مسوول سوانح ترافیكی مشخص نیست

كشورهای با مرگ بالا, كشورهای با میزان مرگ متوسط و كشورهای با میزان مرگ پایین میزان مرگ را به طور معمول در گروه های زیر ۵ سال یك بار, در مادران یك بار به طور مستقل و همچنین در جوانان بررسی می كنند, یعنی ۳ شاخص برای تعیین میزان مرگ و میر, وجود دارد

همراهان صفحه <زیر ذره‌بین> می‌دانند كه این صفحه در هفته‌های اخیر، محل تضارب آرا و افكار متفاوت و گهگاه متضادی بوده است كه از سوی صاحب‌نظران عرصه بهداشت و درمان در خصوص سوانح ترافیكی كشور مطرح شده است. این هفته نیز در این صفحه، میزبان اندیشه‌های دكتر محمداسماعیل اكبری، استاد دانشگاه و معاون پیشین سلامت وزارت بهداشت هستیم.

ـ لطفا بفرمایید چرا تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیر آن در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه بسیار مورد توجه قرار گرفت؟

كشورها را از لحاظ مرگ و میر به چند گروه تقسیم می‌كنند كه عبارت‌اند از: كشورهای با مرگ بالا، كشورهای با میزان مرگ متوسط و كشورهای با میزان مرگ پایین. میزان مرگ را به طور معمول در گروه‌های زیر ۵ سال یك بار، در مادران یك بار به طور مستقل و همچنین در جوانان بررسی می‌كنند، یعنی ۳ شاخص برای تعیین میزان مرگ‌و‌میر، وجود دارد. ما در گروه مادران و كودكان جزو كشورهای با مرگ و میر پایین هستیم و چون جامعه ایران نیز جوان است و جوانان حدود پنجاه درصد جمعیت كشور را تشكیل می‌دهند بنابراین ضریب مرگ‌مان هم خیلی پایین است یعنی حدود چهار درصد كه رقم پایینی است. در صورتی كه در كشورهای اروپایی رقم مرگ و میر، بالای هفت و نیم درصد است. اما در این میان اتفاق جدیدی رخ داده است و آن جوان‌مرگی گروهی است كه در تصادفات از بین می‌روند كه اینها در غالب شاخص‌های مرگ عادی نمی‌گنجند به همین جهت یك رقم بسیار بالایی را به قولی حدود ۳۷ هزار نفر را در پارسال و در سال‌های قبل‌تر تا ۳۳ هزار و ۵۰۰ نفر مرگ حاصل از تصادفات را به طور تثبیت شده داشته‌ایم، بنابراین مرگی كه ناشی از حوادث ترافیكی است و حدود ۳۵ هزار نفر را می‌كشد با میانگین سن حدود ۳۳ سال، تمام شاخص‌های مرگ مملكت را به هم می‌ریزد. به همین دلیل هر مدیر سلامتی مكلف است این مساله را به عنوان اولویت در هر جا كه می‌تواند در نظر بگیرد. به‌طور طبیعی در برنامه پنج ساله سوم كشور این موضوع مدنظر قرار گرفت. شورای‌عالی سلامت حداقل سه بار مصوبه‌ای در این خصوص داشت و در برنامه پنج ساله چهارم نیز این موضوع مورد توجه قرار گرفت

ـ چرا لازم بود و هست كه حوزه سلامت وزارت بهداشت توجه خیلی زیادی به تصادفات جاده‌ای داشته باشد؟

حوزه سلامت وزارت بهداشت مجری این كار نیست اما هر اتفاقی كه به مرگ و میر در كشور منجر شود، وزارت بهداشت مكلف است در خصوص آن مساله برنامه‌ریزی و فكر داشته باشد. ما در حقیقت كاری كردیم كه وزارت بهداشت و درمان در قالب دبیرخانه اطلاعاتی مرگ و میر ناشی از حوادث و سوانح ترافیكی قرار گرفت، چون دقیق‌ترین اطلاعات را ما داشتیم و علت آن هم این بود كه پلیس اطلاعات مرحله تصادف را دارد، پزشكی قانونی اطلاعات گزارش‌های مرتبط با پزشكی قانونی را دارد و اطلاعات بیمارستانی نیز متفاوت است، وزارت بهداشت چون اطلاعات مبتنی بر جامعه را دارد، ممكن است كسی شش ماه بعد فوت كند اما این مرگ در اثر تصادف ۶ ماه قبل باشد بنابراین توانستیم این مرگ‌ها را در قالب مرگ و میر تصادفات بیاوریم. وزارت بهداشت توانست با روشن كردن این اطلاعات وظیفه خود را مبنی بر اینكه یكی از شاخص‌های سلامت تحت تاثیر این مساله اجتماعی قرار گرفته است به دیگران نشان دهد و دیگران را به متوجه این مساله كند.

ـ اگر ممكن است آمار و ارقامی را در زمینه مرگ و میر تصادفات جاده‌ای در كشور ارایه نمایید

حدود ۳۵ هزار مرگ حاصل از تصادفات ترافیكی با میانگین سنی ۳۳ تا ۳۵ سال در طول یك‌سال داریم كه این رقم بسیار بالایی است در نتیجه میزان عمر از دست رفته بسیار زیاد می‌شود. جوان‌هایی كه در اثر این تصادفات فوت می‌كنند، جوانان مولد هستند یعنی كسانی هستند كه باید تولید كنند و <تولید ناخالص داخلی> را بالا ببرند ولی عملا این اتفاق نمی‌افتد و این افراد مرگ زودرس پیدا می‌كنند در نتیجه <تولید ناخالص داخلی>‌ كم می‌شود. بر اساس تحقیقات، دنیا ثابت كرده كسانی كه در این سنین می‌میرند و جزو گروه مولد جامعه هستند سه برابر به <تولید ناخالص داخلی> كشور لطمه می‌زنند. شما اگر این محاسبات را در كنار هم قرار دهید متوجه می‌شوید كه چه زیان‌های عظیم اقتصادی از این مرگ‌ها می‌كنیم، این زیان‌های اقتصادی در كنار زیان‌های اجتماعی مرگ یك نان‌آور خانواده كه به طور معمول سه چهارم این افراد از گروه پایین جامعه هستند و اگر نباشند نان‌آوری خانواده مختل می‌شود و بعد بی‌خانمانی، بی‌سرپرستی كودكان، اختلالات آموزشی و فرهنگی‌ای كه پیش می‌آید، یك اتفاق بسیار عظیم را طراحی می‌كند. در یك محاسبه بسیار كوچكی كه ما كردیم تقریبا حدود ۱۰۰ میلیارد تومان فقط دیه این بخش را داریم و این منهای محاسباتی است كه حاصل از زیان سه برابری است كه به تولید ناخالص ملی وارد می‌شود.

ـ عمر از دست رفته یعنی چه؟ چرا می‌گویند كه میزان عمر از دست رفته در تصادفات جاده‌ای ایران خیلی بیشتر از عمر از دست رفته ناشی از بیماری‌های قلبی است؟

در این جا با سه مفهوم مواجه هستیم كه عبارت‌اند از: سال‌های عمر از دست رفته كه معنای آن عبارت از این است كه آدمی ‌باید به طور متوسط ۵/۸۴ سال عمر كند اگر این فرد در ۳۳ سالگی كشته می‌شود یعنی ۵/‌۵۱ سال زودتر مرده است كه مجموع این اعداد عمر از دست رفته فرد است كه باید بار اقتصادی و اجتماعی آن را محاسبه كرد ولی همه مردم در اثر سوانح ترافیكی نمی‌میرند، چیزی حدود ۴۰۰ هزار نفر ناشی از سوانح ترافیك نوعی از ناتوانی را پیدا می‌كنند و آن سال‌هایی را كه افراد با ناتوانی طی می‌كنند سال‌های زندگی با ناتوانی است كه مفهوم دوم ما است و این سال‌هایی است كه فرد جوان باید كار می‌كرده است اما به علت ناتوانی‌هایی كه پیدا كرده تعدادی از سال‌های زندگی با ناتوانی از دست رفته است اما مجموع این دو تا یعنی سال‌های عمر از دست رفته زودرس به خاطر مرگ زودرس به علاوه سال‌های زندگی با ناتوانی را <دالی> می‌نامیم. دالی سوانح ما به‌طور كلی بالاترین میزان دالی در كشور است. اگر چه میزان مرگ در بیماران قلب و عروقی اول است ولی چون میانگین سنی مرگ در بیماران قلبی حدود ۶۸ سال است بنابراین مشاهده می‌كنیم میزان عمر از دست رفته این افراد خیلی كم می‌شود ولی چون افرادی كه در سوانح ترافیكی فوت می‌كنند جوان هستند میزان عمر از دست رفته زیاد می‌شود. اگر چه سوانح به طور كلی دومین علت مرگ در كشور است اما به علت اینكه جوان‌مرگی در اینجا داریم، <دالی> خیلی بالا است. بین سوانح، تعداد سوانح ترافیكی از همه بالاتر است. حدود ۵۰ درصد دالی ناشی از سوانح به خاطر سوانح ترافیكی است و ۵۰ درصد دیگر حاصل از غرق‌شدگی، خودكشی، دیگر كشی، سوختگی و سقوط است.

ـ از نظر شما مقایسه آمار كشته‌های تصادفات جاده‌ای با بیماری‌های دیگر چگونه است؟

▪ پنج عامل اول مرگ در كشور كه حدود ۸۹ درصد مرگ‌ها را شامل می‌شود عبارت‌اند از:

۱) قلب و عروق

۲) سوانح

۳) سرطان‌ها

۴) بیماری‌های حین تولد

۵) بیماری‌های ریوی

پس سوانح دومین علت مرگ و میرها است. تقریبا در كشورهای پیشرفته این سوانح وجود ندارند یعنی اول قلب و عروق، دوم سرطان‌ها و در مراحل بعد عوامل دیگری وجود دارند. همچنین نصف كل این سوانح، علت‌شان سوانح ترافیكی است. اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین تصادفات جاده‌ای با بیماری‌های دیگر داشته باشیم. اگر چه ۱۷ درصد علت مرگ‌ها را سوانح، تشكیل می‌دهند در حالی كه ۲۷ درصد علل مرگ‌ها بیماری‌های قلبی و عروقی هستند ولی به دلیل <دالی> بالا و همان سال‌های عمر از دست رفته زیادتر در سوانح. سوانح ترافیكی عامل اول زیان‌های اجتماعی و اقتصادی هستند.

ـ آمار ناتوانی‌های مزمن ناشی تصادفات جاده‌ای چه قدر است؟

به ازای حدود ۴۰ هزار مرگ، ۱۰ برابر ناتوانی‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای یعنی حدود ۴۰۰ هزار نفر مجروح ناشی از سوانح در سال را داریم.

ـ به طور كلی آثار تصادفات جاده‌ای بر اقتصاد كشور چقدر است؟

باید چند رقم را با هم جمع كنیم، یكی مساله تولید است (یعنی فرد اگر نمیرد و مجروح نشود تولیدی برای اقتصاد جامعه دارد) كه این تولید را باید ضرب در سه برابر تولید ناخالص ملی كرد و ضرب در مرگ و میرمان بكنیم، یعنی اگر ۳۵ هزار مرگ را ضرب در سه و ضرب در ۲۲۰۰ دلار <سرانه تولید ناخالص داخلی> كنیم كه حاصل آن ۲۲۰ میلیون دلار بار مالی مستقیم ناشی از مرگ است، بعد شما یك بار دیگر دارید كه محاسبه می‌كنید كه بار هزینه‌های اجتماعی مرگ (دیه) است. این هزینه اجتماعی حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است كه بخشی را دولت، بخشی را قوه قضاییه و بخشی را كمیته امداد می‌دهد كه عوامل مختلفی در پرداخت آن دخیل هستند كه اینها پول‌های مستقیم پرداختی ما هستند. در اثر تصادفات یك بار مالی دیگری هم داریم كه بار درمانی است یعنی ۴۰۰ هزار نفر مجروح سوانحی داریم كه میانگین یك میلیون تومان هزینه این افراد است و اگر بیماری‌های آنها كمتر از یك ماه طول بكشد ۴۰۰ هزار ضرب در یك میلیون تومان كه چهارصد میلیارد تومان می‌شود كه این رقم بارمالی درمانی این گروه می‌شود. همچنین ما از لحاظ اجتماعی باید بارهای دیگری را نیز محاسبه كنیم، برای مثال اگر دختری باید به كلاس یازدهم می‌رفته ولی چون پدرش فوت كرده و باید كارگری كند. این قضیه یك بار اقتصادی علاوه بر بار فرهنگی و اجتماعی دارد كه این بار اقتصادی نیز محاسباتی دارد. اگر روی هم رفته این بارهای مالی گفته شده را با هم جمع بكنیم، می‌بینیم رقمی بالای ۷۰۰ میلیارد تومان حداقل هزینه مستقیم تصادفات و سوانح را برای كشور داریم. از طرف دیگر وقتی تصادفی رخ می‌دهد حتما مرگ یا مجروحیتی اتفاق نمی‌افتد بلكه ممكن است ماشینی خراب شود و یا درختی از بین رود و اتفاقات دیگری در حاشیه تصادفات به وجود آید، مجموع این خرابی‌ها را ۲۵ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۴ محاسبه كردند. حالا اگر یك دهم این ۷۰۰ میلیارد تومان خسارات مالی كه ۷۰ میلیارد تومان می‌شود را برای توسعه نیروی انسانی به منظور پیشگیری از سوانح ترافیكی قرار دهیم، قادر هستیم ۱۰ ساله از سوانح ترافیكی پیشگیری كنیم.

---