بازار داغ فروش كارت سوخت خودروهای اسقاطی

با گذشت نزدیك به سه هفته از زمان اجرایی شدن طرح سهمیه بندی بنزین, پیامدها و مزیت های این طرح در ابعاد و زمینه های مختلف در شرایطی به بحث گذاشته شده و تحلیل می شود كه جایی نه چندان دورتر از بازار این تحلیل بازار فروش خودروهای فرسوده داغ تر از همیشه است

با گذشت نزدیك به سه هفته از زمان اجرایی شدن طرح سهمیه‌بندی بنزین، پیامدها و مزیت‌های این طرح در ابعاد و زمینه‌های مختلف در شرایطی به بحث گذاشته شده و تحلیل می‌شود كه جایی نه چندان دورتر از بازار این تحلیل بازار فروش خودروهای فرسوده داغ‌تر از همیشه است.

بازاری كه بسیاری از مشتریان آن مالكان اتومبیل‌های گرانقیمت پایتخت هستند.

افزایش ناگهانی قیمت خودروهای فرسوده به اعتقاد كارشناسان بخشی از پیامدهای پیش‌بینی نشده طرح سهمیه‌بندی بنزین است؛ مساله‌ای كه بازار كم رونق و راكد خرید و فروش خودروهای فرسوده را جانی دیگر گونه بخشیده و آخرین خبرها از بازار خودروهای فرسوده در تهران و سایر شهرهای كشور گویای آن است كه بسیاری از مالكان این خودروها كه كارت سوخت خودروی خود را دریافت كردند، در بازار بی‌بنزینی كه این روزها معضل بسیاری از رانندگان در شهرهای دور و نزدیك است ماشین‌های خود را به مزایده گذاشته‌اند. اینگونه است كه بسیاری از خودروهایی كه سال‌های طولانی از كار افتاده بودند و بازار فروش نداشتند این روزها بین دلالان كارت سوخت بنزین دست به دست می‌گردند.

در بازاری كه دلالان برای ۱۵ لیتر بنزین در حدود ۲۵ هزار تومان دریافت می‌كنند بسیاری از جویندگان بنزین ترجیح می‌دهند به دنبال گنج‌های خوابیده در شهر بگردند و با خریداری آنها سهم بنزین این خودروها را مصرف كنند. خودروهایی كه تا دیروز هزاران طرح و برنامه از طرف دولت و دست‌اندركاران سازمان‌های مختلف برای از دور خارج كردن آنها گرفته می‌شد و در قبرستان خودروهای فرسوده دور انداخته می‌شدند این روزها با قیمت‌هایی بالاتر از گذشته به فروش می‌رسند.

بهرام گلی یكی از تعمیركاران جوان زبردست شرق تهران می‌گوید: هنوز طرح سهمیه‌بندی بنزین اعلام نشده بود كه صاحبان خودروهای فرسوده شروع به رسیدگی به وضع خودروهایشان كردند و به قول معروف دستی به سر و رویشان كشیدند تا بتوانند این گنج متحرك را با قیمت بهتری به فروش مشتریان برسانند.

در روزهای اخیر قیمت هر كدام از این خودروهای فرسوده بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان افزایش یافته است و با نزدیك شدن به اتمام طرح سهمیه‌بندی بنزین دارندگان خودروهای مدل بالا كه مصرف سوخت بسیار بالاتری نسبت به میزان در نظر گرفته شده در طرح اجرای سهمیه‌بندی دارند خواهان خریداری یكی از این خودروهای از كار افتاده هستند و به همین دلیل قیمت این اتومبیل‌ها روز به روز افزایش می‌یابد. در هفته گذشته رنو ۵ كه تا چند ماه گذشته

۹۰۰ هزار تومان خریداری می‌شده است امروز به ندرت با مبلغ ۵/۱ میلیون تومان در بازار خرید و فروش خودروهای فرسوده پیدا می‌شود یا قیمت فولكس قورباغه‌ای مدل ۱۹۶۵ كه تا سال گذشته ۶۰۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شد به یك میلیون و دویست هزار تومان افزایش یافته است. البته این افزایش قیمت‌ تنها شامل خودروهای فرسوده‌ای می‌شود كه دارای كارت سوخت هستند. به گفته نمایشگاه‌‌داران اتومبیل، اجاره كارت سوخت این وسایل ارزش بیشتری نسبت به سپرده‌گذاری و خرید سهام دارد.

اواخر سال ۸۳ از سوی هیات دولت جلوگیری از تردد خودروهای فرسوده تا مدل ۱۳۵۴ در تهران و در ۶ كلانشهر آلوده كشور مطرح وبه اجرا درآمد. در آن سال منتقدان و كارشناسان بسیاری از زشت شدن نمای شهرها توسط خودروهای فرسوده ابراز نگرانی كردند و دلایلی از جمله نبود ایمنی، افزایش مرگ و میر در تصادفات جاده‌ای خودروهای فرسوده و مصرف غیر قابل كنترل سوخت در این خودروها، به طوری كه در هر ۳ كیلومتر ۱۵ لیتر بنزین مصرف می‌كردند، را از پیامدهای منفی نگهداری اتومبیل‌های از كار افتاده مطرح كردند. هم‌اكنون بر اساس آمارهای واحدهای از رده خارج كننده خودروهای فرسوده در سال ۸۵ تعداد خودروهای فرسوده در كشور یك میلیون و ۲۸۰ هزار دستگاه بوده است كه با آغاز هر سال خودروهای فرسوده جدیدی به سن ۲۵ سالگی می‌رسند و جزو اتومبیل‌های دست دوم و از كار افتاده تلقی می‌شوند و روز به روز به تاریخ اسقاط شدن و مرگشان نزدیك‌تر می‌شوند.

به گفته محمد رویانیان معاون راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی ،

كارت سوخت این دسته از اتومبیل‌ها تحویل صاحبانشان داده می‌شود تا زمانی كه خودرو نوسازی شود. از سویی دیگر اما حسن مرادی عضو هیات رئیسه كمیسیون انرژی مجلس در پیش از شروع طرح سهمیه‌بندی بنزین پس از مخالفت با دیركرد اجرای این طرح اعلام كرده بود كه برخی از خودروهای اسقاط و فرسوده‌ای كه كارت هوشمند سوخت دریافت كرده‌اند خلاف قانون رفتار می‌كنند و استفاده از این كارت‌ها جرم محسوب می‌شود.

در حال حاضر راهنمایی و رانندگی در حال ارائه آمار و مشخصات خودروهای اسقاط شده به وزارت نفت است تا كارت سوخت این ماشین‌ها باطل شده و استفاده از سهمیه بنزین این خودروها از خط حمل و نقل شهری خارج شده و ابطال شود، اما بعید به نظر می‌رسد بازار داغ فروش كارت بنزین خودروهای فرسوده تحت تاثیر زودهنگام این اقدامات كه تجربه نشان داده دیر بازده هستند بماند.

سردار حمیدرضا هاشمی رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در گفت و گو با «تهران امروز» با تاكید بر اینكه با متخلفان در این زمینه برخورد قانونی می‌شود، گفت: اگر نیروی انتظامی متوجه شود كه مالك خودرویی از كارت سوخت خودروی دیگری استفاده می‌كند با آن شخص برخورد قانونی خواهد كرد اما امكان كنترل یا نظارت بر بازار خرید و فروش خودروهای فرسوده وجود ندارد.

در عین حال وحید نوروزی عضو هیات مدیره ستاد مركزی معاینه فنی خودروهای تهران از مراجعه نكردن بیش از ۷۰ درصد خودروهای آلاینده در تهران می‌گوید: بر اساس آمار موجود ۴۰ درصد خودروها در مراجعه اول به دلیل آلایندگی بیش از حد مجاز مردود می‌شوند كه میانگین آلاینده منواكسیدكربن خروجی از خودروی جدید یك صدم خودروهای تولیدی قبل از ساعت ۸۰ است.

بر اساس آمار شركت كنترل كیفیت هوا خودروهای سبك سواری شخصی، وانت بار و تاكسی‌ها ۰۲/۷۵ درصد، موتوسیكلت‌ها ۳/۲۱، اتوبوس‌های شركت واحد ۵۶/۱، سایر اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها ۲۱/۱ و كامیون‌ها ۹۱/۰ درصد در آلودگی هوا نقش دارند.

طبق آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی مصوب سال ۸۴ هیات دولت، رانندگی با وسیله نقلیه فاقد برگه معاینه فنی معتبر ممنوع است. این در حالی است كه بر اساس آمارهای موجود ۵/۳ میلیون خودرو واجد شرایط معاینه فنی در شهر تهران در حال عبور و مرور هستند و شهر تهران نیازمند راه‌اندازی ۵۰ خط مكانیزه معاینه فنی برای پوشش كامل كنترل عدم نقص فنی خودروهاست. البته خودروهای سنگین نیز باید مورد معاینه فنی قرار بگیرند.

برآوردها نشان می‌دهند كه میزان مصرف بنزین در ایران، به دلیل عدم رعایت فرآیندهای تاثیرگذار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی معادل دو برابر میانگین مصرف بنزین در جهان است. مصرف ۶۲ میلیون لیتر سوخت در روز و رشد ۱۰ درصدی استفاده از ذخایر نفتی بحرانی بسیار نگران كننده برای نسل‌های آینده است. این سخنان را محمدی كارشناس مصرف بهینه بنزین و سوخت مطرح می‌كند. یكی از مهم‌ترین علل مصرف بالای سوخت، غیر استاندارد بودن و فرسودگی خودروهای ساخت داخل است كه می‌تواند اصلی‌ترین عامل برای بالا رفتن رشد مصرف بنزین باشد. ضعف فرهنگ استفاده از خودرو و نیز گرایش به استفاده از خودروهای دست دوم كه متاسفانه در كشور ما رواج دارد باعث شده است وضعیت كنونی استفاده بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی از بنزین و سوخت به بحران بزرگی تبدیل شده و پول و سرمایه و منابع طبیعی كشور را هدر دهد.

در دهه‌های گذشته با وسیع‌تر شدن جوامع نیاز به اتومبیل برای سفرهای درون شهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. عده‌ای داشتن خودروی آخرین مدل را نشاندهنده جایگاه ویژه اجتماعی می‌دانند در حالی كه گروهی به دلیل نداشتن بنیه مالی مجبور به استفاده از خودروهای دست دوم و ناكارآمد شده‌اند.

در حال حاضر بیش از ۶ میلیون خودروی فرسوده در كشور موجود است. هم‌اكنون به گفته قائم‌مقام طرح جایگزینی خودروهای فرسوده طبق برنامه‌های پیش‌بینی شده در سال جاری ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده از ناوگان حمل و نقل خارج و یا جایگزین خواهد شد. خودروهای چهار سیلندر تك دیفرانسیل متعلق به سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶، خودروهای ۶ تا ۸ سیلندر و بیشتر و ۲ دیفرانسیل مدل ۱۳۵۱ تا ۱۳۶۱ و وانت بارهای مدل ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶ جزو خودروهای فرسوده قلمداد می‌شوند.

در پی شكل‌گیری بازار سیاه فروش كارت سوخت خودروهای فرسوده این تحلیل وجود دارد كه فرآیند از رده خارج كردن این خودروها كند شده و بسیاری از مالكان با اجاره دادن كارت سوخت یا فروش خودرو با قیمت‌های تصاعدی در صدد افزایش درآمد هستند.

در كشورهای پیشرفته به ازای هر صد خودرو وارد شده به ناوگان حمل و نقل بیش از ۵۰ خودرو از این ناوگان خارج می‌شوند، در حالی كه این رقم در كشور ایران با وجود بالا بودن میانگین سن خودروهای فرسوده در حال تردد بسیار ناچیز است یعنی كمتر از یك خودرو تخمین زده شده است. این عمر نشان دهنده نرسیدن ناوگان حمل و نقل شهری‌مان به شرایط متعادل و پایدار و ایجاد فاصله بسیار زیاد با شرایط مطلوب است.

بر اساس مطالعات محققان اروپایی، سن خروج از ناوگان حمل و نقل در كشورهای صنعتی نشان دهنده آن است كه عواملی از جمله بازیافت خودروهای اسقاطی، عوارض شهرداری، یارانه‌ها، بیمه ماشین‌های فرسوده همگی برای شرایط بازار اشباع خودرو و حمل و نقل عمومی تاثیرگذار هستند.در سال ۱۹۹۲ كنگره آمریكا (اداره بررسی و ارزیابی فناوری) به یكسری تحقیقات در زمینه تاثیرات مثبت خارج كردن خودروهای فرسوده از ناوگان حمل و نقل پرداخت و به این نتیجه رسید كه انجام یك برنامه‌ریزی دقیق در مورد دوره عمر خودروها و زمانی كه هر خودرو باید از ناوگان حمل و نقل كنار گذاشته شود از لحاظ هزینه و صرفه‌ اقتصادی در مقایسه با برنامه‌ریزی‌هایی كه در زمینه كاهش آلاینده‌های محیط زیست انجام می‌شود برابری می‌كند و حتی در بعضی از موارد تعیین یك سن دقیق برای خارج كردن خودروها از ناوگان كم‌هزینه‌تر نیز می‌تواند باشد.

در دهه ۱۹۹۰ برخی از كشورهای اروپایی از جمله یونان، دانمارك، اسپانیا، فرانسه، ایرلند، نروژ و ایتالیا نیز با انجام یك سری مطالعات و پژوهش‌ها متوجه شدند اوراق كردن خودروهای فرسوده و نحوه از بین بردن ضایعات آنها با عمر بیست سال و یا بیشتر از لحاظ اقتصادی بسیار به صرفه است. باید دید در شرایطی كه شهرهای بزرگ كشور بیش از هر زمان دیگری با بحران آلودگی‌های محیطی مواجهند، سیاستگذاران برای مواجهه با مسائل اصلی و فرعی خودروهای فرسوده چه تمهیداتی می‌اندیشند؟