دوست ناباب, عامل اعتیاد

مواد مخدردركنار فقر و ازدیاد جمعیت جزء معضلات جامعهٔ جهانی می باشند ازآنجا كه اعتیاد در سطح كشورمان نیز یكی از مشكلات عمده بشمار می رود , محقق به منظور روشن نمودن ابعاد این معضل بعنوان زمینه ای برای محدود كردن بحران اعتیاد اقدام به بررسی یكی از عوامل گرایش به اعتیاد نمود

مواد مخدردركنار فقر و ازدیاد جمعیت جزء ‌معضلات جامعهٔ‌جهانی می‌باشند . ازآنجا كه اعتیاد در سطح كشورمان نیز یكی از مشكلات عمده بشمار می‌رود ، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد این معضل بعنوان زمینه‌ای برای محدود كردن بحران اعتیاد اقدام به بررسی یكی از عوامل گرایش به اعتیاد نمود. عاملی كه در مطالعات متعدد بر دخالت آن در این زمینه صحه گذاشته شده است و چیزی جز دوست ناباب نیست.

مطالعات متعددی در زمینهٔ سبب شناسی پدیدهٔ اعتیاد بعمل آمده و محققان عوامل مختلفی را در ارتباط با شیوع اعتیاد معرفی نمود‌ه‌اند . یكی از یافته‌‌های ثابت تحقیقات نقش عمدهٔ دوستان و همسالان دركشیده شدن به اعتیاد است و همچنین عواملی مانند .محل سكونت ، تأثیر پذیری از دوست ناباب، مشكلات خانوادگی و شرایط محیط زندگی و شرایط عاطفی از عوامل مؤثر بر بروز جرم در نوجوانان می‌باشد.

●دوستان ناباب : عامل عمده اعتیاد ؟

مواد مخدردركنار فقر و ازدیاد جمعیت جزء ‌معضلات جامعهٔ‌جهانی می‌باشند . ازآنجا كه اعتیاد در سطح كشورمان نیز یكی از مشكلات عمده بشمار می‌رود ، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد این معضل بعنوان زمینه‌ای برای محدود كردن بحران اعتیاد اقدام به بررسی یكی از عوامل گرایش به اعتیاد نمود. عاملی كه در مطالعات متعدد بر دخالت آن در این زمینه صحه گذاشته شده است و چیزی جز دوست ناباب نیست.

مطالعات متعددی در زمینهٔ سبب شناسی پدیدهٔ اعتیاد بعمل آمده و محققان عوامل مختلفی را در ارتباط با شیوع اعتیاد معرفی نمود‌ه‌اند . یكی از یافته‌‌های ثابت تحقیقات نقش عمدهٔ دوستان و همسالان دركشیده شدن به اعتیاد است . درپی به‌ این تحقیقات اشاره می‌شود .

دوستان و معاشران و بطوركلی همسالان در سال‌های جوانی نقش مهمی در كشیده شدن فرد به اعتیاد دارند ( اورنگ ۱۱۳ : ۱۳۶۷ ، كی‌نیا ۲۸۳ : ۱۳۶۷ نقل از تقوی ۲۷۵ : ۱۳۷۷ ) در تحقیق فرجاد و همكاران ( ۴۸ : ۱۳۷۴ ) ۶۳ % از نمونه شروع اعتیادرا درنتیجهٔ توصیهٔ دوستان اعلام‌كرد‌ه‌اند . این میزان به‌نسبتی مشابه در تحقیقات دیگرنیزیافت شد‌ه‌ است . ۶۰ % نمونهٔ معتادان موردبررسی عدالتی ( ۴۸۸ : ۱۳۷۷ ) توسط دوستان با مواد مخدر آشنا شد‌ه‌اند . ۶۱ % نمونهٔ مورد بررسی زرگر (۴۵ : ۱۳۷۸ب) دوستان یا همكاران را اولین پیشنهاد دهندهٔ مصرف مواد مخدر عنوان كرد‌ه‌اند . همچنین فرخاك (۳۶ : ۱۳۷۸) دریافت ۴/۶۱ % معتادان یك نمونهٔكشوری تحت تأثیر دوستان به‌مصرف مواد روی‌آورد‌ه‌اند . چنانكه‌گفته‌شد این‌یافته جزء مواردمكرر بوده و در تحقیقات خارج ازكشور نیز به آن اشاره شد‌ه‌است . دینز و مارتین (۱۹۹۲ نقل از سراج خرمی ۶۷ : ۱۳۷۵) دریافتند همهٔ آزمودنی‌‌هایی‌كه در ماه قبل‌از تحقیق مواد مخدر مصرف كرده بودند ، بصورت غیرقابل تغییر دوستانی معتاد داشته‌اند. مطالعات هیوگز (۱۹۹۵ نقل ازعدالتی ۴۸۷ : ۱۳۷۷) نشان می‌دهد نقش همسالان در گرایش نوجوانان به مواد حائز اهمیت بسیار است .

بنابر شواهد فوق دوستان نقش تعیین‌كنند‌های دربروز اعتیاد دارند ودر مطلب حاضر سعی می‌شود ضمن شكافتن ابعاد مختلف این معضل ، راه‌حل‌‌هایی برای پیشگیری از آن ارائه شود .

●محل سكونت یا دوست ؟

معمولاً انتخاب دوست و معاشر با توجه به محل سكونت فرد صورت می‌پذیرد. بنابراین نوع دوستان را می‌توان نمودی از شرایط محیطی و خانوادگی فرد تلقی كرد . باید توجه داشت كه درمورد پدیده‌‌های اجتماعی نظیر اعتیاد یك عامل به تنهایی نقش‌چندانی ندارد و مقادیرطرح شدهٔ فوق درمورد علل‌گرایش به مواد مخدر را می‌توان بگونه‌ای دیگر نیز توجیه‌كردكه درجای خود مورد بررسی قرار می‌گیرد . یكی از مسائلی راكه قبل‌از بررسی نقش دوستان درگرایش به‌مواد بایدموردتوجه قرار داد ، سن شروع مصرف سیگاربعنوان پیش‌آیندمصرف مواد مخدر است . بررسی‌‌های متعددی دراین موردصورت‌گرفته‌است . ۹۳ % نمونهٔمورد بررسی‌زرگر(۴۰ : ۱۳۷۸ب) شامل معتادین خود معرف ، مصرف سیگار را ازسنین زیر ۲۵ سال شروع كرد‌ه‌اند كه محدودهٔ پایین آن زیر ۱۰ سالگی است . در مطالعهٔ فرخاك (۳۸ : ۱۳۷۸) معلوم شد اكثر معتادین درگروه سنی بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی هستند ومیانگین سن شروع مصرف سیگار آن‌ها ۸/۱۸ سال می‌باشد . بعلاوه دریك مطالعه معلوم شده هرچه سن شروع مصرف سیگار پایین‌تر باشد سن شروع مصرف مواد نیز پایین‌تر بوده و پیش‌آگهی بدتر است (زرگر ۷۹ : ۱۳۷۸ب)، در همین مطالعه سن آغاز مصرف سیگار ۲/۱۷ و میانگین سن مصرف مواد ۲/۲۱ گزارش شد‌ه‌ است . در تحقیقی پیرامون كودكان خیابانی شهرستان اهواز (برات‌وند ۴۵ : ۱۳۷۸) معلوم شد ۹۰ % نمونهٔ مورد بررسی سیگاری بود‌ه‌اند، ضمن اینكه میانگین سن نمونه ۵/۱۲ سال بود‌ه‌است . همچنین در بخش دیگری از همین مطالعه معلوم شد ۳۵% اعضای نمونه قبل‌از ۱۰ سالگی شروع به مصرف سیگار نمود‌ه‌اند . یك نكتهٔ هشدار دهندهٔ این مطالعه ، آغاز مصرف مواد توسط برخی از كودكان و بدون مصرف قبلی سیگار توسط آنان است. از آنجا كه دیدگاه سنتی درمورد سیر گرایش به مصرف مواد سیگار را بعنوان پیش‌آیند مصرف مواد تلقی می‌كند، با توجه به این یافته به‌نظر می‌رسد دیدگاه مزبور نیاز به نقد و تجدید نظر دارد. باتوجه به موارد مطرح شده بنظر می‌رسدگروه سنی نوجوان و جوان جزءگروه‌‌های در معرض خطر اعتیاد باشند . این امر با توجه به جوانی جمعیت كشور موضوعی مهم است بر اساس برخی آمار‌ها بیش‌از ۵۰ % جمعیت كشور زیر ۲۵ سال می‌باشد (قنبر ۸۰ : ۱۳۷۴) .

●ویژگی دورهٔ جوانی

طی دورهٔ كودكی ، فرد بشدت تحت تأثیر خانواده است اما بتدریج وبا افزایش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص همبازی‌‌ها و همكلاس‌‌ها افزایش می‌یابد و از اهمیت خانواده كاسته می‌شود . این شرایط با افزایش سن فرد سیر فزاینده می‌یابد و طی دورهٔ نوجوانی به اوج خود می‌رسد . دورهٔ نوجوانی به خودی خود یكی از حادترین ادوار زندگی است . در این دوره فشار دوستان و همسالان ممكن است افكار و نوع تربیت خانوادگی او را تحت‌الشعاع قرار دهد . بسیاری از نوجوانان متعلق به خانواده‌‌های عاری از مواد مخدر ممكن است اولین تجربهٔ استعمال مواد را از دوستان خود فراگیرند (لیاقت ۵۳ : ۱۳۷۴) . علاوه براین شرایط ، طی دورهٔ جوانی برای فرد نیاز‌های جدیدی بوجود می‌آید . بعنوان مثال نیاز به كسب هویت ازآن جمله است . چنانچه خانواده و جامعه شرایط لازم برای نیل به هویت فرد را فراهم آورند این نیاز بصورت مناسب برآورده می‌شود ، درغیر اینصورت فرد برای نیل به هویت و ابراز وجود راه‌های انحرافی را برمی‌گزیند، ازجمله این راه‌های انحرافی عضویت در گروه‌‌های كجرو است ، نوجوانی كه خوا‌هان تثبیت هویت خود بعنوان عضوی از گروه است با رغبت تام درهمهٔ فعالیت‌‌های گروه شركت می‌كند تا وفاداری خود را به گروه ثابت نماید . براساس همین شرایط درحدود ۷۳ % از مددجویانی كه بدلیل اعتیاد به كانون اصلاح و تربیت اهواز فرستاده شد‌ه‌اند مصرف سیگار را از مدرسه و در سنین بین ۱۴ - ۱۲ سالگی آغاز كرد‌ه‌اند ( مركز جرمشناسی ادارهٔ كل زندان‌های استان خوزستان : ۱۵ ) .

تأثیر پذیری از دوست ناباب بعنوان نمودی از مشكلات خانوادگی و محیط زندگی

چنانكه ذكر شد فرآیند هویت‌یابی جوان با مشكلاتی همراه است كه به شرط آگاهی والدین و جوانان از این مشكلات ، طی كردن این دوره تسهیل می‌شود . اما در برخی خانواده‌‌ها آنقدر مشكل و درگیری وجود دارد كه افراد درگیر فرآیند هویت‌یابی، به ناگزیر از راه‌‌های انحرافی به این مهم نایل می‌آیند . بدلیل این مشكلات ، جوان در خانه امكان ابراز وجود نمی‌یابد ، درعین حال ابراز وجود برای او یك نیاز است. این موقعیت دركنار یك محیط جرم خیز كه درآن استعمال سیگار نشانه‌ای برای بلوغ و به اصطلاح ‹‹ كسی شدن ›› است ، باعث می‌شود فرد بسوی كسانی سوق داده شود كه امكانات ابراز وجود را در اختیار او قرار دهند . وقتی والدین با جوان برخوردی كودكانه دارند ، سبب می‌شوند تا وی با انجام رفتار‌های مربوط به بزرگسالان ، نشان دهد كه دیگر كودك نیست . دراین شرایط ممكن است فرد به سیگار ، مصرف الكل یا مواد مخدر روی آورد (كرباسی ۲۸۵ : ۱۳۷۷) .

محمود برات‌وند

شورای تحقیقات زندانهای خوزستان

---