تبیین مضامین عرفانی

بررسی مجموعه شعر شمیمی از گلزار معرفت سروده محمود شاهرخی

«شمیمی از گلزار معرفت» عنوان مجموعه ادبی آمیخته از نظم و نثر است که به موضوع عرفان و تجلی آن در ادبیات پرداخته است. این مجموعه اثر محمود شاهرخی متخلص به «جذبه» متولد (۱۳۰۶) از شهر بم است. وی پس از پیروزی انقلاب به خدمت صدا و سیمای جمهوری اسلامی درآمد و به نوشتن برنامه های ادبی و عرفانی پرداخت. از جمله آن برنامه ها که مقبولیت زیادی یافتند می توان به :«سیری در پای دل»، «نوای نی»، «تا به خلوتگه خورشید، تا به سرمنزل عنقا» و ... اشاره کرد. همچنین از وی سروده های بسیاری در زمان جنگ و مقالات ادبی و عرفانی و تحقیقی زیادی در نشریات گوناگون منتشر شده است.

«درسی از قرآن کریم، در نکوهش جنگ و جنگ آوران»، «در غبار کاروان»، «نسیم وصل، آمیزه ای از شعر و نثر با مضامین عرفانی»، «نماز نجوای عاشق در خلوتگاه راز»، «امام علی (ع) روح بی نهایت»، «خلوتگاه عشق در اسرار عاشورا»، «از اشک پرس حکایت، توسل به مقربان و برگزیدگان»، «تجلی عشق، منظومه ای در رثای شهید میثمی»، «گزیده ادبیات معاصر»، «گزیده شعر جنگ»، «ترجمه مشارق الانوار ابن دباغ قیروانی» و «بر آستان نیاز» عناوین دیگر کتابهایی است که حاصل تلاشهای استاد شاهرخی به شمار می آید.

شمیمی از گلزار معرفت را می توان اثری از آثار برجسته نویسنده و شاعر فرهیخته کشورمان دانست که در آن به تفسیر و تبیین حقایق، معارف و مضامین عرفانی پرداخته است. در این مجموعه شاهرخی با بررسی آثار و اقوال بزرگان اهل عرفان و معرفت، در ۲۱ فصل به موضوع عرفان و تجلی شورانگیز عشق در عالم معنا و حقیقت همت گماشته است. در مقدمه این کتاب با عنوان «برقی ا زمنزل لیلی» نویسنده به علت نوشتن کتاب و پرداختن به این موضوع اشاره نموده و بیان داشته است که مطالب این مجموعه که اختلاط و آمیزه ای از شعر و نثر است از سخنان ارباب معرفت انتخاب شده و برای اهل ذوق و عرفان مفید خواهد بود. از نکات مهم و قابل توجه این مجموعه قلم وزین و کلام آهنگین و مسجع آن است که باعث جذب و علاقه بیشتر مخاطب می شود و نفوذ کلام بیشتری بر دلها خواهد داشت. در فصل دم این دفتر با عنوان «در پرده ی اسرار» نویسنده با نگاهی اجمالی به تاریخ عرفان در فرهنگ و ادبیات ایران زمین، ایراد سخن نموده و اطلاعات ارزشمندی را دراختیار علاقه مندان به این موضوع قرار می دهد. «هر چند گنجینه فرهنگی و ادبی ایران سرشار از گوهرهای تابناک ادب و هنر بود، اما محتوا و درونمایه ی آن با همه زیبایی و رسایی و شیوایی تنها به بیان مسایل مجازی و تفسیر زیبایی های ظاهری و مدیحه سرایی اختصاص داشت. لیکن از آن زمان که آثار ادبی این سرزمین با معانی و مضامین عرفانی درآمیخت و از منبع فیض معرفت و سرچشمه حقایق بهره ور شد، سخن از فرش به عرش و از زمین به آسمان برآمد و عرفا با انفاس قدسی خود، روحی تازه در کالبد سخن دمیدند و دست آن را گرفته بر آسمان شدند. از برکت این تحول، ادب صبغه و رنگی دیگر یافت و واژگان و کلمات دارای معانی گوناگون و گسترده ای شدند. چنانکه برای تفسیر و تبیین آن، کتب و رسایل بیشماری تدوین گردید و شرح اصطلاحات بسیاری به رشته تحریر درآمد.

ارباب معرفت با ابداع خود، به واژه ها معانی دیگر بخشیدند و در آن ظروف، با کنایه و استعاره مقاصد خود را بیان کردند هر چند که آن معانی بلند در کلام نمی گنجید.»

محمود شاهرخی در این مجموعه از منابع ادبی و عرفانی ارزشمند و گرانبهایی بهره برده است و با آوردن اقوال و اشعار نغز و دلنشین و سرشار از معانی و حقایق گرانقدر اهل عرفان و معرفت دفترش را مزین نموده است. در سومین بخش از این دفتر با عنوان «لطیفه های نهانی» نویسنده به تعریف و شرح عرفان و تصوف و ظهور و پیدایش آن از دیدگاه صاحبنظران و اهل تحقیق پرداخته است. در جامعه امروز با توجه به گرایش و اقبال خاص جوانان به طریق سیر و سلوک ضرورت چاپ و نشر این آثار مبرهن و واضح است از این رو این مجموعه به عنوان چراغ هدایتگری است که می تواند روشنایی بخش طریق سالک در این مسیر متعالی باشد.

تا ازآفات و بلیات این مسیر صعب و دشوار و پرپیچ و خم در امان بماند. شاهرخی در این مجموعه برای اینکه به مباحث ادبی و عرفانی خود وجهه عقلی و منطقی بدهد از آثار و سخنان اندیشمندان و متفکران اسلامی همچون شهید مطهری بهره جسته است. همچنین از گنجینه های معارف و منابع عالی و ارزشمند اسلامی همچون قرآن، احادیث و ادعیه معتبر شیعی عالی ترین اندیشه های معنوی را استخراج نموده و دفترش را با این گوهرهای گرانبها و زینت های ارجمند مزین کرده است. در یک بررسی کلی می توان گفت شاهرخی با نگاهی جامع به مسئله عرفان و تصوف از مقدمات آن شروع نموده و به شرح و تعریف معنای عرفان و ریشه و تاریخ ادبی و فرهنگی آن پرداخته، سپس به مقامات عرفانی، موانع این مسیر و تعریف و شرح اصطلاحات و تعبیرات عرفانی اشاره نموده است.

در لا به لای این تعاریف و شرح و توصیفات به اقوال و اشعار و سخنان بزرگانی همچون ابوسعید ابو الخیر، مولانا، شمس تبریز، عین القضات، حافظ و جامی استناد نموده است که این اشعار و سخنان پرمغز و پرمعنا فضای ادبی این مجموعه را لطیف تر و پربارتر کرده است و باعث ایجاد علاقه و گرایش بیشتری در میان مخاطبان می شود.

فریبا عالمی