عوامل اجتماعی موثر بر سلامت

بسیاری از افراد گمان می کنند که آنچه سلامت آن ها را تامین می کند صرفا رعایت نکات بهداشتی و بهره مندی از تغذیه غنی و سرشار از مواد مورد نیاز بدن است

بسیاری از افراد گمان می کنند که آنچه سلامت آن ها را تامین می کند صرفا رعایت نکات بهداشتی و بهره مندی از تغذیه غنی و سرشار از مواد مورد نیاز بدن است . علاوه بر آن می دانند که عوامل وراثتی نیز می تواند در این میان موثر باشد .

لیکن با یک نگاه دقیق به وضعیت جامعه و واقعیت های موجود در آن در می یابیم که این عوامل تنها بخش اندکی از نیازهای سلامت انسلان و جامعه را هدف قرار می دهد . آمار نشان می دهد که نقش سیستم بهداشت و درمان در ارتقای سلامت حداکثر ۲۵% است . حال آنکه گزینه های موثر اقتصادی اجتماعی تاثیرات به مراتب بالاتری در این میان دارند . حتی ملاحظات اجتماعی و اقتصادی تا حد زیادی بر سلامت فردی نیز تاثیرگذارند . استفاده از رژیم های کمتر مغذی ممکن است ناشی از وضعیت درآمد نامناسب یا شبکه های ناکافی توزیع و در نتیجه عدم دسترسی مناسب باشد . دسترسی نامناسب به امکانات فراغتی و یا فرهنگ نادرست حاکم بر اوقات فراغت ممکن است موجب فقدان یا کمبود فعالیت های فیزیکی و به تبع آن اختلال در سیستم سلامت فرد شود . شرایط نامناسب شغلی و عدم امنیت شغلی و یا ثبات شغلی می تواند موجبات اختلال در سلامت افراد را فراهم آورد . به هر حال عدالت در سلامت ، به ایجاد فرصت های برابر برای برخورداری عمومی از سلامت نظر دارد .

شرایط ضعیف اجتماعی اقتصادی در طول زندگی بر سلامتی تاثیرگذار است . افرادی که در طبقات پایین اجتماعی قرار گرفته اند حداقل دو برابر افرادی که در طبقات بالاتر هستند دچار بیماری جدی و مرگ زودرس می شوند . حتی در میان طیف کارکنان اداری ، آن دسته که از طبقه پایین تری برخوردارند بیشتر از کارکنان طبقه بالاتر از بیماری و مرگ زودرس در رنج می باشند . علل مادی و روانی اجتماعی از قبیل سرمایه کم خانواده ، تحصیلات پایین ، شغل نامطمئن ، زندگی در خانه های نامناسب در ایجاد این تفاوت ها سهم دارند که در نهایت اثرات آن ها منجر به بروز بیماری ها و یا مرگ زودرس می گردند .

از سویی دیگر یک شروع خوب در زندگی یعنی حمایت درست و متناسب مادر از کودک برای یک عمر باقی خواهد ماند . تحقیقات نشان می دهد که پایه سلامت دوران بزرگسالی ریشه در دوران کودکی و حتی قبل از تولد دارد . رشد نامطلوب جنین خطری برای سلامتی آتی فرد است .

استرس در هنگام کار خطر بیماری را افزایش می دهد . افرادی که کنترل بیشتری بر کارهایشان دارند از سلامت بهتری برخوردارند . روش های مدیریت و روابط اجتماعی حاکم در محیط کار بسیار موثر است . آمار نشان می دهد وقتی فرصت استفاده از مهارت برای کارگر و یا کارمند وجود نداشته باشد و از اختیارات کمتری در تصمیم گیری برخوردار باشد سلامتی اش مخدوش می شود . تا آن جا که افزایش خطر کمردرد ، درد در ناحیه پشت و بیماری های قلبی – عروقی ارتباط قوی با قدرت کنترل پایین در حیطه کاری دارد . دریافت پاداش های ناکافی در برابر تلاش های کاری نیز خطر بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد .

امنیت شغلی باعث افزایش سلامتی ، رفاه و رضایت شغلی می شود . میزان بیکاری بالا موجب بیماری و مرگ زودرس می شود . این امر نه تنها برای افراد بیکار رخ می دهد بلکه برای خانواده های آنان نیز تاثیر سوء دارد . جالب است که بدانیم این اثرات ، پس از بیکاری قعطی عارض نمی شود بلکه صرفا وقتی فرد شغلش را در معرض تهدید ببیند ، ما شاهد این اثرات خواهیم بود . افسردگی ناشی از ناامنی شغلی هم چنین باعث افزایش بیماری های قلبی عروقی و ابتلای به آن می شود .

حمایت اجتماعی و روابط سالم نیز سهم چشمگیری در سلامت دارد . شکست اجتماعی ، اثراتی چون اعتیاد و وابستگی به مواد مخدر و الکل و تبعات آن هم چون تصادفات ، خشونت ، مسمومیت ، خودکشی و ... دارد .

رژیم غذای نامناسب بیماری های ناشی از سوء تغذیه را به همراه دارد و این بیماری های در بروز بیماری های قلبی – عروقی ، دیابت ، سرطان ، بیماری های چشمی ، چاقی و مراقبت های دندان نقش دارد . از سویی دیگر تغییر در سبک زندگی ، تحول در سیستم تغذیه ای را نیز به همراه داشته است که چاقی به عنوان بیماری شایع در اثر تحولات تغذیه ای مورد مشاهده در سطح جهانی است .

از عوامل دیگر در ارتقای سلامت ، حمل و نقل و ترافیک است ماشینی شدن زندگی باعث کم تحرکی در امور شغلی گردیده و چاقی را افزایش اپیدمیک داده است . سیاست های حمل و نقل می توانند نقش کلیدی در مبارزه با سبک زندگی بی تحرک داشته باشد . گسترش فرهنگ پیاده روی و استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه سالم ، ورزشی است که علاوه بر آن که احساس سلامتی به فرد می دهد ، موجب پیشگیری از افسردگی در سالمندان نیز می گردد . از سویی دیگر کاهش آلودگی های هوا را نیز در پی خواهد داشت و به لحاظ آینده اکولوژیک شهری نیز از اهمیت زیادی برخوردار است .

آن چه گفته شد مختصری است از نابرابری های اقتصادی – اجتماعی که از ریشه ای ترین عوامل تاثیر گذار بر سلامت محسوب می شوند . لذا همکاری های میان بخشی و سیاست گذاری دقیق در این امر باید مورد توجه قرار گیرد . به طور مثال امید به زندگی در مردم ایران بعد از انقلاب اسلامی و رشد و پیشرفت های چشمگیر در ارتقای شاخص های بهداشتی ۱۳ سال افزایش یافته است . آن چه موجب ارتقای این شاخص شده است افزایش کیفی مراقبت های بهداشتی است اما باید بدانیم هنوز همین شاخص در مناطق مختلف تفاوت های بسیاری دارد . و برای دستیابی به عدالت در سلامت و افزایش بیشتر شاخص های سلامت باید رویکرد بیماری محور در سلامت ، به رویکرد سلامت نگر تغییر یابد تا سایر عوامل نیز مورد توجه واقع شوند . عوامل تعیین کننده غیر بهداشتی در سلامت همچون وراثت ، شیوه و سبک زندگی ، محیط زیست ، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و ..... میزان درآمد ، تحصیلات ، شغل ، تغذیه و طبقه اجتماعی از عواملی است که در سلامت انسان و جمعیت نقش بسزایی دارد . شواهد نشان می دهد که هر چه فرد در وضعیت اقتصادی – اجتماعی پایین تری باشد وضعیت سلامت نامطلوب تری نیز خواهد داشت .

آن چه در این میان برای ما اهمیت بیشتری خواهد داشت ، سلامت معنوی است که در نگاه جهانی مورد غفلت قرار گرفته است . آموزه ها و تعالیم دینی به ویژه دین مبین اسلام ، دستورات انبیای الهی بهترین و جامع ترین دستورات برای زندگی سالم فردی و اجتماعی است و آموزه های دینی هدایتگر افراد و جامعه به سوی کمال مادی و معنوی خواهد بود . لذا باید علاوه بر عوامل بیان شده ؛ توجه به فرهنگ معنوی و دینی را نیز مورد اهتمام قرار داد . نکته ای که مقام معظم رهبری در دیدار با کمسیونرهای عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت سازمان بهداشت جهانی در دیماه سال ۱۳۸۴ بر آن تاکید نموده و فرمودند :" در بررسی عوامل موثر بر سلامت نباید از نقش اخلاق و ایمان دینی غافل شد زیرا ایمان دینی موجب آرامش انسان ها می شود ."

نویسنده : زینب شریعتمدار