عفونت های استر پتوکوکال در ماهیان

بسیاری از انواع استرپتوکوکوس ها می توانند سبب بیماری در ماهیان گردند و بیشتر آنها هنوز شناسائی ومشخص نشده است تعیین وشناسائی همگی آنها که باعث بیماری در پستانداران وماهیان می گردند نیز غالباً قابل اجرا نمی باشد

استرپتوکوکوس عبارت از بک جنس بزرگ باکتری‌ها که شامل تعدادی گونه است و باعث بیماری‌های عفونی شدید در میزبانهای مختلف می‌گردد . این باکتری‌ها در رنگ آمیزی گرم به رنگ ارغوانی درآمده وگرم مثبت می‌باشند درحالیکه سایر باکتری‌های بیماریزا در ماهیان غالباً بعد از رنگ آمیزی دارای رنگ صورتی شده وگرم منفی نامیده می‌شوند . این تفاوت آشکار در انتخاب آنتی بیوتیک مناسب جهت درمان بسیار ارزشمند است.

عفونت‌های استرپتوکوکی گرچه درماهیان معمول نمی‌باشد ولی درصورت وقوع بیماری می‌توانند خسارت‌های جبران ناپذیری را وارد نمایند . بعضی از انواع استرپتوکوکهای بیماریزا درماهیان ممکن است سبب بیماری در انسان در اثر پیشامدهای اتفاقی وغیر معمول گردد ، هرچند که این باکتریها در اشخاص سالم پاتوژن نمی‌باشند. بعلاوه درجنس استرپتوکوکوس چندین باکتری دیگر وجود دارند که بیماری‌های مشابهی ایجاد می‌کنند مثل لاکتوکوکوس، انتروکوکوس و واگوکوکوس وبیماری‌های حاصل از آنها مجموعاً استرپتوکوکوزیس نامیده می‌شود.

اولین بار درسال ۱۹۵۷ سپتی سمی استرپتوکوکال درقزل آلای رنگین کمان پرورشی در ژاپن گزارش گردید بعد از آن ماهیان متعددی از سایر گونه‌ها ومشکوک به عفونت گزارش شده است که شامل ماهی آزاد، شینر طلائی ، کفال ، Pinfish ، مار ماهی مهاجر ، قزل آ‌لای دریائی ، تیلا پیا ، تاس ماهی و باس راه راه می‌باشد . همچنین در انواعی از ماهیان زینتی ، آ‌لودگیهای استرپتوکوکی مشاهده شده که عبارتند از ماهی زینتی رنگین کمان ، ماهی سیا ه دم قرمز، رزی بارب ، دانیوس وانواعی از سیچلید Cichlid وتتراسTetras عفونت استرپتوکوکی میتواند در مدت ۳ تا ۷ روز تلفات بیشتر از ۵۰ درصد را درجمعیت‌های ماهی باعث شود وبعضی موارد شیوع آ‌ن به شکل مزمن دیده شده که روزانه تعدادی تلفات داده ومدت بیماری بیشتر از چندین هفته گزارش شده است.

اظهار عقیده می‌شود که استرپتوکوکوس ممکن است دریک گروه از ماهیان آ‌لوده باعث رفتارهای غیر طبیعی درحین شنا شود که غالباً به شکل شنای عمودی ومارپیچی به دور خود میباشد . همچنین احتمال اینکه بعضی از ماهیان بیمار فاقد این علائم باشند نیز وجود دارد.

پیشگیری از بیماری درماهیان براساس بهبود کیفیت آب، تدارک صحیح تغذیه، رعایت اصول بهداشت در استخرها ومحیط ، قرنطینه ماهیان جدید قبل از وارد نمودن به استخرها صورت می‌پذیرد. با دانستن این نکات که چه انواعی از ماهیان به بیماری حساسند وکمک به ماهیان بیمار با تشخیص سریع ودرمان صحیح میتوانیم خسارت بیماری را تا حدود زیادی کاهش دهیم.

● فاکتورهای موثر در بیماری :

غالب باکتری‌های عفونی درماهیان فرصت طلب بوده وبدین معناست که وجود عامل پاتوژن درمحیط برای ایجاد بیماری کافی نمی‌باشد ، فاکتورهای محیطی ویا ضعف سیستم ایمنی موجب افزایش حساسیت ماهی نسبت به عوامل پاتوژن می‌گردد و این پدیده اکثراً توسط استرس تسریع می‌یابد. استرس نقش بسیار مهم در شیوع بیماری‌های عفونی را درجمعیت‌های ماهی بعهده دارد وبعضی از عوامل ایجاد کننده استرس در شیوع استرپتوکوکوز عبارتند از درجه حرارت بالای آب ( مخصوصاً در فصل تابستان) تراکم بالای ماهیان، جابجا کردن ماهیان، کیفیت پائین آب شامل افزایش آمونیاک ویا نیتریت باکتری‌های مولد بیماری اغلب براساس حدت و قدرت بیماریزای طبقه بندی می‌شوند . هرچند که این دسته بندی نادرست می‌باشد اما مشخص گردیده که باکتری‌های اختصاصی دریک گونه هم از نظر حدت بیماریزائی با همدیگر متفاوت هستند. دراین گروهها باکتری‌ها با طیف گسترده ای از حدت کنار هم قرار می‌گیرند بعنوان مثال بیشتر از همه آئروموناس هیدروفیلا درماهیان آب شیرین یافت می‌شود که در حقیقت یک باکتری فرصت طلب بوده ودر محیط پرورش ماهی به فراوانی یافت میشود و از این رو باکتری محیط پرورش نامیده می‌شود این باکتری در مواقع سلامت ماهی هیچگونه بیماریزائی نداشته وهمیشه در جمعیت‌های ماهی وجود دارد از طرف دیگر باکتری استرپتوکوکوس نه تنها فرصت طلب نبوده ، بلکه دارای قدرت تهاجمی زیادی بوده ودریک مطالعه آزمایشگاهی ، ماهیان زینتی دانیوس مخطط را با غلظت زیادی از باکتری درآب وارد نمودند و باعث مرگ ۱۰۰درصد ماهیان درعرض ۲ تا ۴ روز گردیدند.

● نشانی‌های کلینیکی( قابل مشاهده) :

ماهیان بیمار ممکن است یک یا دو نشانی کلینیکی را نشان دهند واین علائم شامل شنای عمودی و مارپیچی به دورخود، بیحسی، سیاهی رنگ، اگزوفتالمی یک یا دو طرفه ، POPEYE ( بیرون زدگی) یک یا هردو چشم ،کدورت قرینه ، هموراژی درداخل ویا اطراف کره چشم، سرپوش آبششی، قاعده باله ها منفذ مقعد ، قلب و یا جاهای دیگر بدن ، آسیت ( ادم و بادکردگی شکم) و زخم پوستی می‌باشد. در مواردی ماهیان بیمار تا زمان مرگ فاقد نشانی‌های آشکاری می‌باشند . همچنین با توجه به نشانه های فوق اغلب درماهیان بیمار علائم هموراژی، POPEYE ، شنای عمودی، افزایش سریع تلفات همواره دیده می‌شوند.

● نکروپسی ( یافته‌های کالبد گشائی) :

دربررسی های کالبد گشائی ممکن است مایعات خون آلود در محوطه شکمی مشاهده شود . طحال بزرگ وقرمز رنگ ، کبد رنگ پریده ، تورم وآماس دراطراف قلب وکلیه نیز جلب توجه می‌. بسیاری از استرپتوکوکها مغز وسیستم اعصاب ماهیان را آلوده نموده وموجب شنای عمودی می‌گردند.

● تشخیص ودرمان :

اکثر باکتری‌های فرصت طلب ماهیان بعد از رنگ آمیزی گرم، در زیر میکروسکوپ برنگ صورتی ظاهر شده و بیشتر آنها میله‌ای شکل بوده وگرم منفی نامیده می‌شوند . درصورتیکه استرپتوکوکوسها بعد از رنگ آمیزی برنگ ارغوانی درآمده و بیشتر کروی ویا بیضی شکل هستند وگرم مثبت خوانده می‌شوند . تشخیص اولیه با توجه به تاریخچه وعلائم کلینیکی ، یافته های کالبد گشائی میسر است . اسلاید های اخذ شده از بافت‌های تازه مغز ، طحال ، کلیه وکبد باکتری‌های گرم مثبت را نشان می‌دهند.

اگر درکارگاهی با ماهیان بیمار دارای علائم بیماری (شنای عمودی وغیر عادی، POPEYE، خونریزی، مرگ و میرسریع و شدید ، کوکسی‌های گرم مثبت در مغز وکلیه) مواجه شویم ، مشکوک به استرپتوکوکوز

گردیده و تأئید تشخیص نیازمند کشت باکتریائی از ارگان‌های داخلی بویژه کلیه و مغز می باشد . محیط کشت انتخابی بلاد آگار بوده وبهتر است بعد از جداسازی باکتری نسبت به آنتی بیوگرام اقدام گردد . باکتری‌های گرم مثبت و مشخصاً استرپ درمقابل اریترومایسین حساس بوده ویک دوره دز درمانی به میزان ۵/۱ گرم اریترومایسین دریک پوند غذا بمدت ۱۰تا ۱۴ روز موثر می‌باشد . هرچند آنتی بیوگرام قدرت تاثیر آنتی بیوتیک‌ها را مشخص می‌کند اما کمک گرفتن از متخصصین بهداشت ماهی و تشخیص آزمایشگاهی بسیار زیاد توصیه می‌شود . زیرا اگر میزان غذا ویا دفعات غذا دهی را زیاد کنیم، ندانسته از عمل آنتی بیوتیکها جلوگیری می‌کنیم .

گاهی پرورش دهندگان مبادرت به درمان با داروهای قوی وغیر قانونی می‌کنند که موجب رسوب دارو در بافت‌های ماهی میشود و امنیت غذائی و بهداشتی جامعه را به خطر می‌اندازد لذا توصیه می‌شود که پس از مشورت با متخصصین دامپزشکی در رشته بیماریهای آبزیان از آنتی بیوتیک موثر و به طریقه صحیح استفاده و مدت زمان مصرف رعایت گردد.

منابع :

references :

ROYP.E. YANONG AND RUTH FRANCIS - FLOYD

University of Florida - Fisheries and aquatic dept.

Department of Fisheries and aquatic science , Florida cooperative extension service (February ۲۰۰۲) .

ترجمه دکتر ایرج نامداری - اداره کل دامپزشکی استان فارس

---