نقاشان پس از نقاشی

پیش از این, نام این یادداشتهای پراكنده را گذاشته بودم «دوستت دارم ایران» و این عنوان را وام گرفته بودم از شهید آوینی كه برای «قصه های مجید» نوشته بودند اصرار آقای گودرزی برای ایرانی ماندن, مرا به وسوسه انداخت تا آن عنوان را برگزینم, اما دوستی بر حذرم داشت, به دلایلی كه قانع شدم

پیش از این، نام این یادداشتهای پراكنده را گذاشته بودم: «دوستت دارم ایران» و این عنوان را وام گرفته بودم از شهید آوینی كه برای «قصه های مجید» نوشته بودند. اصرار آقای گودرزی برای ایرانی ماندن، مرا به وسوسه انداخت تا آن عنوان را برگزینم، اما دوستی بر حذرم داشت، به دلایلی كه قانع شدم. به هر جهت «دوستت دارم ایران» هم عنوان یادداشتها بود و هم یادآور گپ وگفت های كوتاهی با آن شهید عزیز، كه یكی دوبارش، سخن به نقاشی بچه های انقلاب افتاده بود و آقای گودرزی و...

جهت دیگر انتخاب «دوستت دارم ایران» آن بود كه در این روزگار، كارهای آقای گودرزی، ایرانی ترین نقاشی هایی است كه من دیده ام. نقاشی های كه نه مضمون تراشی كرده اند و نه شعار وحدت وجود سر می دهند، راست و پوست كنده نقاشی اند و بس.

برآنم نقاشی به اتمام رسیده است وتنها آن كسی هنوز می تواند نقاشی كند كه از این دوره عبور كرده باشد؛ وجز این بیشتر آب درهاون كوبیده است ودست بالا تیر در تاریكی انداختن. كاندینسكی مهر ختام نقاشی بود و پس از او نه نقاش كه نقاش پیشگانی هستند كه جز این نمی دانند و بدعت و پای بر گذشته ها نهادن تنها رسالت آنان است. نقاشی ایرانی هم، چنین است و جزآنها كه گذر كرده باشند، كسی را توان نگارگری نیست و دیده ام در این سوی عالم نیز نگار پیشگان ایرانی را با وظایف دیگر و...

وبا همه اینها مصطفی گودرزی نقاش است و شاید بدان جهت باشد كه زودتر از همه از روزمرگی ها دست كشید و از انفعال در نقاشی رهید. و نقاشی هایش هم،‌بار و بندی است كه بسته است تا از این دوره گذر كند، و اینها را می شود حتی از «حلبچه اش » و «براقش» فهمید.نقاشی چیزی است ذاتا غربی و جز غربیان نیز كسی «نقاش» نشده است و برای آن كس كه هنوز-در ایران-دغدغه نقاش شدن دارد، اگر «پائولوشدن» سنگین باشد نظر به غرب از اقل مقدمات است و اگر نقاشی هنوز دغدغه ایرانی كشیدن دارد، با بازی و فرم و محتوا، پرداختن به لایه های سطحی (و نه صوری) نقاشی و سنتهای ایرانی ره به جایی نمی برد، همچنان كه مكتب سقاخانه ره به جایی نبرد و تالار قندریز و... و تقلید صرف از نقاش دو سه سده پیش خودمان هم می شود همین بازارمكاره توریست پسند و... نقاش ایرانی ماتیس نیست كه به راحتی از فرمهای مینیاتوری بهره ببرد و یا تازه امپر سیونیستی كه از صندلهای ژاپونی. او چه بخواهد و چه نخواهد، ایرانی است و به میزان نقاش بودنش مبتلا به غرب زدگی و... و این نه یك قضاوت ارزشی است و نه چیز دیگر كه شرحش بماند به مجالی دیگر.

درون نقاش ایرانی كار زار است و نه آرامش و همه چیز در حال جنگ. ایرانی بودنش با نقاش بودنش در ستیزاست واثرش صحنه این تعارض، و این چند تابلویی كه من از گودرزی دیدم، چنین اند.هم تحرك دارند، هم تعرض و هم خلجان و... فرمها و اله مانهای انتخاب شده ورنگهایی كه بافت غربی دارند و خطوط كناره نما و كمپز سیون و همه چیز با هم در جنگند و نه در صلح، و همین نشان می دهد كه گودرزی در راه است و تا از این ستیز و جنگ نگذرد به صلح و آرامش دست نخواهد یافت. هیچ چیز در تابلوها به آرامش نمی رسند، چنان كه-به گمانم-در درون نقاش. ومبادا این آرامش و جنگ را كه می گویم به حساب آن تجزیه و تحلیلهایی بگذارید روانشناسان در ساحت هنر می یافند و...

اساس نقاشی بر طراحی است و طراحی نیز به كمپز سیون حساب شده می انجامد و به تعبیری همه چیز معطوف است به میزان درك نقاش ازكمپزسیون، و فی الواقع چنین دركی را گودرزی به نمایش می گذارد. همین تركیب بندی است كه بركارش و اصرار بر ایرانی بودنش تأكید مضاعف دارد. هر چند در آنها نه از اسپیرالها خبری است و نه از هندسه الهی. این كمپز سیونها حتی شاید بیننده را به یاد یكی دو نقاش غربی- و مثلا وایث-بیاندازد، اما آنها به واقع اجزایی از یك كل هستند كه ایرانی است، دیتیلی از یك نقاشی ایراین كه مستقل از كل تصویر است كه دیگر نه تصویر سازی است و نه نگارگری. و البته گزینش این دیتیل از نقاشی ایرانی كاری است بس دشوار كه باید هم با طراحی و هم رنگ و هم... همتافتی داشته باشد، كه دارد.

نقاشی اساس صورت است، و مضمون در نهایت بهانه ای بیش نیست. و واضح تر آن كه «مضمون» در نقاشی مشخص كننده هیچ چیز نیست. نقاشی های دوره رنسانس را به واسطه مضامین مذهبی نمی توان مذهبی نامید. آنها حتی اگر راوی صدیق انجیل باشند، باز انسانی اند. هیچ نقاشی به واسطه مضمون راه به جایی نمی برد و دست بالا اگر به مخاطب اعتقاد داشته باشد، او را به جهت مضمون می فریبد و زیبایی اثر خود را به دوش مضمون می اندازد و مانع از آن می شود كه خود صورت، مخاطب را با لایه های درونی اثر آشنا سازد. در این سالهای اخیر بوده اند آنها كه مضامینی چون جنگ و داستانهای دینی و شاهنامه و... را مضمون كار خود قرار داده اند، اما به واسطه تصویر سازی شاهنامه هیچ كس نقاش ایرانی نشده است و... چرا كه صورت هنوز می لنگد و تا صورت ایرانی نشود، لیلی و مجنون هم غربی اند ومگر غربی نبودند در كارهای آقای تناولی و...شاید گودرزی هم درگیر با مضامین بوده است و حتی بر آنها پافشاری نیز داشته باشد، اما این مضامین به هیچ وجه جلوتر از صورت نیستند. آنچه مخاطب راب به سوی خود می كشاند، صورت است و بس.

درخت و خاك و آب و ماه از جمله اله مانهایی هستند كه گودرزی بر آنها اصرار می ورزد و به خاطر شخصیتی كه هر كدام پیداكرده اند، می شود گفت كه نقاش بدانها دل بسته است و قابل تأمل آن كه همه آنها نیز ایرانی اند، هر چند كه بافتشان غربی باشد و... اصلا این خصوصیت هنر ایرانی است، چرا كه آن توانایی را دارد تا هر چیز دیگر را در خود هضم كند و به قول امروزی ها ایرانیزه كند. اصلا هنر ایرانی از همین مسیر به نقاشی ایرانی رسیده است و خداكند كه گودرزی هم از همین مسیر برسد به آن چه كه بتواند بر هویتش تكیه زند. اما اگر گودرزی هنوز از آنهایی است كه دغدغه مخاطب دارند، باید بداند كه نقاشی با مردم این دوره به ویژه ایرانیان بیگانه است. دوره ما دوره تصویرسازی است و گودرزی بهتر از من می شناسد نقاشان زیادی را كه به تصویرسازی پناه آورده اند و در پشت این سنگر است كه به واقع نقاشی می كنند. نقاش شاید از این دوره گذشته باشد، اما مخاطب ها مربوط به این دوره اند و اقتضای حال ایشان تصویرسازی است.تصویرسازی متناسب با زمان ماست و نقاشی بیرون از این دایره، و نقاش حتی اگر از این دوره گذر هم كرده باشد، باز باید كه به اقتضائات گردن نهد و به تعبیر از آسمان نقاشی خویش به زمین تصویرسازی نزول كند. (اگر قائل به این معناباشد كه تصویرسازی صورت نازله نقاشی است.) و یادمان هم باشد كه نقاشی ایرانی هم به تعبیری تصویر سازی است.