۲ بهمن ۱۱۷۶ فتحعلی شاه قاجار تاجگذاری کرد

در روز ۲ بهمن ۱۱۷۶ هجری شمسی برابر با ۱۲۱۲ هجری قمری, فتحعلی شاه قاجار در تهران بر تخت پادشاهی نشست پس از قتل آقا محمدخان قاجار هرکدام از سرداران و فرماند هان سپاه او برای تسخیر بخشی از ایران عازم مناطق مختلف شدند

در روز ۲ بهمن ۱۱۷۶ هجری شمسی برابر با ۱۲۱۲ هجری قمری، فتحعلی شاه قاجار در تهران بر تخت پادشاهی نشست. پس از قتل آقا محمدخان قاجار هرکدام از سرداران و فرماند‌هان سپاه او برای تسخیر بخشی از ایران عازم مناطق مختلف شدند.

در این میان باباخان پسر حسینقلی‌خان جهانسوز با درک شرایط و اوضاع حساس کشور به سرعت به سوی تهران حرکت کرد و در چنین روزی به کمک حاج‌ابراهیم‌خان کلانتر بر تخت شاهی تکیه زد و اعتمادالدوله را به عنوان صدراعظم خود برگزید.

باباخان به هنگام تاجگذاری نام فتحعلی را که نام نیای خود فتحعلی‌خان قاجار بود، برای خود برگزید. قاآن افخم، خاقان اعظم، نواب همایون، کامکار معظم، اولوالامر محترم، نواب مالک ‌رقاب، خدیو صاحبقران، شاه شاهان، ابوالخواقین، بدرالسلاطین، شمس‌الملوک، سلطان یوزاغلان، نواب اقدس والا شهنشاه عالم از دیگر القاب این شاه قاجار است.

فتحعلی شاه در سال‌های اول حکومت برای تثبیت قدرت خود به سرکوب و دفع مخالفین پرداخت و خوانین، بازماندگان خاندان صفوی و برخی از هم‌رتبه‌های خود را در قوم قاجار از بین برد. در دوره فتحعلی شاه قدرت‌های استعماری در پی کسب مواد اولیه برای پیشبرد مطامع خود به دست‌اندازی به نقاط مختلف جهان مشغول بودند. در این میان انگلیس از یک‌سو و فرانسه و روسیه از سوی دیگر هر یک سعی می‌کردند با اعتمادسازی در برابر شاه قاجار با پرداخت مبالغی اندک، امتیاز کلانی را از شاه ایران بگیرند. در این میان ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه سوق‌‌الجیشی و قرار گرفتن در راه سه قاره طمع سه قدرت را بیشتر به سوی خود جلب کرد.

بریتانیا، ایران را راهی برای رسیدن به هند می‌دانست، فرانسه نیز همین مسیر را طی می‌کرد و قصد داشت که انگلستان را در این زمینه مغبون کند. روسیه نیز بر اساس آرمان همیشگی خود می‌خواست از راه ایران به آب‌های گرم خلیج‌فارس برسد.

انگلیسی‌ها از طریق امضای قرارداد ۱۸۰۰ به برخی مطامع خود دست یافتند. در جریان این واقعه سرجان ملکم دیپلمات بریتانیایی در پائیز سال ۱۱۷۹ (۱۸۰۰ میلادی)، وارد بوشهر شد، سپس به تهران آمد و در ژانویه ۱۸۰۱ میلادی، یک قرارداد سیاسی و تجاری را از طرف دولت انگلیس با دولت ایران منعقد کرد. به موجب مفاد این قرارداد، فتحعلی‌ شاه دستور داد در تمام کشور باید با عمال دولت انگلیس همراهی شود و اجازه ورود فرانسوی‌ها به نواحی جنوبی ایران و بنادر خلیج فارس گرفته شود.

چند ماه پس از امضای قرارداد ۱۸۰۰ میلادی، پل اول امپراتور روسیه به قتل رسید و الکساندر اول پسر او، به حکومت رسید. با شروع حکومت وی، سیاست روسیه تغییر کرد و بر مبنای دوستی با انگلیس و دشمنی با فرانسه قرار گرفت. روسیه در شهریور۱۱۸۱(سپتامبر ۱۸۰۲) به گرجستان حمله کرد و الکساندر اول اعلام کرد که گرجستان بایستی به وصیت جرج سوم پادشاه گرجی، به روسیه الحاق گردد.

جنگ‌های اول و دوم میان ایران و روسیه در دوره قاجار که به جدا شدن سرزمین‌های قفقاز از ایران انجامید در زمان فتحعلی شاه رخ داد و می‌توان گفت که روند پاره پاره شدن خاک ایران با پادشاهی او آغاز شد. در جریان این جنگ‌ها عهدنامه‌های ترکمانچای و گلستان به امضا رسید که به موجب آن‌ها بخش‌های آران، گرجستان، ترکمنستان و... از خاک ایران جدا شدند.

فتحعلی‌شاه همچنین در اردیبهشت ۱۱۸۶ (می ‌۱۸۰۷)، عهدنامه فین‌کن‌اشتاین را با دولت فرانسه منعقد کرد. مطابق این عهدنامه، دو کشور ایران و فرانسه علیه دولت انگلیس متحد شدند و ایران پذیرفت تا ارتش فرانسه را برای حمله به هند یاری دهد و دولت فرانسه قول داد ایران را برای باز پس‌گیری ایالات از دست رفته توسط روسیه یاری دهد. ژنرال گاردان با تعدادی قشون، سواره و توپخانه و افسران فرانسوی به سوی ایران حرکت کرد تا سپاه ایران را برای جنگ با روس‌ها و حمله به هندوستان تعلیم دهد.

در دوره فتحعلی شاه اوضاع قشون ایران رو به زوال گذاشت و شرایط امنیتی کشور به مخاطره افتاد. محمود محمود در کتاب «تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس» در مورد دوره سلطنت فتحعلی شاه می‌نویسد: «دریاهای شمالی و جنوبی ایران که یک وقتی وسیله امنیت و حفاظت ایران بود، در این زمان اسباب ضعف و وسیله خطرناکی برای این کشور شده‌ است. چنان که در بحر خزر، فرمانروایان مسکو و در خلیج‌فارس? بریتانیای کبیر، اسباب مزاحمت شده و صادرات و واردات نیز به دست روس و انگلیس افتاده‌ است.»

انگلیسی‌ها قصد داشتند در ممالک آسیای مرکزی نفوذ بیشتری داشته باشند لذا امنیت خراسان و سرحدات هندوستان را هدف قرار دادند. آن‌ها تلاش می‌کردند تا نشان دهند علت اقدامات نظامی ایران در خراسان، تسخیر هرات به تحریک روس‌هاست تا مشترکا به هندوستان حمله کنند لذا در اواخر سلطنت فتحعلی شاه، حکومت بریتانیایی هند، هیات مفصلی از ماموران نظامی خود را به ایران فرستاد. فتحعلی شاه این هیات را پذیرفت و ارتش ایران را در اختیار ایشان قرارداد.

در اواخر سلطنت فتحعلی شاه همچنین رفت و آمد ایل‌های کرد چادرنشین در مناطق مرزی ایجاد اشکال کرد و عباس میرزا برای تثبیت اوضاع به غرب لشکرکشی و تا بغداد پیشروی کرد. دولت عثمانی تقاضای صلح کرد و در شهر ارزنه‌الروم در سال ۱۲۰۹ (۱۸۳۱ میلادی) عهدنامه ارزنه‌الروم اول مشهور به «ارز روم» بین ایران و عثمانی به امضا رسید.

فتحعلی‌شاه در روز ۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ هجری قمری برابر با ۲۰ اکتبر ۱۸۳۴ میلادی، بعد از ۳۶ سال و ۸ ماه حکومت، در سن ۶۸ سالگی در شهر اصفهان چشم از جهان فرو بست. وی را پس از مرگ برای دفن به شهر قم منتقل کردند.

گفته می‌شود که فتحعلی شاه ۱۵۸ همسر و ۲۶۰ فرزند داشته ‌است. ولیعهد وی، پسرش عباس میرزا بود که در جریان جنگ‌های ایران و روس از خود دلاوری نشان داد. او و مشاورش قائم‌ مقام فراهانی سعی کردند به اصلاحاتی به ویژه در نیروهای نظامی بپردازند اما این اقدامات کافی نبود. عباس میرزا پیش از رسیدن به سلطنت درگذشت. پس از مرگ او، پسرش محمد میرزا ولیعهد شد که پس از مرگ فتحعلی شاه با نام محمد‌شاه بر تخت نشست.

منبع‌: تاریخ ایرانی