تولید کنیم یا نکنیم

البته اینکه کشوری بتواند در تمام زمینه ها تولیدکننده باشد به نظر غیرممکن می رسد و هر کشور باید با توجه به اولویت های موجود و توانایی های داخلی در چند بخش خاص اقدام به تولید و در ادامه صادرات نماید

● وارد شدن در چرخه تولید

تا چه زمانی می‌خواهیم یک مصرف کننده صرف باشیم؟

این سئوالی است که تک تک ما باید از خود بپرسیم. این سئوال فقط در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیست بلکه در تمام صنایع می‌توان این سئوال را از خودمان بپرسیم.

این سئوالی است که نه تنها مدیران بلکه تمام افراد باید از خود بپرسند. به نظر نگارنده پاسخ به چنین پرسش‌هایی بوده که امروز به صورت خودکفایی در حوزه‌های مختلف نتیجه داده است و نمونه آن را می‌توان در مورد کشاورزی و بخصوص محصول گندم دید که روزی ما به عنوان واردکننده بودیم ولی امروز در زمینه تولید این محصول به خودکفایی رسیده‌ایم.

البته اینکه کشوری بتواند در تمام زمینه‌ها تولیدکننده باشد به نظر غیرممکن می‌رسد و هر کشور باید با توجه به اولویت‌های موجود و توانایی‌های داخلی در چند بخش خاص اقدام به تولید و در ادامه صادرات نماید. البته بخث اینکه باید در کدامیک از صنایع وارد شد، در این مجال نمی‌گنجد ولی به ذکر این نکته قناعت می‌کنیم که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان وارد شدن هر کشور در تعدادی از فناوری‌های نوین و پیشرفته الزامی و استراتژیک است.

این کارشناسان فناوری اطلاعات را یکی از فناوری‌های نوینی می‌دانند که خود می‌تواند کمک زیادی به رشد دیگر فناوری‌ها کند و سرمایه‌گذاری بر روی آن می‌تواند به رشد دیگر فناوری‌ها کمک کند.

● فناوری اطلاعات، انقلاب تکنولوژیکی عصر نوین

مطالب این بخش از مقاله را بارها و بارها شنیده‌اید ولی به قدری مهم‌اند که تکرار دوباره آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند، چرا که ابعاد پیامد‌هایی که به کارگیری فناوری اطلاعات در جهان بوجود آورده به قدری عظیم است که قابل کتمان نیست و وجوه مختلف و گوناگون این تاثیرگذاری را می‌توان در تمام آحاد جامعه مشاهده کرد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فناوری جدید در دهه ۹۰ وارد بازار شد و به سرعت توسعه یافت. این فناوری به دلیل عمومی بودن آن با سایر فناوری‌ها تفاوت اساسی دارد، به این معنی که تنها در حوزه فعالیت خود تاثیرگذار نیست، بلکه در کل فعالیت‌های اقتصادی و غیراقتصادی تاثیر بسزائی در تسهیل انجام امور و بالا بردن بهره‌وری و کارائی دارد. طی دهه گذشته، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در گستره جهانی شتاب قابل توجهی داشته ‌است، توسعه فزاینده اقتصاد جهانی نیز به این امر دامن زده ‌است.

پیشرفت‌های فناوری، رقابت بیشتر، و کم کردن محدودیت‌های تجاری باعث کاهش قیمت کالاها و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات شده ‌است که این امر به نوبه خود انگیزه‌ای قوی برای جایگزینی سایر اشکال سرمایه و نیروی کار با تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آورده‌‌است

بنابراین، سرمایه‌گذاری در این فناوری در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه اساساً افزایش یافته ‌است. در این بخش از سخنان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کمک می‌گیریم. محمد سلیمانی معتقد است بدون توجه به فناوری اطلا‌عات، دستیابی به توسعه صادرات، رشد مناسب اقتصادی و صنایع نوین دشوار است. سلیمانی می‌گوید: علا‌وه بر نقش اساسی و عمیق فناوری اطلا‌عات در زندگی انسان‌ها، عملکرد سازمان‌ها و تغییر نگرش افراد و تحول در فرهنگ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، این بخش سهم زیادی در رشد مطلوب اقتصادی کشورها دارد.

● در کدامیک از بخش‌های فناوری اطلاعات تولید کنیم

فناوری اطلاعات و ارتباطات خود به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود. سخت‌افزار و نرم‌افزار. تولید در هریک از این دو بخش به صورت‌های متفاوتی امکان‌پذیر است. البته باید در نظر داشت که بازار سخت‌افزار بزرگ‌تر و نمایان‌تر از نرم‌افزار است ولی تولید در نرم‌افزار آسان‌تر و راحت‌تر است. البته بجز این دو بخش تولید محتوا، فعالیت‌های خدماتی و چندین مورد را نیز می‌توان افزود که نا آشنا‌تر از دوتای اولند و در جایگاه خود به بررسی آن می‌پردازیم.

● سخت‌افزار

تولید در این زمینه خود می‌تواند به چند مدل زیر تبدیل شود:

▪ تولید برند: این مدل یکی از روش‌های نوین و جهانی تولید است. به نحوی که شرکت‌های بزرگ تجاری در حال حاضر بیشترین حجم محصولات خود را به این روش تولید می‌نمایند. در این روش سرمایه‌گذار با شناخت بازار بیشترین توان خود را معطوف به گسترش شبکه فروش می‌کند. این سرمایه‌گزار دیگر در زمینه احداث کارخانه سرمایه‌گذاری نمی‌کند بلکه تولید را به کشورهایی محول می‌کند که در آنجا نرخ تولید پایین است و تولیدکننده نیز برحسب سفارش سرمایه‌گذار جنس را با برند ویژه آن سرمایه‌گذار تولید می‌کند

نمونه موفق این مدل تولید در بازار جهانی آدیداس است. محصولات این شرکت بیشتر در آسیای جنوب شرقی و چین تولید می‌شوند و در بازارهای جهانی با برند این شرکت به فروش می‌روند. در ایران شرکت فراسو به سراغ این مدل از تولید رفته و آنجه از شواهد و قراین موجود است در این روش موفق بوده است.

▪ مونتاژ: این مدل تولید بیشتر به کشورهایی اختصاص دارد که از تکنولوژی بالایی برخوردار نیستند. در این نمونه سرمایه‌گذار ضمن تماس با کارخانجات موفق خارجی بر سر تولید یک یا چند مدل ویژه توافق صورت می‌دهد. کارخانه اصلی با ارسال قطعات اولیه محصول به کشور مبدا و سرمایه‌گذار با احداث کارخانه‌ای برای مونتاژ این تعهدات را انجام می‌دهند. باید اشاره کنیم به دلیل سطح بالای تکنولوژی و رقابت جهانی بیشتر تولیدات انجام گرفته در کشورهای جهان سوم از این نوع است.

البته برخی کارشناسان معتقدند مونتاژ پیش درآمد تولید واقعی است ولی اگر در قراردادهای تولیدی به نکاتی همچون انتقال تکنولوژی اشاره نشده باشد، (که غالبا چنین است) کارخانجات مونتاژی هیچگاه موفق به تولید نخواهند شد. در ایران بیشتر تولیدکنندگان ما مونتاژکننده هستند و کمتر مونتاژ کننده‌ای به سمت تولید واقعی در پیش است البته چندی است تعدادی از کارخانجات IT به سمت تولید واقعی معطوف شده‌اند که امیدواریم این حرکت‌ها ادامه یابد.

▪ تولید سخت‌افزار کارخانه‌ای: این گونه از تولید به مراتب سنگین‌ترین نوع تولید در تمام زمینه‌ها بخصوص فناوری اطلاعات است و صد البته که اگر موفق شود خوشنام‌ترین، بهترین و سود‌آورترین آنها. در این روش تولیدکننده مجبور به رقابت در بازاری است که در آن رقابت‌ها بسیار فشرده و تنگاتنگ دنبال می‌شود و هر روز اخبار تازه‌ای از آن می‌شنویم.

سرمایه‌گذاران کارخانجات تولیدی مجبورند بخش تحقیق و توسعه خود را فعال کنند چرا که در این بازار، گوی رقابت را توان سرمایه‌گذار و خلاقیت و نوآوری محققان بخش R&D می‌رباید.

● نرم‌افزار

تولید در سخت‌افزار شباهت زیادی به تولید در عرصه‌ها و حوزه‌های دیگر دارد ولی در نرم‌افزار چنین نیست و هیچیک از حوزه‌ها را نمی‌توان یافت که با توان مالی کم بتوان چنین درآمدی کسب کرد. فعالیت در حوزه ‌نرم‌افزار برای کسانی که با تفکرات قدیمی وارد می‌شوند کمی‌ سخت و باورناپذیر است.

تولید در نرم‌افزار نیز همچون سخت‌افزار به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌گردد:

▪ تولید محصول ویژه: پیش‌بینی موفقیت این روش در ایران کمی دشوار به نظر می‌رسد ولی در بازارهای جهانی این روش بسیار موفق است. شاید بتوان مهم‌ترین دلیل آن را عدم رعایت کپی‌رایت در ایران دانست و شاید به همین دلیل است که برخی محصولات نرم‌افزاری ایرانی در داخل مرزها منتشر نشده است.

▪ انجام پروژه‌های سنگین نرم‌افزاری: در این زمینه از یک سو خوشحالیم و از سویی متاسف. خوشحال از آن بابت که متخصصین نرم‌افزاری داخلی ما از متخصصان نرم‌افزار خارجی چیزی کم ندارند و توان اجرای این پروژه‌ها را دارند ولی متاسفیم که توان مدیریت پروژه‌های داخلی را نداریم چه برسد به پروژه‌های خارجی. در این روش مهم‌ترین عامل نیروی مدیریتی است که متاسفانه در ایران آنچه یافت نمی‌شود بخصوص در زمینه نرم‌افزار مدیریت است.

▪ انجام کارهای سفارشی (انجام پروژه‌های برون‌سپاری): در این روش شرکت نرم‌افزاری مادر بخش‌های مختلف یک پروژه را بین چند شرکت تقسیم می‌کند. این روش به این دلیل مورد استقبال قرار گرفته که شرکت مادر می‌توانسته در هر بخش از متخصص‌ترین افراد و شرکت‌ها استفاده کند. متخصصان ایرانی در چند ساله اخیر نشان داده‌اند که می‌توانند در انجام پروژه‌هایی که به صورت برون‌سپاری انجام شود موفق شوند و دلیل آن را می‌توان در مدیریت خارجی این پروژه‌ها جست‌وجو کرد.

● مشکلات تولید

از اظهارنظر در این زمینه پرهیز می‌کنم و فقط به ارائه چند مورد اظهار نظر اکتفا می‌کنم:

رییس سندیکای تولیدکنندگان فناوری اطلاعات گفت: با شرایط موجود تولید فناوری اطلاعات در کشور در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. محمدحسن محبی افزود: ابزار حمایت از تولید فناوری اطلاعات در دست دولت است، و باید هزینه تولید در این بخش کاهش یابد.

وی‌ ادامه داد: فناوری اطلاعات جدای از صنعت کشور نیست، سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه باید زود به جواب برسد و سرعت عملیات، بهره‌برداری و سرعت برداشت از محصول IT باید زیاد باشد و گفت: فرصت ریسک در بازار IT چه در حوزه نرم‌افزار و چه سخت‌افزار وجود ندارد. محبی تصریح کرد: مهم‌ترین ویژگی فناوری اطلاعات تغییرات سریع آن است، پس باید این مهم مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: مسئولان در حوزه نرم‌افزار بیشتر تمایل به خرید نرم‌افزار از خارج دارند تا اینکه در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند. وی تاکید کرد: حوزه مخابرات کشور ما توانایی این را دارد که بخش عمده‌ای از نیازهای کشور را پوشش داده و تامین کند. وی تاکید کرد: با بررسی‌های کارشناسی می‌توانیم در زمینه فعالیت‌های حوزه نرم‌افزار موفق باشیم.

به دلیل عدم رعایت قوانین بین‌المللی، نرم‌افزار در ایران فاقد پشتیبانی است و آموزش‌های خاصی هم در این رابطه نداریم. محمدرضا طلایی رئیس اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار ایران ضمن بیان مطلب فوق افزود به خاطر نرم‌افزارهای خارجی غیرمجازی که انجام داده می‌شود تولید این صنعت را در کشور دچار مشکل می‌کنیم و درصد اطمینان کشورهای خارجی را به خود کم می‌کنیم و بازاریابی دچار خلل می‌شود.

وی گفت در حال حاضر شرکت‌های ایرانی به سمتی می‌روند که با کشورهای اروپایی برای توسعه نرم‌افزار وارد مذاکره شوند، البته شرکت‌های اروپایی به دلیل عدم رعایت قوانین بین‌المللی در کشور ما، مانند کپی‌رایت صلاح نمی‌دانند که با شرکت‌های ایرانی کار کنند همچنین کیفیت استانداردهای بین‌المللی در کشور ما، رعایت نمی‌شود.

با توجه به اینکه امتیازاتی از جمله قیمت پایین محصول در ایران وجود دارد اما دلایل دیگر برای همکاری نکردن شرکت‌های خارجی محکم‌تر است. وی افزود صادرات نرم‌افزار به عنوان یک صنعت سبز، کمترین میزان مصرف انرژی یا منابع معدنی را داشته و با سرمایه‌گذاری اندک (در مقایسه با سایر صنایع) و استفاده از دانش و نیروی انسانی موجب توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در کشور می‌شود.

با مطالعه دقیق بر عملکرد کشورهایی نظیر هند، پاکستان و مالزی در خصوص صادرات فناوری اطلاعات می‌توان نتیجه گرفت ابتدا دولت‌ها با حمایت از شرکت‌های فعال در زمینه فناوری اطلاعات و برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب امکان رشد و توسعه‌شان را فراهم آورده و در حال حاضر شاهد بازگشت سرمایه‌گذاری و رشد صادرات کشورشان هستند.

می‌توان از هندوستان با میزان ۸/۷ میلیارد دلار صادرات فناوری اطلاعات به عنوان یکی از پیشگامان صادرات نرم‌افزار نام برد که حتی از دفاتر نمایندگی‌اش جهت معرفی پتانسیل‌ها و توانمندی‌های صادرات نرم‌افزار استفاده نموده است.