دولت چه زمانی خانه ساز شد

تشکیل سازمان خانه سازی در دهه ۴۰

مشکل مسکن یکی از گرفتاری‌های اساسی است که از دیر باز گریبانگیر مردم کشور بوده است.

مساله اسکان مردم و تامین خانه و مسکن به قدر کافی که در عین حال با شرایط و اوضاع و احوال بهداشتی ملازمه داشته باشد از مسائل مبتلا‌به در بیشتر دوران‌ها بوده است. این مشکل همواره موجبات ناراحتی بیشتر مردم به ویژه افراد فرو دست و طبقات متوسط و پایین جامعه را فراهم کرده است. حتی موجب طرح دعاوی بسیار در مراجع قضایی بین مستاجران و موجران شده است.

اهمیت برطرف کردن این مشکل موجب شده تا در هر دوره زمامداران و دولتمردان به شکلی رفع آن را مورد توجه قرار دهند. چه در عصر ناصری که با در اختیار نهادن زمین رایگان در حومه شهر –اقدامی که امروز تحت عنوان مسکن‌مهر با واگذاری ۹۹ساله زمین‌های دولتی توسط دولت انجام شده است-سعی شد تا بر این مشکل غلبه کنند و چه در دوره‌های متاخر که توسعه شهری راه حل این مشکل شد. در دوره‌ای نیز سعی شد تا با ایجاد یک سازمان مخصوص این امر، معضل مسکن تا حدودی برطرف شود. این سازمان با عنوان سازمان خانه‌سازی ایران خرداد ماه ۱۳۴۲ کار خود را آغاز کرد. اگر چه در ابتدا هدف از تاسیس آن تنها ساخت مسکن کارمندان بود، اما پیش‌بینی شد تا در صورت مثبت بودن فعالیت و اقدامات آن، در سطوح مختلف گسترش پیدا کند. تاسیس این سازمان بنابر مصوبه‌ای در همان سال ۱۳۴۲ بود.

در فروردین این سال تصویب نامه قانونی از هیات دولت گذشت که بر اساس آن به چهار وزیر شامل وزرای دارایی، کشور، کار، فرهنگ و نیز مدیرعامل سازمان برنامه اختیار تام داده شد تا و بدون رعایت تشریفات ۱۰ هزار خانه در سراسر کشور به هر صورت که صلاح می‌دانند بسازند. با داشتن این اختیار، هیات مزبور به منظور اجرای برنامه فوق سازمان خانه سازی را تاسیس کرد که در خرداد همان سال کار آن رسما آغاز شد.

پس از آن سعیدی فیروز آبادی مدیرکل وقت وزارت دارایی به عنوان مدیرعامل آن انتخاب شد. در نخستین مرحله یک دفتر فنی برای ساخت ده هزار خانه تاسیس شد که قسمت بیشتری از کارهای سازمان در این دفتر متمرکز شد و تصمیم بر این شد تا کارمندان مورد نیاز نیز از وزارت دارایی و دیگر دستگاه‌های اجرایی تامین شود.

در مرحله بعد نیاز بود تا در خصوص تقسیم این تعداد واحد تصمیم‌گیری لازم به عمل آید. این ده هزار خانه به نسبت وسعت، جمعیت و احتیاجات شهرستان‌ها بین استان‌ها و فرمانداری‌های کل به این صورت تقسیم شد. استان فارس ۸۰۰ دستگاه، خوزستان ۷۵۰ دستگاه، خراسان ۶۰۰ دستگاه، کرمانشاهان ۶۰۰ دستگاه، جنوب کشور ۶۰۰ دستگاه، کرمان ۵۰۰ دستگاه، سیستان و بلوچستان ۵۰۰ دستگاه و دیگر استان‌ها و شهرستان‌ها با توجه به معیارهای یاد شده به هریک، سهمی از ده هزار خانه اختصاص داده شد.

به طوری که از این تعداد بیش از ۹ هزار دستگاه برای شهرستان‌ها و فقط چهارصد دستگاه در تهران برای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی در نظر گرفته شد که در نارمک ساخته شد. به این ترتیب مرحله اول؛ یعنی تقسیم خانه‌های استان‌ها و شهرستان‌ها پایان پذیرفت.

هر چند در خصوص تهران وضع کمی تفاوت داشت به عبارتی در کنار تعداد واحدهای یاد شده برای این شهر، چندین دستگاه نیز برای افسران و درجه‌داران گارد سلطنتی با بودجه وزارت جنگ ساخته شد. به صورتی که ۳۰۰ واحد در تهران‌‌نو و ۳۸۲ واحد نیز در منطقه لویزان ساخته شد. همچنین قرار شد تا این سازمان در آینده و در ۶۱۱ بخش دیگر اقدام به خانه‌سازی کند و قریب ۴۸ دستگاه پاسگاه برای مامورین مرزی کشور بنا نماید. بنابراین مشخص می‌شود که سازمان مزبور که اختیارات تام داشت نه تنها در حوزه مسکن، بلکه در کل حوزه‌ ساخت‌و‌ساز نیز وارد شده بود و این جای پرسش دارد که آیا این از وظایف در نظر گرفته شده بوده است یا با هدفی دیگر این سازمان به ساخت‌و‌ساز وارد شد.

به هر روی برای ساخت ده هزار واحد نیاز به بیش از ۴ میلیاردو پانصد میلیون ریال بودجه بود که با توجه به گزارش‌های ارائه شده، این میزان برآورده شد و کار به صورت مقاطعه کاری به سازندگان واگذار شد. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که طبق قراردادی که مابین سازمان و سازندگان بسته شد آنها متعهد شدند که تمامی خانه‌ها را ظرف کمتر از سه سال با تمامی امکانات و زیرساخت‌های لازم به پایان رسانند. به این ترتیب نتیجه تفکر برای رفع مشکل مسکن در این برهه تشکیل سازمان مختص این امر بود که قرار بود معضل مسکن را برطرف کند. اگر چه نمی‌توان در موفقیت یا عدم‌موفقیت آن نظر داد، اما با توجه به نیاز روزافزون مسکن و رشد جمعیت به ویژه در تهران که در سال‌های بعد رخ داد می‌توان گفت که حاصل این تفکر نیز چندان با نیازهای پیش رو هماهنگ نبوده است.