ای ایران , ای مرز پرگهر

سالروز درگذشت روح الله خالقی

۲۱ آبان سالروز فوت موسیقیدان و میهندوست نامدار و سازنده آهنگ سرود ملی «ای ایران»، روح‌الله خالقی است که در ۵۹ سالگی در سال ۱۳۴۴ در سالزبوگ اتریش درگذشت، جنازه اش به تهران منتقل و با تشریفات ویژه مدفون شد.

روح‌الله خالقی در سال ۱۲۸۵ در کرمان متولد شد‌، سال‌ها شاگرد ممتاز استاد علینقی وزیری و از مفاخر موسیقی ملی ایران بود بهترین سال‌های زندگیش را صرف دل انگیز ترین هنرها کرد و به تشخیص اهل فن موسیقی ایرانی و فرنگی‌، شناخت او صلاحیت کامل یافت در سال ۱۳۲۵ انجمن موسیقی ملی‌، به همت اوتاسیس شد و سه سال پس از آن با تاسیس هنرستان ملی موسیقی به یکی از آرمان‌های هنری کشور ما جامه عمل پوشاند‌. انتشار آثار متعدد شامل متد و دستورهای علمی برای تدریس موسیقی ملی خدمت بزرگی به هنر کرد‌. هم اکنون قطعات آواز‌، قطعات ارکستری‌، اتودها‌، آثار ساده مدرسه یی‌، کتاب‌ها و رسالات علمی مانند نظری به موسیقی‌، از او به جای مانده است که هر کدام دارای ارزش فراوانی است.

خالقی علاوه بر ریاست هنرستان موسیقی ملی تا هنگام فوتش رهبری ارکستر «گل‌ها» و عضویت شورای موسیقی رادیو ایران را دارا و مدتها سرپرستی ارکستر‌های شماره یک و دو رادیو را به عهده داشت. روح‌الله خالقی در دامان پدر و مادری که هر دو در نواختن تار مهارت داشتند تربیت یافت‌، او نیز از کودکی به موسیقی علاقه مفرطی نشان می‌داد ولی پدرش از بیم این که مبادا وی از تحصیل عقب بماند او را از اشتغال به موسیقی منع می‌کرد . اما روح الله کوچولوی آن روزی، هر وقت خود را در خانه تنها می‌یافت با عشق عجیبی که به موسیقی داشت «مخفیانه و پنهان»تاری را که بزرگتر از جثه‌اش بود بغل می‌گرفت و مشغول نواختن می‌شد!!

بالاخره در نتیجه علاقه خستگی‌ناپذیر وی به موسیقی‌، پدرش مجبور شد او را از هفده سالگی در آموختن ویلن آزاد بگذارد بعد از یکی دو سال به محض اینکه مدرسه موسیقی وزیری تاسیس شد اولین شاگرد استاد وزیری بود که به فراگرفتن موسیقی پرداخت و چون احساس کرد که موسیقی دان بایستی در درجه اول دارای اطلاعات کافی باشد این بود که مجددا در ضمن اینکه موسیقی را ترک نکرد تحصیلات متوسطه خود را در دارالفنون و عالی رادر دانشسرای عالی در رشته ادبیات که ارتباط بیشتری به موسیقی داشت به پایان رسانید.

وی در سال ۱۳۲۳ انجمن موسیقی ملی ایران را پایه گذاری کرد. به همت خالقی تاریخ دو جلدی «موسیقی ایران زمین» تالیف شد. خالقی در عین حال یک نویسنده بود و برای مجلات و به ویژه مجله «پیام نوین» مطلب می‌نوشت.

خالقی (به گفته خودش) چون در نصرت الله معینیان احساسات وطندوستانه و در کارهایش پاکدامنی و صداقت ویژه مشاهده کرد حاضر شد که مشاور موسیقی رادیو ایران شود و به ایجاد برنامه «گل‌ها» کمک کند که برخی او را مبتکر این برنامه می‌دانند. خالقی که بر انواع فرضیه‌های موسیقی و علوم صدا تسلط کامل داشت در زنده کردن موسیقی اصیل ایرانی خدمات ارزنده بعمل آورد از جمله توجه به چنگ رودکی. وی بود که توصیه می‌کرد ریشه موسیقی ایرانی و واژه‌های گمشده پارسی را باید در میان تاجیک‌ها و مردم جنوب روسیه و قفقاز شمالی جستجو کنند.

صدها آهنگ جاویدان از خالقی باقیمانده است که معروف‌ترین آنها آهنگ سرود «ای ایران» است که شعر آن را «حسین گل گلاب» استاد وقت دانشگاه تهران (و عضو فرهنگستان ایران) سروده است.

این سرود در سال ۱۳۲۳ (۱۹۴۴ و در جریان اشغال نظامی ایران از سوی متفقین) تکمیل شد. انگیزه سرودن این شعر، مشاهده بی‌حرمتی‌های نظامیان اشغالگر بود که از تاریخ و تمدن ایرانیان بی خبر بودند و قضاوتشان بر پایه مشاهده وضعیت روز بود. سرود «ای ایران» در دهه ۱۹۶۰ در کنفرانس بین المللی بررسی سرودهای ملی، موثرترین – برانگیزاننده‌ترین و میهن‌گرا‌ترین سرود ملی کشورها شناخته شده است که هر ایرانی با شنیدن آن برانگیخته و آماده فداکاری برای میهن می‌شود.

طبق یک آمار، در ربع قرن منتهی به ۱۳۸۵ نوار و سی‌دی سرود «ای ایران، ای مرز پرگهر ـ ای خاکت سرچشمه هنر» ... «مهر تو شد چون پیشه‌ام ـ دور از تو نیست اندیشه‌ام» ... «در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما ـ پاینده باد خاک ایران ما» بیش از هر آهنگ و سرود فارسی دیگر تولید و تقریبا در خانه هر ایرانی در درون مرز و برون مرز وجود دارد.