عبارات استدلالی

چه تفاوتی میان یك «استدلال» و یك عبارت فاقد استدلال وجود دارد به عبارت دیگر چگونه تشخیص دهیم كه یك عبارت استدلالی است و ۲ چه تفاوتی میان یك استدلال اخلاقی و یك استدلال غیراخلاقی است

ما هر روزه با جملاتی سروكار داریم كه موضوع آنها داوری های ارزشی است. مثلاً «دروغ گفتن بد است»، «سقط جنین عمل نادرستی است»، «این درست نیست كه او با شما چنین رفتاری داشته باشد»، «اتانازی عمل درستی است» و نظایر آن. معمولاً سخنان و نوشته هایی كه حاوی چنین جملاتی هستند برای متقاعد كردن شنوندگان و خوانندگان خود، دلایلی ارائه می دهند تا آنها را در پذیرش این گونه جملات مجاب كنند. مطمئناً یك روش برای آن كه كسی را متقاعد كنیم كه صدق جمله ای را بپذیرد، ارائه «دلایل» یا «شواهدی» برای حمایت از آن جمله است. وقتی شخصی به جملاتی باور دارد و برای متقاعد كردن دیگران دلایلی را ارائه می كند می گوییم او برای پذیرش دیدگاهش «استدلال» یا «برهان» (argument) می آورد. بنابراین یك «استدلال»، «دلیل» یا «دلایلی» است كه برای حمایت از ادعای خاصی (نتیجه) آورده می شود. ما صرفاً برای متقاعد كردن دیگران استدلال نمی كنیم، بلكه گاهی در یك موضوع اخلاقی خاص برای مجاب كردن خودمان استدلال می آوریم. مثلاً فرض كنید در كارخانه ای كار می كنید كه دوست و همكار شما از آنجا دزدی می كند، در اینجا شما ممكن است در یك دوراهی اخلاقی گرفتار شوید، از یك طرف احساس مسئولیت در برابر كارفرمایتان دارید و از طرف دیگر دوست شما چنین عملی مرتكب شده است. اگر در این شرایط از خودتان سئوال كنید «چه عملی باید انجام بدهم؟» درگیر یك استدلال اخلاقی شده اید چون قطعاً برای هر عملی كه انجام دهید دلایلی دارید كه آن عمل را موجه سازد. اما چگونه استدلالات اخلاقی را بشناسیم؟

برای شناخت استدلالات اخلاقی باید به دو سئوال زیر پاسخ دهیم:

۱- چه تفاوتی میان یك «استدلال» و یك عبارت فاقد استدلال وجود دارد؟ به عبارت دیگر چگونه تشخیص دهیم كه یك عبارت استدلالی است؟ و ۲- چه تفاوتی میان یك استدلال اخلاقی و یك استدلال غیراخلاقی است؟

تمامی استدلالات چه اخلاقی و چه غیراخلاقی حاوی یك نتیجه اصلی و دلیل یا دلایلی برای حمایت از آن نتیجه است. برخی كلیدهای زبانی نسبتاً ساده ای وجود دارد كه می توان با كمك آنها استدلالی بودن یك جمله، عبارت و گفتار را مشخص كرد. معمولاً وقتی می خواهیم «نتیجه» جمله خود را مشخص كنیم از واژگان معینی استفاده می كنیم، شایع ترین واژگانی كه به كار می بریم: «بنابراین» و «در نتیجه» است. واژگان «از این رو» و «بدین علت» نیز گاهی به جای «بنابراین» و «در نتیجه» به كار می روند اما استعمال كمتری دارند. مثلاً به این عبارت دقت كنید: «اكثر بچه هایی كه شیرخشك خورده اند به دلیل مواد شیمیایی كه در این شیرها وجود دارد، دچار ناباروری شده اند. بنابراین نوزادان باید از شیر مادر استفاده كنند.» در این عبارت نتیجه جمله دوم است و با واژه «بنابراین» مشخص شده است. البته توجه به یك نكته مهم است كه چنین واژگانی كاربردهای دیگری نیز در زبان دارند بنابراین وجود چنین واژگانی در یك عبارت لزوماً بدین معنا نیست كه آن عبارت یك استدلال است. همچنین واژگانی وجود دارد كه نشانه «دلیل» یا «شواهد» هستند، مانند «زیرا»، «چون»، «از آنجایی كه»، «برای اینكه» و نظایر آن. مثلاً مثال بالا می تواند اینگونه نوشته شود: «مادران نوزادان باید از شیر خود به آنها بدهند، چون اكثر كودكانی كه از شیر خشك استفاده می كنند بعداً دچار ناباروری می شوند.» در این مثال واژه «چون» نشان دهنده «دلیل» یا شاهدی است كه برای حمایت از نتیجه (مادران نوزادان باید از شیر خود به آنها بدهند) آورده شده است.

برخی اوقات بخشی از یك جمله صریحاً به ما می گوید كه آن جمله یك «دلیل» است مانند «بدین دلیل است كه» و برخی اوقات دلایل به صورت اولاً، ثانیاً و یا به صورت ۱ ، ۲ ، ۳ و... مشخص و فهرست می شوند. برخی اوقات نیز هیچ واژه نشان دهنده ای برای شناختن دلیل یا دلایل یك استدلال وجود ندارد. در چنین مواردی بهتر است به فهم خودمان از معنای عبارت تكیه كنیم. در چنین مواردی بهتر است از خودمان سئوال كنیم: چه دلیلی برای حمایت از این نتیجه ارائه شده است؟ یا چه نوع دلیلی را باید برای حمایت از این نتیجه ارائه داد؟ و سپس به دنبال چنین دلیلی در آن عبارت باشید. به طور خلاصه برای آنكه تشخیص دهیم یك عبارت استدلالی است یا نه، می توان به صورت زیر عمل كرد:

۱- ابتدا به دنبال واژگان نشان دهنده نتیجه باشید، واژگانی مانند «بنابراین»، «از این رو»، «در نتیجه»، «به این علت».

۲- اگر واژگان نشان دهنده نتیجه وجود ندارد به هر جمله یك عبارت توجه كنید و از خودتان سئوال كنید آیا شواهدی وجود دارد كه به آن جمله باور داشته باشم؟ اگر پاسخ منفی است پس آن جمله «نتیجه» عبارت نیست و اگر پاسخ مثبت است، آن جمله یك «نتیجه» است.

۳- اگر هیچ یك از جملات یك عبارت «نتیجه» آن عبارت نبود بنابراین آن عبارت یك «استدلال» نیست. عدم نتیجه یعنی عدم استدلال. اما اگر یكی از جملات عبارت نتیجه ای است كه به وسیله دلیل یا دلایلی در آن عبارت حمایت می شود پس می توان گفت آن عبارت یك استدلال است.

منبع:

Critical reasoning in ethics. Ann Thomson. ۱۹۹۹

احمدرضا همتی مقدم