ایذه, خاستگاه کهن ترین نقش برجسته های ایرانی

ایذه دارای دو گونه آب و هوایی متفاوت یکی سرد در شمال و دیگری گرم در جنوب بوده و نیز به دلیل کمبود مزارع کشاورزی و همچنین از آن جا که محیط زیست مناسبی برای پرورش حیوانات بوده است, یکی از گروه های ویژه عشایری که به «ایل بختیاری» شهرت دارد, از ادوار کهن تاریخی, منطقه اصلی سکونت خود را در این ناحیه شکل داده اند

«آیاپیر» نام دیگر ایذه (مالمیر یا مال امیر) در دوره عیلامی، از شهرهای باستانی ایران است.

ایذه، شهری باستانی است واقع در منتهی الیه شمال اهواز که در فاصله تقریبی ۲۱۰ کیلومتری این شهرپس از عبور از رامهرمز و باغ ملک قرار دارد.

این شهر دقیقا در میانه رشته کوه های زاگرس و در مرکز یکی از جاده های باستانی قرار دارد که دشت خوزستان را از طریق اصفهان به نواحی مرکزی فلات ایران متصل می کند.

از آن جا که ایذه دارای دو گونه آب و هوایی متفاوت یکی سرد در شمال و دیگری گرم در جنوب بوده و نیز به دلیل کمبود مزارع کشاورزی و همچنین از آن جا که محیط زیست مناسبی برای پرورش حیوانات بوده است، یکی از گروه های ویژه عشایری که به «ایل بختیاری» شهرت دارد، از ادوار کهن تاریخی، منطقه اصلی سکونت خود را در این ناحیه شکل داده اند.

مردمان این قبایل از دیرباز ایذه را به عنوان سرزمین آزاد و فراخ در حد فاصل شمال و جنوب، برای پرورش گله چارپایان خود مورد استفاده قرار داده اند.

بختیاری ها که به عنوان یکی از قدیمی ترین ساکنان فلات ایران شناخته شده اند، مشتمل بر دو طایفه «هفت لنگ» و «چارلنگ» هستند.

امروزه قبایل چادرنشین بختیاری که طی زمان های دراز به شیوه زندگی عشایر مهاجر خو کرده بودند، بر پایه تقسیمات جدید استانی، به عنوان روستاییان ساکن در بخش هایی از استان های نزدیک تر به خوزستان از جمله لرستان، «کهکیلویه» و «بویر احمد»، «چهار محال و بختیاری» و اصفهان، استقرار یافته و به حیات خود ادامه می دهند. جلگه بیضی شکل ایذه که توسط کوه های بلند احاطه شده، دارای دو دریاچه و چندین چشمه در کوهپایه های زاگرس بوده و از این رو این سرزمین شرایط مساعدی را برای زندگی و ادامه حیات، از نخستین ادوار تاریخ فراهم آورده است.

«اشکافت» یا پناهگاه صخره ای در کوهستان های اطراف ایذه، محل کهن ترین خاستگاه های انسانی از ۲۰۰۰۰ سال پیش تاکنون بوده است.

این شهر باستانی، بزرگ ترین مجموعه از یافته های نواحی باستان شناسی و نیز بقایای آثار باستانی را در خود جای داده است.

به عنوان مثال می توان به آثار موجود در ناحیه باستان شناسی «سبز علی» و «زبرجد» اشاره کرد که به دوره زارزین Zarzian باز می گردند و نیز مجموعه های سنگ برجسته ای که نمایانگر احساسات مذهبی ویژه مردم در آن دوران است.

کهن ترین نقش برجسته های ایرانی، که بر سنگ های موجود در دامنه کوه های ایذه (کنده کاری) حک شده اند به دوران آغازین تمدن عیلامی مربوطند (قرن بیستم پیش از میلاد). صخره های کنده کاری شده ای چون شهسوار، و کوله فرح از جمله این کنده کاری ها هستند.

دسته دیگری از این آثار که از تنوع و گوناگونی بیشتری برخوردارند، به دوران نو _ عیلامی یا (عیلام جدید) مربوطند (دوازده قرن بعد) این گروه نیز عبارتند از نقش برجسته های «اشکافت سلمان و Kul-e-farah آخرین دسته از نقش برجسته ها، موجود در این شهر باستانی نیز از جمله آثاری هستند که با دوران سلوکی _ اشکانی تقارن زمانی دارند.

جعفر مهرکیان