ماسک جلوی آنفلوآنزا را می گیرد

پرسشی از دکتر مسعود مردانی فوق تخصص بیماری های عفونی و عضو کمیته کشوری آنفلوآنزا

ماسک‏های تنفسی، ژل‏ها و اسپری‏های ضدعفونی‏کننده دست و هر محصولی که در پیشگیری از ابتلا به بیماری آنفلوآنزا موثر باشد این روزها خیلی طرفدار دارد. شیوع آنفلوآنزای نوع A موجب شده است تا همه افراد، به ویژه آنهایی که خودشان جزو افراد پرخطر هستند یا یکی از افراد خانواده‏شان در این گروه قرار دارد، هر کار که از دست‌شان بر می‏آید برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری انجام دهند و هر محصولی که تصور می‏کنند در پیشگیری و کنترل این بیماری موثر است خریداری کنند. این موضوع موجب شده است برخی از محصولات مانند ماسک‏های تنفسی در بازار کم‏یاب شده و یا با قیمت بیشتری به فروش برسد. اما سوال اینجاست که استفاده از ماسک‏های تنفسی چه‌قدر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر است؟ در این باره با دکتر مسعود مردانی، فوق تخصص بیماری‏های عفونی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو کمیته کشوری آنفلوآنزا گفتگو کرده‏ایم.

▪ آقای دکتر! پاندمی آنفلوآنزا موجب شده است تا افراد نسبت به این موضوع حساس‏تر شوند و برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری هر کار که از دست‌شان برمی‏آید انجام دهند. یکی از این اقدامات استفاده از ماسک‌های تنفسی است، این روزها ماسک‏های تنفسی خیلی طرفدار پیدا کرده است، طوری که برخی انواع ماسک در بازار کمیاب شده است و یا با قیمت گران‏تر به فروش می‏رسد. اصلا استفاده از ماسک چه قدر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر است؟برای پیشگیری از آنفلوآنزا استفاده از ماسک برای همه مردم توصیه نمی‏شود. در فاز ۶ پاندمی ویروس در تمام سطوح و فضاها وجود دارد. در این مرحله ویروس در سطح وسیعی پراکنده شده است و علاوه بر خیابان در خانه هم وجود دارد. به همین دلیل، استفاده از ماسک حفاظتی در برابر ابتلا به آنفلوآنزای نوع A ایجاد نمی‏کند. افراد سالم نباید تصور کنند استفاده از ماسک تنفسی آنها را از ابتلا به این بیماری محافظت می‏کند.

▪ چه افرادی باید از ماسک استفاده کنند؟

ـ توصیه می‏شود افراد علامت‏دار یعنی افرادی که علایمی مانند سرفه، عطسه و آبریزش بینی دارند برای کنترل انتشار ویروس آنفلوآنزا حتما از ماسک استفاده کنند. اگر یکی از افراد خانه علامت‏دار باشد برای پیشگیری از ابتلای سایر افراد و کنترل انتشار ویروس در محیط خانه لازم است این فرد از ماسک استفاده کند. همچنین توصیه می‏شود افراد علامت‏دار تا جای ممکن در خانه بمانند و از حضور در محل‏های عمومی پرهیز کنند و هنگام عبور و مرور در خیابان مثلا هنگام مراجعه به پزشک و مراکز خدمات درمانی حتما از ماسک استفاده کنند.

▪ این افراد باید از چه نوع ماسکی استفاده کنند؟

ـ بهتر است افراد بنا به مصلحت پزشک نوع ماسک تنفسی را انتخاب کنند. قبلا تصور می‏شد ماسک‏های پیشرفته که از ورود ویروس‏ها و باکتری‏های ریز پیشگیری می‏کند می‏تواند در بیماری‏هایی مانند سارس و آنفلوآنزای نوع A حفاظت ایجاد کند اما نتایج تحقیقات جدید نشان داده است که استفاده از ماسک جراحی معمولی و ماسک‏های پیشرفته تفاوت چندانی با هم ندارد. محققان با بررسی وضعیت پرستارانی که گروهی از آنها هنگام مراقبت از بیماران از ماسک معمولی جراحی و گروه دیگر از ماسک‏های تنفسی فیلتردار استفاده می‏کردند، به این نتیجه رسیده‏اند. بنابراین استفاده از ماسک‏های جراحی معمولی موجود در داروخانه‏ها که قیمت کمتری هم دارد در کنترل انتشار این بیماری موثر است.

▪ لطفا درباره طرز استفاده صحیح از ماسک نیز توضیح دهید.

ـ توصیه می‏شود ماسک هر ۲ تا ۳ ساعت تعویض شود. اگر ماسک خیس و مرطوب شود دیگر محافظتی ایجاد نخواهد کرد و خود به عاملی برای انتقال بیماری تبدیل خواهد شد. نکته دیگر اینکه افرد علامت‏داری که از ماسک استفاده می‏کنند نباید به ماسک‏شان دست بزنند چون در این صورت هنگام دست دادن به سایر افراد یا دست زدن به وسایل و لوزام ویروس را منتشر خواهند کرد. در صورت تماس دست با ماسک فورا دست‏هایشان را به طور کامل با آب و صابون بشویند. شستشوی نادرست موجب انتقال عفونت می‏شود. افراد نباید به صرف استفاده از ماسک تصور کنند دیگران را بیمار نخواهند کرد. مهم‏ترین رکن انتقال بیماری پس از ترشحات و ریز قطره‏های تنفسی که راه مستقیم انتقال این بیماری است، انتقال از طریق دست آلوده است. بنابراین در کنار استفاده از ماسک، برای کنترل انتشار ویروس عاداتی مانند دست زدن به دهان، چشم و بینی باید کنار گذاشته شود. هنگام تعویض ماسک نیز حتما باید با دستی که ماسک را برداشته‏اند ماسک را به شکل گلوله درآورند و در سطل زباله دردار بیندازند و بلافاصله دست‏هایشان را با آب و صابون بشویند.

▪ حرف آخر؟

ـ بازار آنفلوآنزا داغ است و سرمایه داران از این فرصت استفاده و متاسفانه گاهی سوء‏استفاده می‏کنند. گاهی ممکن است در تبلیغات کالاها و محصولات بزرگ‏نمایی شود. باز هم یادآوری می‏کنم در افراد سالم و معمولی که هیچ علامتی ندارند، موثرترین راه پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا شستن مرتب دست‏ها با آب و صابون است.

● ماسک معجزه نمی‌کند

به گفته کارشناسان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‎های آمریکا، خطر ابتلا به آنفلوانزا با مجموعه‏ای از اقدامات کاهش پیدا می‏کند و تنها با انجام یک اقدام، محافظتی در برابر این بیماری ایجاد نمی‏شود. شستن مرتب دست‏ها با آب و صابون و در صورت نبود صابون استفاده از ضدعفونی‏کننده‏های حاوی الکل، پوشاندن دهان و بینی با دستمال کاغذی هنگام عطسه و سرفه، دست نزدن به بینی و دهان و چشم، رعایت فاصله یک تا دو متر با افراد مبتلا به بیماری و ماندن در خانه و پرهیز از حضور در جمع افراد مبتلا به آنفلوآنزا و افرادی که علایمی مانند تب، سرفه، عطسه، گلودرد، آبریزش بینی، بدن درد، سردرد، خستگی، تهوع و اسهال دارند حداقل تا ۲۴ ساعت پس از رفع تب، مجموعه اقداماتی است که برای پیشگیری از ابتلا و کنترل انتشار این بیماری توصیه می‏شود. هرچند استفاده صحیح از ماسک‏های صورت معمولی و ماسک‏های تنفسی پیشرفته فیلتردار N۹۵ یا سایر تجهیزات حفاظت تنفسی با فیلتر مورد تایید موسسه ملی ایمنی و بهداشت آمریکا (NIOSH) هنگام تماس با فرد بیمار مزایایی دارد اما اثربخشی این ماسک‏ها در پیشگیری از انتقال ویروس H۱N۱ شناخته شده نیست.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‏های آمریکا استفاده از ماسک را تنها در مواردی که افراد پرخطر در اماکن شلوغ و پرجمعیت حضور دارند یا مجبور به مراقبت و نگهداری از افراد بیمار هستند توصیه می‏کند. همچنین به افراد بیمار توصیه می‏کند در کنار رعایت سایر نکات مانند پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه و سرفه برای پیشگیری از انتشار ویروس از ماسک استفاده کنند. استفاده صحیح از ماسک‏های فیلتردار مهم است و این ماسک‏ها در کودکان و افرادی که ریش دارند به دلیل خوب قرار نگرفتن روی صورت کارایی لازم را ندارند. کارشناسان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‏های آمریکا به افرادی که تصور می‏کنند ماسک یک وسیله جادویی است هشدار داده‏اند که استفاده از وسایلی مانند ماسک تنفسی نباید در افراد احساس امنیت کاذب ایجاد کند و افراد باید بدانند استفاده از این وسایل در کنار رعایت سایر اقدامات و آن هم در برخی شرایط می‏تواند موثر باشد. افراد سالم نباید تصور کنند به صرف استفاده از ماسک تنفسی به این بیماری مبتلا نمی‏شوند و در ارتباط و تماس با افراد بیمار نکات بهداشتی را رعایت نکنند. افراد بیمار هم نباید تصور کنند در صورت استفاده از ماسک دیگر بیماری را به دیگران منتقل نمی‏کنند و با خیال راحت در اماکن شلوغ و پرجمعیت حاضر شوند.