مگس پران و جرقه Floaters and Flashes

مگس پران در حقیقت سایه كدورت های موجود در مایع زجاجیه است كه روی شبكیه می افتد و به صورت یك سایه تیره دیده می شود این كدورت ها ممكن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته های زجاجیه, جمع شدن سلول های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی در داخل چشم باشد

آیا هرگز برایتان پیش آمده است كه هنگام خیره شدن به یك زمینه صاف (مثلاً یك كاغذ سفید یا آسمان آبی) متوجه ذرات كوچك غبار مانندی شوید كه جلوی چشمتان بالا و پایین می‌روند و هرچه پلك می‌زنید باز هم مثل یك سایه كوچك در جلوی چشمتان قرار دارند؟ این سایه‌های مزاحم را اصطلاحاً مگس پران می‌گویند. معمولاً با حركت دادن چشم مگس‌پران هم حركت می‌كند اما چون جهت حركت آن در خلاف جهت حركت چشم می‌باشد نمی‌توان آن را با چشم تعقیب كرد.

● مگس‌پران چیست؟

مگس‌پران در حقیقت سایه كدورت‌های موجود در مایع زجاجیه است كه روی شبكیه می‌افتد و به صورت یك سایه تیره دیده می‌شود. این كدورت‌ها ممكن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه، جمع شدن سلول‌های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی در داخل چشم باشد.

● زجاجیه چیست؟

زجاجیه مایع ژله مانندی است شبیه سفیده تخم مرغ خام كه بخش اعظم داخل كره چشم (از پشت عدسی تا روی شبكیه) را پر كرده است و به حفظ ساختمان كروی چشم كمك می‌كند و شبكیه را در جای خودش نگه می‌دارد. ساختمان زجاجیه از یك شبكه اسفنجی متشكل از رشته‌های خیلی ظریف ایجاد شده كه مقادیر فراوان آب و مواد محلول را در خود جای داده و به آن حالت ژله‌ای بخشیده است. رشته‌های موجود در زجاجیه در قسمت‌های خارجی‌تر زجاجیه متراكم‌ترند و اتصالات نسبتاً محكمی به لایه‌های داخلی شبكیه دارند.

● چرا مگس‌پران ایجاد می‌شود؟

مگس‌پران عارضه بسیار شایعی است و با گذشت سن شیوع آن افزایش می‌یابد به طوریكه بیش از ۷۰- ۶۰% افراد بالای ۶۰ سال مگس‌پران را تجربه كرده‌اند.

رشته‌های موجود در زجاجیه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسیار ظریف است و دیده نمی‌شود اما با بالا رفتن سن این رشته‌ها ضخیم‌تر می‌شوند و در بعضی جاها به هم می‌چسبند و باعث ایجاد كدورت می‌شوند كه سایه این كدورت بر روی شبكیه به صورت مگس‌پران احساس می‌شود. به علاوه در بسیاری از افراد مسن بخشی از رشته‌های محیطی زجاجیه كه به شبكیه متصل بوده و از جای خود كنده می‌شود و به داخل بخش‌های مركزی زجاجیه می‌افتد. این حالت كه آن را (جداشدگی خلفی زجاجیه) می‌نامند شایعترین علت ایجاد مگس‌پران است. گاهی اوقات هم وجود التهاب داخل چشمی (یووئیت) سبب تجمع سلول‌های التهابی در زجاجیه می‌شود كه باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود. یك علت دیگر مگس‌پران وجود خونریزی در داخل زجاجیه است؛ مثلاً در افراد مبتلا به دیابت ممكن است خونریزی خفیف چشمی ابتدا به صورت یك مگس‌پران دیده شود.

● مگس‌پران در چه افرادی شایع‌تر است؟

▪ افراد بالای ۶۰ سال

▪ افراد نزدیك بین

▪ افرادی كه سابقه جراحی چشمی (بخصوص جراحی آب مروارید) دارند.

▪ افرادی كه سابقه التهاب داخل چشمی (یووئیت) دارند.

● جرقه چیست؟

در چشم پزشكی جرقه به معنای احساس وجود نور در میدان بینایی است وقتی كه در حقیقت محرك نوری وجود ندارد. جرقه ممكن است به صورت خطوط درخشان صاعقه مانند یا به صورت اجسام ریز درخشنده به نظر برسد. جرقه ممكن است فقط در یك نقطه خاص میدان بینایی دیده شود و یا به صورت نقاط ریز متعدد در بخشی از میدان بینایی درآید. احساس دیدن جرقه معولاً فقط چند ثانیه طول می‌كشد اما غالباً تكرار می شود. معمولاً در محیط‌های تاریك جرقه ها بیشتر تظاهر می‌كنند. به علاوه حركات ناگهانی سر یا چشم‌ها ممكن است باعث دیدن جرقه شود.

● چرا جرقه ایجاد می‌شود؟

همانطور كه قبلاً گفته شد با افزایش سن رشته‌های زجاجیه زخیم‌تر می‌شوند و به هم چسبندگی پیدا می‌كنند. این چسبندگی رشته‌های زجاجیه ممكن است باعث كشیده شدن پرده شبكیه گردد از آنجا كه پاسخ سلول های شبكیه به محرك ها بصورت درك نور است هر عاملی كه سلول های شبكیه را تحریك كند در مغز به عنوان نور تفسیر می شود. به همین علت وقتی شبكیه تحت كشش قرار گیرد جرقه‌های نوری دیده می‌شود.

● آیا مگس‌پران و جرقه خطرناك است؟

بسیاری از افراد مدت ها مگس‌پران داشته اند و هیچ مشكل خاصی پیدا نكرده اند. مگس پرانی كه سال های سال وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نكرده است معمولاً خطری ندارد اما بروز مگس پران جدید می تواند ناشی از مشكلات جدی چشمی باشد.

البته همانطور كه گفته شد شایعترین علت بروز مگس پران جدید (جداشدگی زجاجیه خلفی) است كه به خودی خود خطری ندارد اما گاهی اوقات در حین جدا شدن زجاجیه بخشی از شبكیه نیز همراه با آن كنده می‌شود و باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در پرده شبكیه می‌شود كه می تواند سبب جدا شدن پرده شبكیه و مشكلات شدید بینایی شود.

به‌طوریكه قبلاً ذكر شد وجود جرقه معمولاً ناشی از كشش و تحریك شبكیه است، بنابراین در افرادی كه اخیراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ایجاد پارگی در پرده شبكیه وجود دارد.

تشخیص علت ایجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاینه دقیق چشم پزشكی امكان‌پذیر نیست بنابراین لازم است تمام افرادی كه دچار جرقه هستند و یا مگس‌پران جدید پیدا كرده‌اند حتماً توسط چشم‌پزشك معاینه شوند. برای انجام معاینه ابتدا مردمك با استفاده از قطره‌های مخصوص باز می‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسایل مخصوص زجاجیه و شبكیه معاینه می‌شود. در صورتی كه در معاینه هیچ مشكلی به جزء (جداشدگی زجاجیه خلفی) وجود نداشته باشد و شبكیه سالم باشد معمولاً خطری وجود ندارد و اقدام خاصی لازم نیست اما در مواردی كه آسیبی به پرده شبكیه وارد شده باشد یا خونریزی یا التهاب داخل چشمی وجود داشته باشد باید درمان انجام شود.

گاهی با یك نوبت معاینه نمی‌توان علت دقیق مگس‌پران را تشخیص داد. در این حالت معمولاً لازم است معاینه در فواصل ۲-۳ هفته یك بار تكرار شود تا زمانی كه مطمئن شویم علت خطرناكی وجود ندارد.

یك نكته مهم آن است كه جرقه حتی اگر با پارگی شبكیه همراه باشد معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بین می رود؛ مگس پران هم حتی در صورت همراهی با پارگی شبكیه پس از چند هفته كوچك می شود. بنابراین در افرادی كه جرقه یا مگس پران جدید ایجاد شده حتی اگر خود به خود خوب شده باشد لازم است معاینه كامل چشم انجام شود.

● آیا جرقه و یا مگس‌پران قابل درمان است؟

همانطور كه قبلاً گفته شد مگس‌پران معمولاً علت خطرناكی ندارد و نیازی به درمان ندارد. در اكثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه مگس پران به تدریج كوچك می شود و فرد نیز عادت می كند كه آن را ندیده بگیرد. اما در مواردی كه مگس پران با سوراخ یا پارگی پرده شبكیه همراه باشد ممكن است نیاز به اقدامات درمانی مثل لیزر یا عمل جراحی برای جلوگیری از پارگی پرده شبكیه وجود داشته باشد.

جرقه نیز در صورتی كه علت خطرناكی نداشته باشد پس از چند روز تا چند هفته برطرف می‌شود و نیاز به درمان ندارد.

● علل غیر چشمی جرقه

افرادی كه میگرن دارند اغلب نوع دیگری از جرقه را تجربه می‌كنند. این جرقه‌ها به صورت خطوط زیگزاگی لرزان یا نقاط بزرگ شونده دیده می‌شود. معمولاً این جرقه‌ها ابتدا در وسط میدان بینایی ظاهر می‌گردد (یعنی روبروی فرد دیده می‌شود) و در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به تدریج به كناره‌های میدان بینایی كشیده شده، كم‌كم محو می‌گردد. پس از آن سر درد شروع می‌شود كه معمولاً یك طرفه و ضربان‌دار است. البته در بعضی از افراد فقط جرقه تظاهر می‌كند و سردرد اتفاق نمی‌افتد. این حالت را "میگرن چشمی" می‌گویند. یك نكته مهم آن است كه جرقه ناشی از میگرن همزمان در هر دو چشم دیده می‌شود اما جرقه ناشی از مشكلات چشمی فقط در چشم مبتلا تظاهر می‌كند.

یك علت دیگر جرقه برخورد ضربه ناگهانی به سر است. (احتمالاً به همین دلیل.) برخورد هر ضربه ناگهانی به سر ممكن است باعث شود كه فرد تا چند ثانیه جرقه‌های درخشان كوچك ببیند یا اصطلاحاً (برق از چشمش بپرد.)

● كلام آخر

همانطور كه گفته شد مگس‌پران‌های قدیمی كه سال‌ها وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نكرده است معمولاً بی‌خطر است. اما در موارد زیر لازم است حتماً به چشم پزشك مراجعه كنید:

▪ مگس‌پرانی كه جدیداً ایجاد شده است (حتی اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)

▪ مگس‌پران قدیمی كه جدیداً بزرگتر شده یا تغییر دیگری پیدا كرده است.

▪ مگس‌پران همراه با جرقه (حتی اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد)

▪ مگس‌پران همراه با كم شدن یا تاری دید یا احساس وجود پرده در جلوی چشم (این علامت بسیار مهم است و ممكن است ناشی از كنده شدن بخشی از شبكیه باشد كه به درمان فوری نیاز دارد)

▪ دیدن جرقه حتی اگر با هیچ مشكل چشمی دیگری همراه نباشد و پس از چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا كرده باشد.