مبتلایان به «سیلیاک» از مصرف فرآورده های گندمی محرومند

این بیماری می تواند جنبه ارثی داشته باشد اما علت اصلی آن هنوز ناشناخته است

آیا تا به حال مطلبی درباره بیماری «سیلیاک» شنیده اید؟ خوب است بدانید این بیماری، یک بیماری آلرژیک در روده کوچک است که می تواند تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. درمان خاصی ندارد و مبتلایان به این بیماری تا پایان زندگی ناچارند رژیم غذایی خاصی را رعایت کنند. اگر می خواهید اطلاعاتی درباره این بیماری کسب کنید، ادامه مطلب را مطالعه کنید.

● سیلیاک چیست؟

دکتر سید امیر میرباقری فوق تخصص گوارش و کبد درباره این بیماری به خراسان می گوید: دراین بیماری مخاط دستگاه گوارش و روده باریک نسبت به یک ماده تحت عنوان گیلیادین درگندم حساسیت نشان می دهد و ملتهب می شود. روده چنین فردی پس از خوردن گندم ملتهب می شود و نمی تواند غذا را جذب کند.

از آن جا که عمده جذب غذا در روده باریک اتفاق می افتد، فرد دچار سوء جذب می شود و با وجود مصرف مواد غذایی، انرژی کافی برای انجام فعالیت های روزانه را ندارد. غذایی که جذب نشده از روده ها دفع شده و باعث بروز اسهال چرب در فرد می شود. طی این فرآیند تمام مواد مغذی مثل کلسیم، آهن،روی، منیزیم، فسفر، پروتئین ها و چربی ها به اندازه کافی وارد بدن نمی شود. تحت این شرایط فرد به علت جذب نشدن آهن به کم خونی فقر آهن مبتلا می شود یا به دلیل جذب نشدن کلسیم به پوکی استخوان دچار می شود و به دلیل نبود ویتامین ها عوارض پوستی یا شب کوری پیدا می کند. هم چنین به دلیل جذب نشدن لیپید در بدن، چربی های ضروری در بدن از بین می رود و فرد لاغر و کم وزن می شود.

این بیماری می تواند جنبه ارثی داشته باشد اما علت اصلی آن هنوز ناشناخته است. با این حال نقش ۲ عامل استعداد ژنتیکی و در معرض این ماده قرار گرفتن در ابتلا به بیماری برای متخصصان محرز شده است.

به عنوان مثال هم اکنون اعتقاد بر این است که کودکان زیر ۶ ماهه ای که به علت فرهنگ اشتباه و سنتی خانواده نان و یا بیسکویت می خورند اگر استعداد ژنتیکی ابتلا به سیلیاک را داشته باشند، در معرض ابتلا به این بیماری قرار می گیرند.

مبتلایان به این بیماری نباید نان و هر ماده ای را که حاوی حتی اندکی گندم باشد، بخورند و پرهیز شدیدی از این ماده غذایی دارند. مبتلایان بدون درددل دچار اسهال، کاهش وزن و کاهش عناصر جذبی می شوند. کچلی،شب کوری، پوسته پوسته شدن دست ها و ترک لب ها از دیگر علایم بیماری است البته طیف علایم این بیماری بسیار گسترده است و ممکن است فرد یک یا چند علامت را با هم نشان دهد و گاهی فقط یک علامت را داشته باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به این که بیشتر مبتلایان در سنین بزرگسالی متوجه بروز بیماری می شوند، می گوید: سیستم ایمنی کودکان آن قدر بالغ نیست که بتواند واکنشی نشان دهد. در واقع بدن گیلیادین موجود در گندم را به عنوان یک سم شناسایی می کند و واکنش نشان می دهد و این اتفاق اغلب در سنین بزرگسالی رخ می دهد. بیماری اغلب در دوران کودکی شناسایی نمی شود و در دوران بزرگسالی به تشخیص قطعی می رسد. در مواردی نیز کودکان مبتلا پس از بروز علایم بیماری به خودی خود بهبود پیدا می کنند و علت این امر هنوز ناشناخته است.

● ضرورت تشخیص صحیح بیماری

درباره این بیماری مثل بسیاری از بیماری های دیگر تشخیص صحیح بیماری بسیار حیاتی است اما سیلیاک نیاز به ظن قوی پزشک معالج دارد که به درستی بیماری را تشخیص دهد زیرا سیلیاک درمان ندارد و فردی که به این بیماری مبتلا شده است تا آخر عمر از دریافت گندم و محصولات حاوی گندم محروم می شود. این مسئله کوچک و کم اهمیت نیست به ویژه این که فرهنگ غذایی مردم ایران با گندم و فرآورده های آن گره خورده و رژیم غذایی بدون گندم بسیار هزینه بر و دور از دسترس است.

بنابراین پزشک معالج باید به درستی براساس علایم بیمار، علامت آزمایشگاهی و نمونه برداری به تشخیص بیماری برسد. در مواردی پزشک با بیماری مواجه می شود که با وجود مصرف آهن، دچار کم خونی فقر آهن است یا بیماری که در سن جوانی دچار پوکی استخوان یا ابتلا به برخی اختلالات مغزی و بهره هوشی پایین شده است که می تواند علامت سیلیاک باشد. بنابراین پزشک معالج باید ظن بالینی بسیار قوی برای تشخیص صحیح بیماری داشته باشد تا بتواند بیمار را راهنمایی کند.

این متخصص گوارش با اشاره به ضرورت دقت در نمونه برداری ها یا آزمایش ها ادامه می دهد: ضرورت دارد بیماران با مراجعه به متخصصان کاردان و با تجربه از تشخیص صحیح بیماری مطمئن شوند، تشخیص بیماری از این جهت اهمیت دارد که فردی که مبتلا به سیلیاک تشخیص داده شد تا آخر عمر از مصرف حتی یک گرم گندم محروم خواهد شد. بنابراین دقت آزمایشگاه و پزشکان در بررسی نمونه بسیار حائزاهمیت است. در موارد زیادی مشاهده شده است که فردی پس از محروم شدن ۶ ماهه از خوردن گندم به دلیل تشخیص اشتباه سیلیاک و با بررسی مجدد نمونه برداری اش توسط فرد متخصص و باتجربه، متوجه شده بیماری اش سیلیاک نبوده است. فرد مبتلا به سیلیاک از خوردن نان، کیک، بیسکویت، ساندویچ، شینسل و تمام مواد غذایی حاوی گندم مثل سوسیس، کالباس، کنسرو و آجیل بوداده که آرد دارد منع می شود.بنابراین به جوانی که در آغاز سال های جوانی است و هزار و یک جور تنقلات می خورد فقط با تشخیص صحیح بیماری می توان گفت تا آخر عمر از خوردن گندم و دیگر مواد غذایی حاوی گندم ممانعت کند. مبتلایان باید صبحانه را بدون نان بخورند و فقط می توانند گوشت و برنج بخورند. رعایت چنین رژیمی بی گمان دشوار است زیرا مصرف حتی یک گرم گلوتن و ورود آن به روده کوچک باعث می شود فرد به سرعت به عوارض بیماری دچار شود و در معرض سرطان قرار گیرد.

مبتلایان به سیلیاک محدودیت های فراوانی دارند و حتی نان ذرتی را که در یک تنور معمولی تهیه شود، نمی توانند بخورند زیرا گردآرد گندم ، در تنور موجود است و برای سلامت آن ها حتی همان گرد هم مضر است. بنابراین باید نان های تهیه شده از آرد ذرت با یک تنور مخصوص را مصرف کنند و یا از غذاهای آماده در رستوران ها، هتل ها یا در سفرهای هوایی منع می شوند و سرانجام این که تمام زندگیشان تحت تاثیر قرار می گیرد. خاطرنشان می شود برخی انواع سیلیاک که نادر است مقاوم به درمان می باشد و مبتلایان در معرض یک بیماری کشنده قرار می گیرند. انواع دیگر سیلیاک نیز در صورت پرهیز نکردن ممکن است به سرطان منجر شود. گاهی از بیماران خواسته می شود که یک سال پس از پرهیز از گلوتن نمونه برداری کنند تا مشخص شود درمان ها مفید بوده است یا خیر.

● اهمیت اطلاع رسانی کافی

دکتر میرباقری با اشاره به تاثیر نقش رسانه ها در امر بهداشت و سلامت مردم تاکید می کند: لازم است رسانه ها به ویژه صدا و سیما با توجه به طیف گسترده مخاطبان خود به هر بیماری یا موضوع بهداشتی به اندازه لازم توجه کنند. به عنوان مثال نگران کردن مردم از یک ریفلاکس ساده که ممکن است به سرطان منتهی شود و بارها در تلویزیون با زیرنویس به اطلاع بینندگان می رسد کار نادرستی است زیرا این جمله نیاز به تفسیر دارد و ابتلا به سرطان به این سادگی نیست و این جمله فقط موجی از نگرانی را در مردم ایجاد می کند و باعث می شود با داشتن علایم ریفلاکس به متخصصان گوارش و کبد مراجعه کنند و از علایم سرطان پرس و جو کنند. به خصوص کسانی که زمینه وسواس داشته باشند نگرانی و تشویش را به خانواده ، همسر و فرزندان منتقل می کنند و مشکلاتی ایجاد می شود.

بنابراین لازم است اطلاع رسانی نه به صورت موج گونه و به یکباره و ناقص بلکه به اندازه، صحیح و به موقع صورت بگیرد که باعث نگرانی در عامه مردم نشود. درباره سیلیاک نیز چندین سال قبل موجی از نگرانی درباره بیماری در میان مردم به راه افتاد که غیرمنطقی و غیرواقعی بود. بالاترین آمار سیلیاک به کشورهای فنلاند ، ایرلند و دانمارک تعلق دارد و در کشور ما این آمار حدود ۷۰۰ هزار نفر اعلام شده است که به نظر منطقی می رسد. به هر حال خوب است با بیماری ها منطقی و به طرز صحیحی برخورد کنیم.

نویسنده: عظیمی مروی