تغییر دیدگاه عمومی نسبت به انرژی هسته ای

مطلبی که در پی می آید و نیز مطلب بعدی, حول محور صنعت هسته ای و دیدگاه عمومی نسبت به آن نوشته شده است در فضای کنونی جهان که پرداختن به این موضوع کمابیش رنگ وبوی سیاسی به خود گرفته است و انرژی هسته ای به عاملی برای تقابل دولت ها تبدیل شده است,

مطلبی که در پی می‌آید و نیز مطلب بعدی، حول محور صنعت هسته‌ای و دیدگاه عمومی نسبت به آن نوشته شده است. در فضای کنونی جهان که پرداختن به این موضوع کمابیش رنگ‌وبوی سیاسی به خود گرفته است و انرژی هسته‌ای به عاملی برای تقابل دولت‌ها تبدیل شده است، آنچه کمتر به آن پرداخته می‌شود، بررسی موضوع استفاده از انرژی هسته‌ای با نگاهی علمی است که در آن، بیشتر بر اساس شاخصه‌های زیست‌محیطی، تکنولوژیک، صنعتی و ... قضاوت شود تا بر پایهٔ روابط و مناقشات سیاسی. با چنین نگاهی است که دو مقاله را از شمارهٔ نوامبر ۲۰۰۱ نشریهٔ IEEE Spectrum برای پرداختن به این موضوع انتخاب کرده‌ایم.

با وجود آنکه نمی‌توان منکر تأثیرپذیری نویسندگان چنین مطالبی از مباحث سیاسی یا جهت‌گیری آنها به سمت‌وسوی منافع صاحبان قدرت شد، اما تحلیل‌های ارائه‌شده در این مطالب بسیار قابل توجه است؛ بیشتر از این بابت که بیش از ۵ سال پیش، در نشریه‌ای ارائه شده‌اند که در ایالات متحده منتشر می‌شود.

البته واضح است که انتشار این دو مقاله به معنای تأیید همهٔ مطالب آنها از سوی طیف برق نیست.

آخرین نیروگاه اتمی که در ایالات متحدهٔ آمریکا ساخته شد، در سال ۱۹۷۸ راه‌اندازی شد، یعنی یک سال قبل از حادثهٔ نیروگاه "تری مایل آیلند" که باعث شد روند رو به رشد این صنعت در آمریکا متوقف شود. اما به نظر می‌رسد که در سال‌های آغازین قرن بیست‌ویکم، دیدگاه دولت و مردم نسبت به انرژی هسته‌ای تغییر کرده است:

▪ کمیسیون تنظیم مقررات انرژی هسته‌ای آمریکا مدت اعتبار ۶ مجوز مربوط به ادارهٔ نیروگاه هسته‌ای را که پس از ۴۰ سال رو به اتمام بود، به مدت ۲۰ سال تمدید کرد.

▪ دولت بوش پس از انتشار برنامه‌هایش در ارتباط با مسألهٔ انرژی، اعلام کرد که انرژی هسته‌ای بخشی مهم از انرژی ملی است و وزارت انرژی را ملزم کرد که از توسعهٔ تولید انرژی هسته‌ای در آمریکا حمایت کند.

▪ مخالفت عمومی با انرژی هسته‌ای، که پس از حادثهٔ نیروگاه "تری مایل آیلند" افزایش یافته بود، به طور محسوسی کاهش یافته است.

▪ ثبت‌نام در دانشگاه‌ها در رشتهٔ مهندسی هسته‌ای نسبت به گذشته، به طور چشمگیری افزایش یافته است.

چه عواملی باعث شده است که دیدگاه‌ها نسبت به انرژی هسته‌ای تغییر کند؟ در اوایل سال ۲۰۰۱، قطعی‌های مکرر برق در ایالات کالیفرنیا باعث شد که عدهٔ کثیری از مردم برای نخستین مرتبه با مشکل کاهش ظرفیت تولید برق مواجه شدند که اصلاً مایل به تکرار چنین وضعیتی نبودند. یکی از راه‌حل‌های احتمالی برای رفع این مشکل، استفاده از انرژی هسته‌ای اعلام شد. همچنین، با وجود این‌ که قیمت‌ نفت و گاز کاهش یافت، حادثهٔ یازدهم سپتامبر بیش از پیش وابستگی آمریکا را به نفت خاورمیانه پررنگ کرد. یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع این مشکل نیز استفاده از انرژی هسته‌ای بود.

دیگر این که، در حال حاضر هیچ‌گونه تردیدی در زمینهٔ با گرم‌ترشدن تدریجی کرهٔ زمین وجود ندارد. الگوهای آب و هوایی تغییر کرده‌اند و یخچال‌های قطبی کوچکتر شده‌اند. در اوایل سال ۲۰۰۱، یک گروه از دانشمندان آمریکایی هشدار دادند که اگر گرم‌ترشدن کرهٔ زمین متوقف نشود، طی چند دههٔ آینده، احتمال وقوع سیلاب‌های بزرگ، خشکسالی و حوادث فاجعه‌آمیز دیگر وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی از روش‌های سنتی تولید برق در گرم‌ترشدن کرهٔ زمین دخیل هستند؛ به همین دلیل، همه جا صحبت از فناوری جایگزین برای تولید برق است. مسلماً، استفاده از انرژی هسته‌ای نیز در فهرست راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع این مشکل قرار دارد.

بنابراین، زمان مناسبی فرار سیده است که دیدگاه‌مان را نسبت به انرژی هسته‌ای تغییر دهیم. البته، فناوری هسته‌ای نیز همانند هر فناوری جدید دیگری، مسائلی حاشیه‌ای را در پی داشته است که به تجیه و تحلیل دقیق و برنامه‌ریزی صحیح برای مقابله با این مسائل نیاز است:

▪ قطعاً طرز تلقی و نگرش عمومی، بر آیندهٔ این فناوری تأثیر محسوسی خواهد داشت. گزارش‌ها حاکی از این است که نگرش عمومی نسبت به انرژی هسته‌ای تغییر کرده است؛ چنانکه، در آمریکا تعداد طرفداران انرژی هسته‌ای از تعداد مخالفان فراتر رفته است. البته، این تغییر نگرش مصداق جهانی ندارد. برای مثال، در سال ۲۰۰۱، دولت آلمان اعلام کرد که طی ۲۰ سال آینده، ۱۹ نیروگاه اتمی این کشور را تعطیل خواهد کرد. برخی دیگر از کشورها نیز، همانند سوئد و سوئیس، چنین رویکردی را در پیش گرفته‌اند. اما در مجموع می‌توان گفت که نگرش عمومی در مورد انرژی هسته‌ای نسبت به دههٔ ۸۰ بسیار تفاوت کرده است.

▪ همچنان، انهدام زباله‌های هسته‌ای بزرگترین مانع در برابر توسعهٔ صنعت انرژی هسته‌ای است.

اگرچه، روش‌های جدیدی برای ذخیره‌کردن این زباله‌ها ارائه شده است – همانند استفاده از مخزن‌های فلزی و سیمانی – همگی راه‌حل‌هایی موقتی بوده‌اند و تا به‌ حال، روشی برای انهدام کامل این زباله‌ها ارائه نشده است.

▪ مسألهٔ دیگر این است که از هنگام طراحی تا راه‌اندازی یک رآکتور جدید، سال‌ها زمان صرف می‌شود. البته، به نظر می‌رسد که طول عمر راکتورهای فعلی بیشتر از مدت زمانی است که در ابتدا پیش‌بینی شده بود. بنابراین، پیشنهاد می‌شود که به جای ساختن نیروگاه هسته‌ای جدید، اعتبار مجوز نیروگاه‌های فعلی تمدید شود. به همین دلیل، اکثر تحقیقاتی که در سال‌های اخیر صورت گرفته است، به حفظ امنیت راکتورهای فعلی و رفع مشکلاتی معطوف بوده است که ممکن است با گذشت زمان برای راکتورها ایجاد شده باشد.

▪ طی چند دههٔ گذشته، استقبال از رشتهٔ مهندسی هسته‌ای فراز و نشیب‌هایی داشته است. برای مثال در سال ۱۹۹۲، پیش از ۱۸۰۰ نفر در رشتهٔ مهندسی هسته‌ای ثبت نام کردند. در حالی که این تعداد در سال ۲۰۰۰ به حدود ۵۰۰ نفر کاهش یافت. البته، شواهد حاکی از این امر است که در سال ۲۰۰۱، گرایش به این رشته دوباره فزونی گرفته است.