این دام ها را چه کسی می گستراند

درنگی در یکی از نکات مغفول مانده درباره فیلم «سعادت آباد»

گاهی اوقات این قدر حواس ها به سمت و سوی ساختار و فرم و داستان فیلم های سینمایی معطوف می شود که از نکات و ویژگی های بسیار مهم دیگری درباره آنها غفلت می ورزند. چه عامدانه و چه سهل انگارانه!

اینکه یک فیلم در حال ترویج و تنقیح و تهییج کدام «سبک زندگی» و با چه غرض و نیتی است و در این راه از کدام ابزارها و دستامدها استفاده می جوید تا مخاطب را مرعوب و فریفته خود نماید.

نکند این قصه و فرم و ویژگی های بصری و کارکردهای تصویری، همگی در خدمت یک خیانت فکری باشد و ناخودآگاه مخاطب را با هجمه و هیمنه ای غیردینی و بلکه ضددینی روبه رو گرداند که بی آنکه خود بداند و بفهمد و درک کند، به نوعی از تربیت ذهنی و رفتاری منتهی گردد که بسیار وخیم و خطرناک و دهشت آفرین است؟!

مثال دم دستی و اخیرش، درباره فیلمی همچون «سعادت آباد» قابل ردیابی و اشاره است. یکی از نکات مبهم و مغفول مانده درباره فیلم سعادت آباد، در میان حرف و حدیث های دیگر این فیلم و نقد و تحلیل هایی که مباحث ساختاری را دربر می گرفت، تشبه به شرب خمر و حرکات و سکناتی بود که در سکانس های مختلف آن به چشم می خورد.

این موضوع تاکنون به شکل و روش عجیب و غریبی مورد غفلت و بی توجهی مسئولین و مدیران امر و نیز اصحاب رسانه های گروهی قرار گرفته که خود جای سؤال جدی دارد. اینکه چطور ممکن است در فضای سینمای اسلامی، چنین رویکردها و تصویرگری هایی در یک اثر سینمایی رخ دهد و هیچ کس پیگیر امر نشود، جای سؤال جدی دارد و اینکه ادامه یافتن چنین رویکردها و تکرار چنین نمادهایی در فیلم های ایرانی، سینمای ایران را به کجا خواهد برد و وضعیت را به کجا خواهد کشاند؟

البته رخ دادن چنین اتفاقاتی محدود و معطوف به فیلمی همچون «سعادت آباد» نیست و ما پیش از این هم در فیلم های دیگری شاهد و ناظر صحنه های چه بسا وقیح تر از این بودیم. هنوز یاد سکانس های تأسف بار فیلم هایی همچون «حوالی اتوبان»، «انعکاس»، «اسب حیوان نجیبی است» و... موجب شرمندگی است و نیز این سؤال مطرح است که مدیران و مسئولان امر برای مهار این روند خطرناک و بسیار تأثربرانگیز چه تدبیری اندیشیده اند و چه راهکارهایی را در آستین دارند؟!

اما نکته دیگری که باید بدان پرداخت این است که درست است در فیلمی مانند «سعادت آباد» جلوه ها و تصویر گری های مبتنی بر امر مذموم و غیرشرعی مثل شرب خمر وجود دارد که در جای خود بسیار تکان دهنده و تأسف بار و نیازمند پی گیری است، اما شاید یکی از مهم ترین و جدی ترین مسائل که در اولویت مباحث قرار دارد، نوع رفتارها، گفتارها، دیالوگ ها و حرکات و سکناتی است که در امثال این فیلم هدف ترویج و تبلیغ قرار می گیرد؛ از نوع نگاه ها و دیالوگ ها گرفته تا پرده دری ها و عفت شکنی های منتشر، مستتر و گاه هویدا در امثال این فیلم.

چه بسا تأثیر ناخودآگاه این نوع رفتار و القائات فکری ناشی از آن، بسیار خطرناک تر و فاجعه بارتر از نماد و نمودهای ظاهری و حتی کاری همچون شرب خمر باشد؛ گرچه در حرمت و زشتی و زنندگی شراب خواری و حتی تشبه جستن به آن هیچ تردیدی نیست و بایستی دربرابر آن به سختی ایستاد و با قاطعیت عمل کرد، اما نباید فراموش کنیم که ما با یک منظومه فکری و یک الگوی رفتاری و یک سبک زندگی روبه رو هستیم که بنا دارد از جامعه ایرانی ما هویت زدایی کند و اسلام را از ورطه حیات اجتماعی و نیز فردیت بشری بزداید.

فیلم هایی همچون «سعادت آباد» و چه بسا آثار دیگری که بیش از این فیلم در چنین ورطه ای گام نهادند، سینمای ایران را به سمتی می برند که دیگر حتی هیچ رنگ و بویی از دیانت و معنویت مبتنی بر دیانت اسلامی در آن وجود نداشته باشد.

سعید رضایی