جنجال هنری ۳هزار متری

درست بعد از ۳۰سال, اولین جشنواره هنرهای تجسمی به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برپا شد
اتفاقی که به اعتقاد اکثر هنرمندان تجسمی خیلی دیر به وقوع پیوسته اما نه آنقدر که مسئولان از برگزاری آن منصرف شوند

درست بعد از ۳۰سال، اولین جشنواره هنرهای تجسمی به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برپا شد

اتفاقی که به اعتقاد اکثر هنرمندان تجسمی خیلی دیر به وقوع پیوسته اما نه آنقدر که مسئولان از برگزاری آن منصرف شوند. این درحالی است که سال‌های متمادی هنرهای دیگر به بهانه ایام دهه فجر فرصتی برای عرض اندام پیدا کردند و هنرمندان حوزه‌های موسیقی، تئاتر و فیلم از انزوا بیرون ‌آمدند؛ فرصتی که هنوز هم اجازه بروز توانایی‌های هنرمندان این عرصه‌ها را فراهم می‌کند، به طوری که هنرمندان ایرانی توانسته‌اند باهمطرازان خارجی خود رقابت کنند. در این میان اگرچه قضاوت درباره فستیوال هنرهای تجسمی فجر از هم‌اکنون زود است، اما از بررسی همین کارگاه آموزشی ۳کیلومتری می‌توان حس کرد که اولین جشنواره هنرهای تجسمی فجر تا چه‌اندازه با شوروهیجان خواهد بود.

نخستین جشنواره ملی هنرهای تجسمی فجر، کارش را با چند کارگاه آموزشی آغاز کرد و به پایان خواهد برد. درست در روز افتتاحیه، کارگاه آموزشی نقاشی با حضور ۶۰ نقاش شروع می‌شود که این هنرمندان به ۶‌گروه ۱۰ نفره تقسیم می‌شوند و هر گروه به‌مدت ۵ روز در موزه هنرهای معاصر تهران به خلق آثار هنری می‌پردازند. اما کارگاه آموزشی دیگری که به شکل نقاشی خیابانی برگزار می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین کارگاه‌های نقاشی خیابانی در نوع خود خواهد بود.

اساتید نقاشی و نقاشان جوان‌تری که اکثراً دانشجو خواهند بود، کار خود را از بیرون موزه هنرهای معاصر آغاز می‌کنند و خیابان کارگر را به سمت شمال تا خیابان دکتر فاطمی ادامه می‌دهند. این مسیر سپس خیابان حجاب را به سمت بلوار کشاورز طی می‌کند و به ۲ شاخه تقسیم می‌شود. یک بخش از هنرمندان در داخل پارک لاله نقاشی می‌کشند و بخش دوم، وارد کارگر شمالی می‌شوند و بالاخره در مقابل موزه هنرهای معاصر تهران به کار خود پایان می‌دهند، مسیری که دقیقاً ۳‌کیلومتر محاسبه شده است.

در حال حاضر ۴۰۰ هنرمند و دانشجوی نقاشی برای شرکت در این بخش ثبت نام کرده‌اند و قرار است هزار هنرمند به سرپرستی ۳۰ نفر از استادان نقاشی تمام مسیر یاد شده را در ۲روز آغازین اسفندماه روی بوم نقاشی کنند.

اما نکته قابل توجه آنکه به گفته غلامعلی طاهری، دبیر این کارگاه آموزشی ، به همه هنرمندان شرکت‌کننده در این کارگاه دستمزد داده خواهد شد!

به هرحال اگرچه این کارگاه آموزشی به مناسبت سی‌امین سال پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود اما هنرمندان در به تصویر کشیدن موضوعات مورد علاقه خود آزاد نیستند و درصورت تمایل به شرکت در این برنامه، باید یکی از ۳۰‌موضوعی را که از قبل مشخص شده، انتخاب کنند؛ درعوض، نحوه اجرای این موضوعات به دو شکل خواهد بود. طاهری در این باره می‌گوید: «یک شکل اجرای ایده‌ها این است که استادان، موضوع را انتخاب و هنرمندانی را که می‌خواهند با آنها کار کنند، به دبیرخانه معرفی می‌کنند. شکل دوم کار به این صورت است که هنرمندان، ایده‌هایشان را به‌صورت اتود به دبیرخانه اعلام و بعد از تایید استادان، زیر نظر آنها شروع به کار می‌کنند.»

اگرچه به‌نظر می‌رسد یک رویداد هنری همانند جشنواره هنرهای تجسمی فجر، به حرکت و پویایی هنرمندان و حتی جریانی هنرمندانه منجر می‌شود ولی درخصوص این کارگاه آموزشی بخصوص باید گفت که اما و اگرهایی وجود دارد که نه خوب ارزیابی می‌شوند و نه بد؛ در واقع، در این خصوص نظراتی وجود دارد که باید شنیده و گفته شود تا تجربیات آتی، با برترین کیفیت ممکن پشت سر گذاشته شود.

امیر ادهم ضرغام، یکی از استادانی است که سرپرستی هنرمندان و دانشجویان را برعهده خواهد داشت و درخصوص این کارگاه می‌گوید: «فکر نمی‌کنم این کارگاه آموزشی با چنین ابعاد و متراژ گسترده‌ای به یک اتفاق آرتیستیک تبدیل شود چون هنری شدن رویدادهایی از این قبیل به روحیه و درون هنرمندان بستگی دارد. به‌عبارت دیگر هر دانشجویی به راحتی می‌تواند وارد این کارگاه‌ها شود اما این باعث نمی‌شود که او بتواند اثری منحصر به فرد خلق کند؛ حتی اگر زیر نظر استادان برجسته کار کند.»

این اتفاق شاید به این دلیل باشد که استادان، تنها می‌توانند دانشجویان را از نظر تکنیکی کنترل کنند ولی نمی‌توانند به روح و درون هنرمندان نفوذ کرده و در آنان انگیزه ایجاد کنند؛ «درست مثل لبخندی که یک نمود بیرونی دارد ولی از درون انسان سرچشمه می‌گیرد. شاید آثار خلق شده از نظر ظاهری زیبا باشند اما مسلماً روحی را که اثر باید داشته باشد، نخواهند داشت چون هنرمندان به‌طور مستقیم در آفرینش اثر، دخالت ندارند.»

اما این مسئله وقتی پیچیده‌تر می‌شود که هدف برگزاری این کارگاه آموزشی، در تقابل با نظرات هنرمندان و استادان مدعو قرار می‌گیرد. از سویی طاهری عقیده دارد در همه جای دنیا برگزاری کارگاه آموزشی ‌ها و نقاشی‌های طولانی خیابانی از طرف هنرمندان با استقبال فراوان مواجه می‌شود و این برنامه‌ها جنبه آرتیستیک دارند –و به این ترتیب در ایران هم همین کاربرد را خواهند داشت- و از سوی دیگر، استادانی که قرار است طرح‌های خودشان را روی بوم بیاورند یا بر اتود دانشجویان نظارت کنند، معتقدند این کارگاه آموزشی ‌ها صرفاً برای ایجاد شور و نشاط در میان هنرمندان جوان مناسب است.

ضرغام در ادامه سخنانش می‌گوید: «خلق یک پرده طولانی نقاشی در خیابان، زیباست اما مسلماً آرتیستیک نیست؛ ولی در عین حال این کارگاه آموزشی ‌ها با اهمیت نیز هستند چون می‌توانند شور و جرقه‌های هنری ایجاد کنند و افراد مختلف، پس از آن از نظر روحی و تکنیکی به مرحله‌ای برسند که هدف اصلی کارگاه آموزشی برآورده شود.»

از سوی دیگر، سید محمد فدوی عقیده دارد اگرچه جامعه هنری کشور نباید انتظار خلق شاهکار را از قِبَل این رویداد داشته باشد ولی با این همه به‌طور قطعی هم نباید احتمال آرتیستیک بودن این کارگاه‌ها را غیرممکن دانست؛ «کمترین تاثیر مثبت برگزاری کارگاه‌های آموزشی، به رخ کشاندن توانایی‌های هنرها و هنرمندان تجسمی و آشنا کردن عموم مردم با نقاشی است. به‌طور کلی این کارگاه آموزشی می‌تواند جنجال هنری خوبی را صورت دهد ولی نباید در آن، به‌دنبال این باشیم که رقابتی علمی، تخصصی و هنری رخ دهد.»

مورد دیگری که در حاشیه برگزاری کارگاه آموزشی ۳ هزار متری مطرح می‌شود، مسئله موضوعات داده شده به هنرمندان و استادان است. اگرچه این کارگاه آموزشی به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود و به‌طور طبیعی نقاشی‌ها باید با این حال و هوا کشیده شوند ولی بحث تکراری موضوع مداری کارگاه آموزشی یا آزاد بودن آن پابرجاست.

ضرغام، عقیده دارد نکته مهم در برگزاری این کارگاه، ارائه توانایی هنرمندان است؛ «حتی اگر موضوع، آزاد هم می‌بود باز هم هدف مجریان جشنواره برآورده می‌شد چراکه حضور هنرمندان تجسمی و نقاشی‌هایشان، درواقع دستاورد آموزشی و علمی دانشگاه‌های کشور و نظام جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد؛ هرچند که تعیین موضوع برای این کارگاه آموزشی نیز مسئله‌ای غریب به حساب نمی‌آید؛ تنها نکته مهم آن است که هنرمندان همواره متوجه باشند باید اثری زیبا خلق کنند که مخاطب از آن لذت ببرد.»

فدوی نیز معتقد است: «از آنجا که همه کشورهای دنیا برای چنین برنامه‌هایی موضوعات بخصوصی را مشخص می‌کنند، تعیین موضوعاتی که پیرامون انقلاب اسلامی باشد، آنهم در جشنواره فجر کاری غیرحرفه‌ای نیست.» او می‌گوید: «البته موضوع آزاد در کنار همه جشنواره‌ها وجود دارد. با این همه مهم‌تر از موضوعات، مسئله کیفیت و چگونگی برگزاری کارگاه‌ها مطرح است و باید انرژی بیشتری درخصوص آن صرف شود.»

همچنین به‌نظر می‌رسد استقبال خوب هنرمندان و ثبت‌نام آنها نشان دهنده آن است که هنرمندان با محتوای کارگاه آموزشی مشکلی ندارند و نفس نقاشی برایشان با اهمیت‌تر است.در هر صورت طبیعی است کارگاه آموزشی گسترده‌ای که ۳هزار متر طول دارد و باید ظرف ۲روز تمام شود، نمی‌تواند از تمام جنبه‌ها کامل و بی‌نقص باشد. فقط باید منتظر اتمام جشنواره بود و به سؤالات مهمی پاسخ داد؛ سؤالاتی مثل تفاوت جشنواره هنرهای تجسمی فجر با انواع دوسالانه‌ها و نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی و اینکه، آیا با در نظرگرفتن شرایط موجود می‌توان‌- و باید- این جشنواره را به‌صورت بین‌المللی برگزار کرد ؟

زهرا آران