منافع طب فیزیکی برای سالمندان

۶۵ سال بیشتر ندارد, پارکینسون قدرت و توانایی بدنش را کم کرده و بیشتر اوقات در راه رفتن دچار مشکل می شود همیشه داروهایش کنارش است خانواده اش مدام او را نزد پزشکان متخصص قلب و عروق و ریه می برند تا قدری از نفس تنگی و تورم پاهایش کاسته شود و

۶۵ سال بیشتر ندارد، پارکینسون قدرت و توانایی بدنش را کم کرده و بیشتر اوقات در راه رفتن دچار مشکل می‏شود. همیشه داروهایش کنارش است. خانواده‌اش مدام او را نزد پزشکان متخصص قلب و عروق و ریه می‌برند تا قدری از نفس‌تنگی و تورم پاهایش کاسته شود و...

این مورد تنها یک نمونه از مشکلات جسمی سالمندان است که برای حل آن به پزشکان مختلف از پزشک عمومی گرفته تا انواع متخصصان مراجعه می‌کنند. معمولا در این گروه سنی مشکلات متعدد همزمان بروز می‌کنند بنابراین مهم است که بدانند تخصص‌های مختلف پزشکی در درمان آنها چه جایگاهی دارد و تا چه میزان موثر است. ولی برخی از رشته‌های پزشکی برای سالمندان کمتر شناخته شده است و به همین دلیل آنها اهمیت آن را در بهبود کارکرد بدنشان نمی‌دانند. با دکتر کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، دانشیار دانشگاه گفت‌وگویی داشته‌ایم تا درباره نقش و جایگاه رشته طب فیزیکی و توانبخشی در درمان سالمندان توضیحاتی دهد.

▪ معمولا سالمندان ضعف و ناتوانی خود را به بیماری یا علایم کهنسالی مربوط و کمتر در مورد نقش و اهمیت طب فیزیکی می‌دانند. در مورد آنچه یک متخصص طب فیزیکی می‌تواند برای آنها انجام دهد، توضیح می‌دهید؟

بله، در این گروه سنی، مشکلات متعدد معمولا همزمان بروز می‌کند و بیشتر سالمندان از احساس ناتوانی و اینکه دیگر مستقل نیستند و به دیگران وابسته شده‌اند، رنج می‌برند. گرچه بین سالمندی و ناتوانی رابطه حتمی‌ای وجود ندارد، اما با بالارفتن سن، شیوع و میزان بروز بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد و بسیاری از این بیماری‌ها، بر توانایی و استقلال سالمند تاثیرات منفی می‌گذارند. در این میان رشته طب فیزیکی و توانبخشی برای برگشت توانایی‌ها و حرکت‌های از دست رفته و افت عملکرد سالمندان برنامه‌های خاصی دارد و می‌تواند باعث بهبود عملکرد آنها و افزایش میزان توانایی‌شان شود.

▪ متخصصان طب فیزیکی در درمان سالمندان بیشتر چه مسایلی را در نظر می‌گیرند؟

علاوه بر مسایل رایج طبی، بررسی عملکرد سالمندان نیز اهمیت خاصی دارد. با انجام تست‌ها و معاینه‌ها، میزان استقلال یا وابستگی عملکرد سالمندان مشخص می‌شود. این مرحله جزء اصلی معاینه‌های یک سالمند است که متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی برای آن آموزش دیده‌اند. علاوه براین، شناخت فیزیولوژی سالمندی، به خصوص در ارتباط با سیستم اعصاب محیطی و سیستم اسکلتی - عضلانی و آگاهی از نشانگان و مشکلات ناشی از بی‌حرکتی، کم‌تحرکی، محدودیت حرکات مفاصل، زخم بستر و... نیز از دیگر اقدام‌هایی است که متخصصان طب فیزیکی در آن مهارت دارند و برای سالمندان انجام می‌دهند.

▪ برای تشخیص و درمان بیماری از چه روش‌هایی استفاده می‌شود؟

‌طب فیزیکی یک تخصص پزشکی است و متخصصان این رشته مانند سایر پزشکان ابتدا شرح حال می‌گیرند، سپس بیمار را معاینه و در صورت لزوم از تست‌های آزمایشگاهی، رادیولوژیک و... استفاده می‌کنند. البته بررسی‌های آزمایشگاهی و رادیولوژیک فقط به تشخیص کمک می‌کنند و تا وقتی با علایم بالینی منطبق نشوند، ارزشی ندارند. برای درمان نیز علاوه بر دارو، روش‌های فیزیوتراپی تخصصی، تزریقات موضعی و وسایل کمکی مانند بریس یا عضو مصنوعی نیز تجویز می‌شود.

▪ یعنی مراجعه فرد سالمند به مراکز طب فیزیکی می‌تواند در کاهش درد او، مثلا دردهای مفصلی، موثر باشد؟

طب فیزیکی و توانبخشی در کنترل این نوع دردها در سالمندان نقش مهمی دارد. احساس درد و شکایت از آن در سالمندان شایع است و حدود یک‌سوم سالمندان از دردهای مزمن در مفاصل خود رنج می‌برند. با توجه به اینکه در این افراد به دلایل مختلف، تداخل?ها و عوارض دارویی شایع‌ است، استفاده از روش‌های غیردارویی کنترل درد مانند مودالیته‌های گرمایی، سرمایی، لیزر، مغناطیس و امواج مافوق صوت برای آنها اهمیت بسیاری دارد.

▪ بیشتر توضیح می‌دهید؟

از مهم‌ترین ابزارهای درمانی در طب فیزیکی، تجویز ورزش‌ و استفاده از وسایل کمکی است. تجویز ورزش درمانی نقش مهمی در توانبخشی بیماران مبتلا به سکته مغزی یا قلبی و جراحی‌های قلب دارد. با توجه به اینکه شیوع این مشکلات و عوارض ناشی از آنها در این گروه سنی بالاست، نقش این متخصصان در بهبود و بازگشت توانایی سالمندان و کاهش احساس درد بسیار مهم است. آگاهی و تجربه متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی از اصول تجویز ورزش در سالمندان و شناخت وسایل کمکی و اورتزها و پروتزها می‌تواند در بهبود شرایط جسمانی سالمندان بسیار موثر باشد. مثلا سقوط و زمین‌خوردگی از اتفاق‌های خطرساز در دوران سالمندی است بنابراین بهتر است ریسک و احتمال آن در هر سالمندی بررسی شود چراکه بیشتر سقوط‌ها پاتولوژیک و به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای است. با آنکه علل بسیار متعددی در بروز سقوط دخیل است، اما در حدود ۲۰ درصد از موارد زمین‌خوردگی، به علت ناپایداری در راه‌رفتن اتفاق می‌افتد که با تجویز برنامه‌های ورزشی مناسب (ورزش‌های قدرتی و بالانس) می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد. از سوی دیگر مثلا به جز افزایش سن، چاقی نیز از مهم‌ترین عوامل خطر ایجاد آرتروز زانوست. علاوه بر آن، ضعف عضلات چهارسرران، اختلال‌های حس عمقی و فعالیت‌های فیزیکی نامناسب نیز می‌توانند احتمال بروز خطر را در افراد سالمند افزایش دهند که به کمک طب فیزیکی و با تجویز ورزش‌های مناسب، تقویت عضلات چهارسر ران و برنامه‌های آگاه‌سازی و تجویز حرکت‌های کششی مناسب، استفاده از کفش و عصا یا اورتزها می‌توان تا حد زیادی از آن ‌پیشگیری کرد به‌طوری که در کاهش درد سالمند نیز موثر باشد.

▪ اگر سالمندی دچار شکستگی شد، علاوه بر متخصصان ارتوپدی، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی هم می‌توانند در بهبود او موثر باشند؟

در این موارد برنامه‌های طب فیزیکی و توانبخشی می‌تواند نتیجه کار سایر متخصصان را بهتر کند. ثابت شده با این اقدام‌ها توانایی راه رفتن، برگشت به کار و استقلال سالمندان افزایش پیدا می‌کند. سالمندان حتی باید درمان موارد ساده‌ای مانند پیچ‌خوردگی مچ پا را هم جدی بگیرند و حتما با دقت بیشتری آن را پیگیری کنند زیرا در غیر این صورت مشکلاتی در راه‌رفتن آنها ایجاد خواهد شد. در این شرایط به دلیل از دست رفتن وسیله قدرت ناشی از استراحت، اقدام‌های شدیدتر توانبخشی برای برگشت به کار لازم است.

▪ چگونه می‌توان آموزه‌های طب فیزیکی را برای سالمندان تشریح کرد؟

در حال حاضر بیشتر سالمندان با مشکلات عدیده مفصلی و اسکلتی مواجه هستند، درمان و توانبخشی در بیماری‌های رایج سالمندان از جمله آرتروز و پوکی استخوان (استئوپروز) و توانبخشی پس از سکته‌های مغزی، قلبی و بیماری‌های مزمن ریوی از جمله مهم‌ترین مواردی است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و استقلال فردی سالمندان کمک کند. در مواردی هم که بیمار به جراحی نیاز داشته باشد، متخصص طب فیزیکی بیمار را به جراح معرفی می‌کند و اقدام‌های توانبخشی قبل و بعد از عمل را بهبود می‌بخشد. اختلال‌های روحی و روانی در مزمن شدن درد بیماران نقش موثری دارد بنابراین اهمیت توجه به سلامت روحی – روانی و معنوی سالمندان و ارتقای نقش و جایگاه آنها در جامعه کمتر از سلامت جسمی آنها نیست. علاوه بر این، در کنار بهبود شرایط جسمانی سالمند بیشترین تلاش برای محدود کردن داروهای مصرفی و رویکرد آنها به درمان‌های طبی و فیزیکی است که این مساله می‌تواند از عوارض مسمومیت‌های دارویی در سالمندان بکاهد. بنابراین به‌نظر می‌رسد که نگاه کل‌نگر و همه‌جانبه طب فیزیکی و توانبخشی به متخصصان این رشته، جایگاه ویژه‌ای به بررسی و درمان مشکلات سالمندان می‌دهد.

مرضیه نوروزی

گفت و گو با دکتر کامران آزما متخصص طب فیزیکی و توانبخشی