وابستگی آمریكا به نفت خاورمیانه; رویا یا واقعیت

میزان كل ذخایر نفتی جهان اكنون هزار و ۲۹۳ میلیارد بشكه است كه ۷۴۳ میلیارد بشكه از این میزان متعلق به خاورمیانه است

اكنون با توجه به اوضاع منطقه پربحران خاورمیانه و خلیج‌فارس‌، یكی از سوالات اساسی این است كه جهان و به طور خاص مصرف‌كنندگان اصلی نفت یعنی اروپا‌، آمریكا و كشورهای شرق و جنوب شرق آسیا چقدر به واردات نفت از خاورمیانه و خلیج‌فارس وابسته هستند و اگر در اثر تشدید تنش‌ها در منطقه‌، صادرات نفت از خاورمیانه و خلیج‌فارس با مشكل روبه‌رو یا محدود شود‌، بیش‌تر كدام كشورها آسیب‌پذیرتر خواهند بود. این نوشتار در بخش اول تلاش كرده تا میزان وابستگی آمریكا به نفت خلیج‌فارس و خاورمیانه را بررسی كند.

● سهم خاورمیانه و خلیج‌فارس از بازار نفت جهان

میزان كل ذخایر نفتی جهان اكنون هزار و ۲۹۳ میلیارد بشكه است كه ۷۴۳ میلیارد بشكه از این میزان متعلق به خاورمیانه است. پس از خاورمیانه، آمریكای شمالی با ۲۱۳ میلیارد بشكه ذخیره نفتی در جایگاه دوم قرار دارد. بر همین اساس آمریكای مركزی وجنوبی مشتركا ۱۰۳ میلیارد بشكه و قارهء وسیع آفریقا نیز دقیقا همین مقدار ذخیره نفت در اختیار دارند. كشورهای اوراسیا ۷۹ میلیارد بشكه نفت در خود ذخیره دارند و سهم دیگر كشورهای آسیایی نیز تنها ۳۹ میلیارد بشكه است. فقیرترین قاره جهان از نظر میزان ذخیره نفت با تنها ۱۵ میلیارد بشكه قاره اروپاست.

طبق پیش‌بینی ادارهء اطلاعات انرژی آمریكا‌، هم اكنون روزانه ۲۴ میلیون بشكه از ۸۰ میلیون بشكه نفت مصرفی بازار‌های جهانی از منطقهء خلیج‌فارس و تنگه هرمز عبور داده می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد كه حداقل تا ۲۰ سال آینده منطقه خلیج‌فارس همچنان قطب انرژیك جهان خواهد بود. این منطقه در سال ۱۹۹۵ حدود ۴/۱۵ درصد نفت جهان را تامین می‌كرد كه این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۸/۴۱ درصد افزایش خواهد یافت‌. ۶۰ درصد ذخایر اثبات شده جهان نیز در منطقه خاورمیانه و به طور خاص در حاشیه خلیج‌فارس است و پیش‌بینی می‌شود با اكتشاف‌های جدید، این رقم افزایش یابد، به ویژه این كه افزایش ظرفیت تولید در خاورمیانه موجب توسعه و تقویت مشاركت آن در بازار تجارت جهانی خواهد شد.

از طرف دیگر نفت ۸۰ درصد از كل صادرات كشورهای حوزهء خلیج‌فارس‌، _۹۰ درصد از درآمد ارزی و ۴۰ درصد كل درآمد ملی این كشورها را تشكیل می‌دهد. عربستان با در اختیار داشتن ۳۷ درصد ذخایر نفت خام جهان حدود ۲۶۴ میلیارد بشكه را در اختیار دارد و یكی از سه كشور بزرگ صادركنندهء نفت به آمریكا به شمار می‌رود‌. كویت و عراق هر كدام ۱۴درصد، ایران و ونزوئلا هر كدام ۹ درصد، امارات هشت درصد و بقیه اعضای اوپك مجموعا ۹ درصد را در اختیار دارند. عربستان‌، امارات و كویت بیش از ۱۰۰ سال نفت خواهند داشت. قطر تا ۵۰ سال و عمان تا ۱۰ سال آینده. بر اساس برآورد چیده نیست و نیاز به آموزش خاصی هم ندارد.

● سهم خاورمیانه از نفت وارداتی آمریكا

آمریكا اكنون بزرگترین وارد‌كنندهء نفت در جهان است و روزانه بیش از ۲۵ درصد نفت جهان را مصرف می‌كند. اكثر واردات نفت آمریكا از كشورهای عربی خاورمیانه صورت می‌گیرد و نفت به یك ریسك اقتصادی برای آمریكا تبدیل شده است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۰ به ۹۵ میلیون بشكه خواهد رسید و آمریكا در سال ۲۰۲۵ حدود ۵۱ درصد نفت خود را از كشورهای عضو اوپك تامین خواهد كرد كه عمده آن‌ها در حاشیه خلیج‌فارس قرار دارند. اگر تقاضای نفت چین و هند و دیگر كشورهای در حال توسعه به رشد بالای خود ادامه دهد،‌قیمت نفت افزایش خواهد یافت و این امر قیمت بنزین در آمریكا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. جورج بوش، رییس‌جمهوری آمریكا تاكید كرده كه نفت به مخاطره بزرگ اقتصادی آمریكا تبدیل شده است و این كشور باید از وابستگی شدید خود به نفت بكاهد. از نظر بوش ایالات متحده از شرایط خاصی برخوردار است چرا كه نفت‌خام وارداتی این كشور از كشورهای مختلفی تامین‌ می‌شود. این در حالی است كه ایالات متحده همواره از ناحیه عرضه نفت خام ونزوئلا نیز آسیب‌پذیر بوده است كه به عنوان اصلی‌ترین صادركنندهء نفت به این كشور، ‌ ۱۵/۵‌درصد از بازار نفت خام آمریكا را در اختیار دارد.

آمارها حكایت از آن دارد كه شاخص آسیب‌پذیری واردات نفت خام آمریكا از پنج كشور عمده صادركنندهء نفت‌خام ‌از ‌ ۶۲‌ درصد در سال‌ ۲۰۰۱‌ به‌ ۷۶‌ درصد در آغاز سال ‌ ۲۰۰۳‌ رسیده است كه این میزان از وابستگی اقتصاد آمریكا در تاریخ این كشور بی‌سابقه بوده و از دورهء شوك نفتی جنگ خلیج‌فارس در‌ ۱۹۹۱‌نیز بیش‌تر شده است. كانادا‌، عربستان، مكزیك و ونزوئلا صادركنندگان بزرگ نفت به آمریكا هستند. طی ۹ ماه نخست ۲۰۰۶ میلادی كشورهای كانادا‌، مكزیك و عربستان بزرگترین صادر‌كنندگان نفت خام به آمریكا بوده‌اند. در این مدت آمریكا بیش از ۱۲۴۹۶ میلیون بشكه نفت وارد كرده است كه این رقم معادل ۲۵ درصد تولید جهانی نفت بوده است‌. كانادا در این مدت ۹/۱۶ درصد نفت مورد نیاز آمریكا را تامین كرده است و مكزیك و عربستان نیز به ترتیب بیش از ۱/۱۲ و_ ۷/۱۱ درصد نفت وارداتی این كشور را تشكیل داده‌اند.

● گرایش آمریكا به سوی شمال آفریقا

میزان صادرات نفت الجزایر به آمریكا در این مدت با رشد چشمگیری روبه‌رو شده است و الجزایر به ششمین صادركنندهء بزرگ نفت به آمریكا تبدیل شده است‌. الجزایر طی ۹ ماه نخست ۲۰۰۶ میلادی‌، روزانه بیش از ۶۴۹ هزار بشكه نفت به آمریكا صادر كرده است‌. ارزش صادرات نفت خام الجزایر به آمریكا در این مدت به بیش از ۱۴/۹ میلیارد دلار رسیده است كه این رقم ۸۲/۲۲ درصد كل صادرات نفت الجزایر را تشكیل می‌دهد‌.

● تمایل به واردات بیشتر از كانادا

واشنگتن از اتاوا خواسته است تولید نفت خود را به پنج میلیون بشكه در روز در سال ۲۰۱۵ افزایش دهد تا به این ترتیب، وابستگی آمریكا به نفت وارداتی از خاورمیانه كمتر و كمتر شود. این در حالی است كه كانادا اكنون با صادرات یك میلیون بشكه نفت در روز به آمریكا، بزرگ‌ترین صادركنندهء نفت به این كشور است. متوسط تولید نفت كانادا طی سال ۲۰۰۶ میلادی بیش از ۶۱/۲ میلیون بشكه بود‌. تولید نفت كانادا امسال نیز با ۱/۹ درصد افزایش به بیش از ۸۹/۲ میلیون بشكه در روز خواهد رسید و موافقت دولت كانادا با بهره‌برداری از منابع نفتی حوزهء آلبرتا‌، مهمترین علت افزایش تولید نفت این كشور به شمار می‌رود‌.

با این وجود كانادا قصد دارد میزان تولید گاز طبیعی را كاهش دهد كه این مساله موجب نگرانی شدید مقام‌های آمریكایی شده است‌. از طرف دیگر كانادا به زودی قادر به صادرات بیشتر نفت به آمریكا به جای عربستان و ونزوئلا نیست. اما دولت آمریكا ضمن ابراز نگرانی شدید از كاهش صادرات نفت كانادا به این كشور‌، خواستار افزایش صادرات نفتی اتاوا به واشنگتن شده است. در صورت توافق دو كشور‌، كانادا طی سال‌های آینده با افزایش سرمایه‌گذاری و تولید نفت بیشتر‌، روزانه پنج میلیون بشكه نفت به آمریكا صادر خواهد كرد كه این رقم معادل ۲۵ درصد كل نفت مصرفی آمریكا خواهد بود‌. باب گریكو، رییس موسسهء تحقیقات نفت آمریكا موسوم به API در این باره می‌گوید: آمریكا باید در دیدگاه‌های خود نسبت به كانادا تجدید نظر كند‌. كانادا می‌تواند منبع قابل اطمینانی برای تامین نفت مورد نیاز واشنگتن باشد‌.»

دولت بوش همواره قصد داشته است میزان وابستگی آمریكا به منابع نفت خاور میانه را كاهش دهد‌. بر اساس طرح دولت بوش‌، میزان وابستگی آمریكا به واردات نفت از خاورمیانه تا سال ۲۰۱۵ میلادی بیش از ۷۵ درصد كاهش خواهد یافت‌.

این در شرایطی است كه مطالعه ۱۹۵ اقتصاددان آمریكایی حكایت از آن دارد كه چنانچه قیمت‌های نفت به بشكه‌ای ۱۰۰ دلار برسد‌، اقتصاد آمریكا به سمت ركود سوق داده خواهد شد.

بر اساس این مطالعه كه سالانه دو بار از سوی انجمن ملی برای تجارت علوم اقتصادی انجام می‌شود‌، بزرگترین خطری كه عمده‌ترین اقتصاد جهان را تهدید می‌كند‌، تروریسم و پس از آن قیمت‌های بالای انرژی است. استوارت‌هافمن‌، رییس انجمن ملی مسائل اقتصادی بازرگانی و اقتصاددان ارشد خدمات مالی «پی.ان.سی» گفت: «اعضای این انجمن معتقدند كه قیمت‌های بیش از بشكه‌ای یكصد دلار احتمالا موجب ركود خواهد شد.» به گفتهء وی، اقتصاددانان انجمن‌، آینده روشنی را برای جایگزینی فن‌آوری‌های چشمگیری به جای نفت در دههء آینده مشاهده نمی‌كنند. برخی از تحلیلگران انرژی پیش‌بینی كرده‌اند در صورت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران كه یكی از تولیدكنندگان مهم نفت خام جهان است‌، قیمت‌های نفت را از قیمت‌های ۷۰ و اندی دلار در حال حاضر به بالای بشكه‌ای ۱۰۰ دلار خواهد رساند. ۳۴ درصد از پاسخ‌دهندگان به مطالعه انجمن ملی برای تجارت علوم اقتصاد گفته‌اند بزرگترین معضلی كه در كوتاه‌مدت رویاروی اقتصاد آمریكاست‌، مساله تروریسم است این در حالی است كه در ماه مارس ۲۶ درصد پاسخ‌دهندگان چنین نظری داشتند.

اردشیر گراوند