اندازه و حجم و تقسیمات قرآن

قرآن كتابی است كه در مقایسه با سایر كتابها , كتابی است متوسط الحجم و می توان گفت حجم آن برابر است با عهد جدید ( اناجیل اربعه و رسالات وابسته به آن ) یا دیوان حافظ. طبق دقیقترین آمار …

قرآن كتابی است كه در مقایسه با سایر كتابها , كتابی است متوسط الحجم و می توان گفت حجم آن برابر است با عهد جدید ( اناجیل اربعه و رسالات وابسته به آن ) یا دیوان حافظ. طبق دقیقترین آمار تعداد كل كلمات قرآن ۷۷۸۰۷ كلمه است . ( فرهنگ آماری كلمات قرآن كریم , دكتر محمد روحانی , ۱/۲۳ ). قرآن دارای ۱۱۴ سوره و كلا ۳۰ جزء است . هر جزئی چهار ( یا دو ) حزب است . نیز هر پنج آیه را خمس [ خ ] و هر ده آیه را عشر [ ع , و این عمل را تعشیر ] نامیده اند ( تاریخ قرآن , رامیار ۵۴۳ ). تقسیم درونی و تفصیلی دیگر قرآن , تقسیم آن به ركوعات است . منظور از ركوع , بخشی و گروهی از آیات است كه در یك موضوع آمده و اتحاد مضمونی دارد كه با شروع آن موضوع , ركوع آغاز می گردد و با تغییر و تحول كلام به موضوعی دیگر , ختم می شود. پیداست كه شماره آیات مندرج در هر ركوع , كم و زیاد است , به خلاف جزوها و حزبها كه به طور مساوی تقسیم شده است .

وجـه تـسـمیه ركوع را می توان از آنجا دانست كه در نمازهای شبانه روزی , پس از خواندن سوره حمد در ركعت اول و دوم , می توان به خواندن سوره های دیگر , یا لااقل چند آیه اكتفا كرد. پیرو این عقیده , بعضی كه قرآن شناس بوده اند , اوایل هر چند آیه ای را كه یك عنوان و موضوع را تـشـكـیـل مـی دهد , معین ساختند و از آن جهت كه بعد از قرائت آن بخش , نمازگزار به ركوع می رود , نام هر بخش را ركوع گذارده اند. عدد ركوعات قرآن طبق مشهور ۵۴۰ ركوع است ( به طور متوسط و تقریبی هر صفحه از قرآن یك ركـوع دارد ) ( مقاله قرآنهای چاپی نوشته كاظم مدیر شانه چی , در مشكوهٔ , شماره دوم , بهار ۱۳۶۲ ش , ص ۱۵۱ - ۱۵۲ ). گفتنی است كه در قرون جدید , ابتدا خوشنویسان قرآن نویس در امپراتوری عثمانی و سپس در مـصـر و لبنان و سوریه , كوشیده اند و توانسته اند كه قرآن مجید را با رعایت قواعدی از جمله آغاز هـر صـفحه با اول آیه , و پایان صفحه به پایان یك آیه , بنویسند و هر جزء را در بیست صفحه و لذا كل قرآن را در ۶۰۴ كتابت كنند ( ۴ صفحه اضافی مربوط به صفحات آغازین و پایانی است ). در ایـن شیوه كتابت كه در معتبرترین قرآن جهان اسلام ( مصحف المدینهٔ , به كتابت عثمان طه , خـطاط هنرمند سوری و طبع دارالقرآن عربستان سعودی در مدینه , و متن مبنای همین ترجمه هم هست نیر رعایت شده , هر صفحه دارای ۱۵ سطر است . بـعضی از غرابت گرایان قرآن را در ۳۰ صفحه عادی ( هر جزء در یك صفحه ) به خط بسیار ریز یا غبار , كتابت كرده اند.

و كـسـانی كه غرابت گراتر بوده اند , كل قرآن را در یك صفحه - كه ابعاد آن از سراسر یك صفحه روزنـامه عادی فراتر نیست - كتابت و چاپ كرده اند كه طبعا برای قرائت نیست , و برای به همراه داشتن از جهت حفظ و تعویذ به قرآن است , و حتی با ذره بین نیز قابل خواندن نیست . همچنین قرآن را با تعداد صفحات عادی , فی المثل همان ۶۰۴ صفحه , ولی با ابعاد بسیار كوچك در حـدود یـك - دو سـانـتـیمتر , بر روی كاغذی بسیار نازك ( حتی نازكتر از كاغذ خاص كتاب مقدس ) به طبع رسانده اند , كه آن نیز فایده های غیر قرائتی دارد. از سوی دیگر و نقطه مقابل این ابعاد كوچك , قرآن را در ابعاد بسیار بزرگ نیز كتابت كرده اند كه یـكـی از مشهورترین نمونه های تاریخی آن , قرآن مكتوب به خط محقق ( ولو معروف به ثلث ) به قلم شاهزاده هنرمند تیموری , بایسنقر میرزا ( ۸۰۲ - ۸۳۸ ق ) است كه اوراق پراكنده آن , به ابعاد تقریبا بیش از یك متر در نیم متر , در موزه ها و كتابخانه ها , از جمله در موزه قرآن كتابخانه آستان قدس رضوی , محفوظ است . كتیبه های مساجد در جهان اسلام نیز نمونه ای از درشت نویسی آیات قرآن مجید است .