تغییر ساختار در خدمت سلامت جامعه است

دکتر علیرضا مصداقی نیا معاون بهداشتی وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی

موضوع ساختار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی از موضوعاتی که این روزها مطرح‌ است. این نوشتار سعی دارد تا تحلیلی بر شرایط موجود داشته باشد. چهار نکته اصلی در خصوص ساختار وزارت بهداشت، درمان آموزش پزشکی مطرح است....

۱) اصولا آنچه که موجب توفیق یک مجموعه می‌شود محدود به ساختار نیست، بلکه راهبری و مدیریت صحیح آن، از جمله عملکرد سرمایه انسانی و بهره‌برداری از منابع، همه در نتیجه‌گیری آن موثر می‌باشند. البته شیوه چیدمان سازمان در این عرصه موثر می‌باشد، ولی سوال این است که چه‌قدر توفیق سازمان منوط به ساختار است و آیا باید بحث ساختار صرف انرژی و زمان زیادی را به خود معطوف دارد. مثالی که نویسنده متن به عنوان تجربه ذکر می‌کند توفیق کشور در راه‌اندازی شبکه ارایه خدمات می‌باشد. پایلوت این طرح در روستایی در آذربایجان غربی انجام شد و توفیق کم‌نظیر این تجربه باعث توسعه کشوری آن و رسیدن به شبکه فعلی شده است. نکته قابل توجه این است که طرح، زمانی انجام گرفت که اصولا ساختار بخش پژوهشی اجرایی آن از یکدیگر جدا بود، ولی اهتمام کسانی که دغدغه آن را داشتند موجب به نتیجه رسیدن مطلوب آن شد. نتیجه اینکه بحث ساختار موضوع مهم است، ولی تمام مقررات یک مجموعه را ساختار تشکیل نمی‌دهد و تضمین کننده موفقیت نیست و باید به اندازه به آن پرداخت.

۲) چیدمان سازمان متناسب با ماموریت شکل می‌گیرد، در نتیجه با تغییر و یا به‌روز شدن جهت‌گیری‌های سازمان، ساختار نیز باید به‌روز شود. در نتیجه ساختار جنبه پویا داشته و نمی‌توان گفت که ساختار باید ثابت بماند.

مطالعه منابع جهانی نیز حاکی از آن است که در کشورهایی که نظام بهداشت و درمان قابل قبول دارند، با فواصل زمانی، درگیر تغییر ساختار هستند که متناسب با تجارب به دست آمده و تحول نیازها صورت می‌گیرد. به همین دلیل می‌توان انتظار داشت که تحول ساختار مجددا و پس از تبیین نقشه سلامت کشور مطرح خواهد شد. یکی از بخش‌هایی که در حرکت به آینده مطرح است، نقشه نهادهایی است که باید نقش‌آفرینی کنند. بدیهی است که متناسب با تبیین بهتر رسالت نظام سلامت کشور باید منتظر بود که ساختار متناسب با آن تعریف شود. به عنوان مثال اگر به این نتیجه برسیم که برای رسیدن به تعریف جامع سلامت شامل رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی، بخش‌هایی که تاکنون مغفول واقع شدند، بیشتر مورد توجه قرار گیرند. بدیهی است که باید ساختار متناسب آنها تعریف شود تا بتوان به ماموریت‌های جدید پاسخ داد، نتیجه اینکه فصل‌الخطاب ساختار، شرایط موجود نیست و متعاقب تبیین نقشه تحول نظام سلامت باید منتظر تغییر ساختار آینده نیز بود.

۳) هدف کلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تحقق سلامت آحاد جامعه و ارتقای آن می‌باشد. در نتیجه آنچه که ساختار باید دنبال کند همه و همه سلامت جامعه است.به همین طریق وظیفه کلیه معاونت‌ها اعم از آموزشی، تحقیقات و فناوری و... پشتیبانی کردن از فعالیت‌ها برای سلامت جامعه است، لیکن تفکیک معاونت سلامت به دو معاونت درمان و بهداشت، مانع دید جامع به سلامت نیست، بلکه هدف توجه متمرکز به مسایل سلامت است.

۴) اینکه ساختار قبلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی واجد دو مجموعه درمان و بهداشت بود. طبیعت درمان نیازمند پیگیری‌های فوری است، در حالی که ساختار متناسب با این وظیفه برای آن طراحی نشده بود. فرصت بازبینی ساختار که توسط دولت محترم مورد توجه بود، شرایطی را ایجاد کرد که معاونت سلامت که به لحاظ فوریت باید زمان زیادی را به اموری اختصاص می‌داد که عملا ساختار سرمایه انسانی لازم برای آن وجود نداشت، بتواند ساختار خود را بازبینی کند. در این مجموعه برای حوزه درمان ساختار مناسب‌تری پیش‌بینی شده و در عین حال معاون بهداشتی می‌تواند با پشتیبانی ساختار موجود به طور عمیق به مسایل بهداشت کشور بپردازد.

موضوع دیگر تناظر ساختار دانشگاه‌ها و وزارتخانه است، در حالی که دانشگاه‌ها (غیر از یک دانشگاه) معاونت‌ها بهداشت و درمان دارند، در سطح ستاد ساختار متناظر و پاسخگوی نیاز وجود نداشت، البته در برخی زمینه‌ها دید جامع سلامت باید حکم‌فرما باشد تا زمینه‌های مختلف متضرر نشود. نمونه‌هایی برای این موضوع وجود دارد. نظام ارجاع از نمونه‌های مهم است که باید سطوح خدمات از سطح محیط به خدمات تخصصی به صورت یکپارچه و هماهنگ تعریف و توسعه یابند. در خصوص سلامت مادران نیز باید توجه داشت که طبق آمار سال‌های اخیر عمده مرگ‌های مادری در مراکز ارایه خدمت رخ می‌دهد، در حالی که مراقبت‌های دوران بارداری در حوزه بهداشت تمرکز دارد. در نتیجه تعامل به هنگام حوزه‌های بهداشت و درمان در این زمینه‌ها اهمیت حیاتی دارد. به هر حال سلامت آحاد جامعه ماموریت اصلی است. بحث ساختار موضوع مهمی است که باید به اندازه لازم و کافی به آن پرداخت، ولی فراموش نشود که از تحولات و ارتقاهای اصلی که نظام سلامت نیاز دارد، غفلت نشود.