد و در دسامبر ۱۹۹۳ همه پرسی برگزار شد و یک قانون اساسی جدید به تصویب رسید

پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر ۱۹۹۱، فدراسیون روسیه بزرگ‌ترین کشوری است که پس از این فروپاشی به وجود آمده است. دو سال بعد و در دسامبر ۱۹۹۳ همه‌پرسی برگزار شد و یک قانون اساسی جدید به تصویب رسید.

یکی از مشخصات بارز قانون اساسی جدید، اعطای قدرت فراوان به شخص رئیس جمهور است. دامنه اختیارات او به حدی است که می تواند احکام و دستوراتی را صادر کند که بدون بررسی توسط قوه مقننه، شکل اجرایی به خود بگیرد. در واقع اختیارات ریاست جمهوری روسیه به حدی است که برخی آن را با شارل دوگل در جمهوری پنجم فرانسه مقایسه می کنند.

یکی از اختیارات مهم رئیس جمهور، انتخاب نخست وزیر با تائید پارلمان یا همان «دوما» است. در صورت مرگ یا استعفای رئیس جمهور، نخست وزیر بر مقام او تکیه خواهد زد. نقش نخست وزیر به میزان بسیار زیادی تابع شخص رئیس جمهور است. البته این قانون در سال ۲۰۰۸ اصلاح شد و آن زمانی بود که ولادیمیر پوتین پس از دو دوره ریاست جمهوری می بایست از قدرت کنار برود. او سپس نخست وزیر شد و دیمیتری مدودف به جای او به مقام ریاست جمهوری رسید.

براساس قانون، نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید بتوانند بیش از ۵۰ درصد آرا را کسب کنند، در غیر این صورت دو نامزدی که بیشترین آرا را کسب کرده اند به دور دوم می روند. براساس قانون سال ۱۹۹۳، دوران ریاست جمهوری چهار سال بود اما در نوامبر سال ۲۰۰۸ و پس از انتخاب مدودف به عنوان رئیس جمهور، این قانون اصلاح شد و مدت حضور رئیس جمهور بر مسند قدرت به شش سال افزایش یافت.

دومای دولتی

مجلس سفلی در شورای فدرالی روسیه، دومای دولتی نامیده می شود. این مجلس قدرت فراوانی دارد و تمام لوایح حتی آنها که از سوی مجلس علیا یا شورای فدراسیون مطرح شده، ابتدا باید در دوما مورد بررسی قرار بگیرد. البته قدرت دوما در استعفای دولت بسیار محدود است. این مجلس می تواند با حداکثر اعضای خود به دولت رای عدم اعتماد بدهد اما براساس قانون، رئیس جمهور می تواند همین رای عدم اعتماد را نیز وتو کند.

دوما ۴۵۰ عضو دارد که به عنوان نماینده شناخته می شوند. پیشتر نصف کرسی های دوما از طریق تقسیم کرسی ها به نسبت آرا (کسب حداقل ۵ درصد آرا برای رسیدن به کرسی ها الزامی بود) و نصف دیگر از طریق نواحی تک عضوی انتخاب می شد. اما در نوامبر ۲۰۰۷، پوتین دستور داد از آن زمان به بعد انتخاب تمام اعضای دوما براساس تقسیم کرسی ها به نسبت آرا باشد و همچنین حداقل آرا برای ورود به دوما را ۷ درصد اعلام کرد. پوتین در واقع با این کار نامزدهای مستقل را حذف کرد و ورود احزاب کوچک به دوما را عملا غیرممکن ساخت.

طبق قانون سال ۱۹۹۳، انتخابات دوما هر چهار سال یکبار برگزار می شود؛ اما در نوامبر ۲۰۰۸ این قانون اصلاح شد و زمان حضور نمایندگان در دوما به پنج سال افزایش یافت.

شورای فدراسیون

مجلس علیا در شورای فدرالی روسیه، شورای فدراسیون است. این شورا ۱۶۶ عضو دارد که به عنوان سناتور شناخته می شوند. هرکدام از ۸۳ بخش فدرالی روسیه، دو عضو به این شورا می فرستند. یک سناتور توسط مجمع قانونگذاری استانی انتخاب شده و سناتور دیگر توسط استاندار معرفی و سپس به تائید مجمع قانونگذاری می رسد.

قوه قضاییه

دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه شامل ۱۹ قاضی است. تمام قضات توسط شخص رئیس جمهور و با رضایت شورای فدراسیون انتخاب می شوند. براساس قانون ۱۹۹۳، حل اختلافات میان نهادهای قانونگذاری و اجرایی کشور، برطرف کردن تنش ها میان مسکو و دولت های منطقه ای و محلی، بررسی درخواست های نهادهای مختلف دولتی و شرکت در فرآیند استیضاح رئیس جمهور از جمله اختیارات دادگاه قانون اساسی است. گرچه قوه قضاییه روسیه از لحاظ تئوریک مستقل است، اما غربی ها ادعا می کنند بسیاری از بخش های این نهاد قضایی تحت کنترل سیاسی کرملین و بخصوص شخص پوتین است.

احزاب سیاسی

در اوایل دهه ۹۰ میلادی بیش از یکصد حزب سیاسی ثبت شده در روسیه وجود داشت، اما تنها تعداد محدودی از این احزاب توسط مردم وارد دومای دولتی می شدند. از سال ۲۰۰۰ و در زمان ریاست جمهوری دوره اول ولادیمیر پوتین، تعداد احزاب بسرعت کاهش یافت. در دومای سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ تنها هفت حزب در پارلمان حضور داشت و هر گونه تلاشی برای ثبت احزاب مستقل با شکست مواجه می شد. اما به دنبال برگزاری تظاهرات گسترده و همچنین بنا بر تصمیم دادگاه اروپایی در مورد پرونده حزب جمهوریخواه روسیه، این قانون تغییر کرد و تعداد احزاب ثبت شده در دسامبر سال ۲۰۱۲ به ۴۸ حزب رسید. تعداد این احزاب اکنون به ۷۰ حزب می رسد. بنا بر اعلام وزارت دادگستری روسیه، حدود ۲۰۰ حزب نیز در مرحله شکل گیری و ثبت نام قرار دارند.

در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۱ تنها چهار حزب توانستند وارد دوما شوند که در ادامه توضیح داده می شوند:

ترکیب اجتماعی احزاب موضوعی است که در تحلیل های متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس گفته می شود بیشتر رای دهندگان به حزب کمونیست فدراسیون روسیه را افرادی با درآمد پایین و سطح آموزشی کم و بخصوص مستمری بگیران تشکیل می دهند. حامیان حزب سیاسی LDPR نیز بیشتر دارای این مشخصات هستند و این که بیشتر آنها را مردان تشکیل می دهند.

بنابر این تحقیقات، رای دهندگان به حزب روسیه واحد نیز بیشتر جوانان هستند. در واقع کارمندان و پرسنل نظامی و افرادی که برای گذران زندگی خود به دولت وابسته اند، از حامیان این حزب به شمار می روند. یکی از نکات جالب این است که حدود ۶۴ درصد حامیان این حزب را زنان تشکیل می دهند. به همین دلیل برخی تحلیلگران دولتی در روسیه می گویند زنان در برقراری ثبات در کشور نقش مهمی ایفا می کنند.

حسین خلیلی