تجلی قرآن در حماسه عاشورا

استناد به قرآن و تطبیق دقیق مفاهیم قرآنی بر رویدادهای جاری در زمان, در میان سخنرانی ها و گفت وگوهای گزارش شده از واقعه عاشورا بسیار دیده شده است

استناد به قرآن و تطبیق دقیق مفاهیم قرآنی بر رویدادهای جاری در زمان، در میان سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای گزارش شده از واقعه عاشورا بسیار دیده شده است. این گونه بهره گیری از قرآن، افزون بر آشکارسازی جایگاه امام (علیه‌السلام) ماهیت دو اردوگاه حاضر در کربلا را نمایانده است؛ همچنان که گواه صدقی است بر تازگی و طراوت همیشگی قرآن.در این نگاشته برآنیم تا شماری از آیاتی که ناظر به سیره حضرت موسی (علیه‌السلام) است و امام حسین (علیه‌السلام) در واقعه عاشورا بدان استناد نموده اند اشاره نماییم.استاد جوادی آملی در این باره نگاشته اند: امام حسین (علیه‌السلام) برای اثبات این که نهضت او مانند قیام موسای کلیم است، گام به گام، آیاتی را که درباره حضرت موسی (علیه‌السلام) نازل شده بود، قرائت می‌فرمودند. بدین سان، سالار شهیدان (علیه‌السلام) خویشتن را وارث حضرت موسی (علیه‌السلام) و دیگر پیامبران بزرگ معرفی کرد و به مردم فهماند که من موسای کلیم هستم و یزید به جای فرعون نشسته است و منافقان نیز همانند پیروان فرعونند.(۱) اینک مواردی از این استنادات در پی می‌آید.

الف: موسای زمان

در بسیاری از منابع آمده است که سالار شهیدان (علیه‌السلام) به هنگام حرکت از شهر مدینه، این آیه را تلاوت نمود: «فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا یَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (۲): موسی ترسان و نگران از آن جا بیرون رفت (در حالی که می ) گفت: پروردگارا، مرا از گروه ستمکاران، نجات بخش» و آن‌گاه که به مکه، تجلی‌گاه توحید و یکتاپرستی رسیدند، این آیه را قرائت فرمودند: «وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاء مَدْیَنَ قَالَ عَسَی رَبِّی أَن یَهْدِیَنِی سَوَاء السَّبِیلِ (۳): و چون به سوی (شهر) مدین رو نهاد (با خود) گفت: امید است پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند.»(۴)دو آیه فوق، بیانگر بخشی از سرگذشت حضرت موسی (علیه‌السلام) می‌باشد؛ آن جا که ستم و جفای فرعونیان سبب شد تا ناگزیر، مصر را ترک کند و به مدین، جایی که در آن امنیت بیشتری داشت، کوچ نماید. آیه نخست، مفاد سخن حضرت موسی (علیه‌السلام) به هنگام خارج شدن از مصر و آیه دوم سخن وی در زمان ورود به مدین است.وجه تطبیق آیه با مصداق آن، یعنی خروج امام حسین (علیه‌السلام) از شهر مدینه و مسافرت به مکه، روشن است؛ حسین بن علی (علیه‌السلام) مانند حضرت موسی (علیه‌السلام) از ستم و جفای سرکشان و ستم پیشگان روزگارش و اذیت دست نشاندگان آنان در امان نبود و بر پیگیری رسالت الهی خود، به ناچار، دیار و دودمانشان را ترک نمود و منطقه دیگری را برای انجام فعالیت‌های خود برگزید.

ب: خداوند، تنها تکیه گاه

امام حسین (علیه‌السلام) در یکی از خطبه‌های روز عاشورا، کوفیان را به اندیشیدن در کاری که در پیش گرفته اند، فراخواند تا متذکر شوند که ایشان از چه جایگاهی برخوردارند. آیا آن حضرت، با آن همه والایی و ارجمندی شخصیت، سزاوار چنین بی‌حرمتی است؛ مگرنه این است که او فرزند پیامبرشان و سرور جوانان بهشت است؟ امام (علیه‌السلام) در ادامه سخن، برخی از سپاهیان عمر سعد را ندا داد و فرمود:‌ای شبث بن ربعی، قیس بن اشعث و زیدبن حارث! آیا شما برایم نامه ننوشتید و سخت خواهان ورودم به کوفه نبودید؟ گفتند: نه! ما هرگز چنین نامه‌ای ننگاشتیم. امام (علیه‌السلام) فرمود: سبحان الله! به خدا سوگند شما چنین کردید. اگر ورودم به کوفه برایتان ناخوشایند است، حاضرم به مکانی دیگر بروم. قیس بن اشعث گفت: آیا به حکم عمو زادگانت گردن نمی‌نهی و حکمشان را نمی‌پذیری؟ آنان هرگز با تو رفتار ناپسند نمی‌کنند! امام (علیه‌السلام) پس از پاسخ دادن به او، این آیه را تلاوت نمودند: وَ إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ (۵): و من به پروردگار خود و شما پناه می‌برم از این که مرا سنگباران کنید.آیه‌ای که حضرت در فرجام سخن، بدان استناد نموده اند، بیانگر سخنان حضرت موسی (علیه‌السلام) با قوم فرعون است؛ سخنانی که در آن رسالت الهی خویش را یاد نمود و آمادگی و پایداری خویش را برابر ناگوارترین رخدادها بیان داشت.

ج: پروا از خشم الهی

گاه امام حسین (علیه‌السلام) یاران و همراهان حکومت اموی را همچون مسیحیان و یهودیان گمراه ارزیابی می‌کند و آنان را از خشم الهی بیم می‌دهد. نمونه‌ای از این موارد، ضمن محاجه امام حسین (علیه‌السلام) با لشکریان اموی در روز عاشورا دیده می‌شود. امام (علیه‌السلام) در حالی که بر شمشیر تکیه زده بود، برخاست و با صدای رسا فرمود: شما را به خدا! آیا مرا می‌شناسید؟ گفتند: آری، تو پسر رسول خدا و سبط اویی. سپس امام (علیه‌السلام) در ادامه نسبت خود با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه‌السلام) و نیز حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را یاد نمود. آنان نیز به درستی سخنان امام (علیه‌السلام) اقرار و آگاهیشان را به این نسبت‌ها تایید نمودند. آن گاه امام حسین (علیه‌السلام) فرمود: با این که از نسبت من با این بزرگواران، آگاهید چگونه خونم را حلال می‌شمارید؟ گفتند: این همه را نیک می‌دانیم اما باز از تو دست بر نمی‌داریم! امام حسین (علیه‌السلام) در پاسخشان فرمود: خشم خدا هنگامی بر یهود سخت گشت که گفتند: عزیر پسر خداست و‌ خشم خدا بر مسیحیان، هنگامی بر افروخت که گفتند: مسیح پسر خداست و‌ خشم خدا بر مجوسان زمانی فزونی گرفت که به جای خدا آتش را پرستیدند و‌ خشم خدا بر هر امتی وقتی سخت شد که پیامبرشان را کشتند و اینک خشم خدا بر این گروه از مردان که می‌خواهند پسر پیامبرشان را بکشند، شدت یافته است؛ اشتد غضب الله علی الیهودحین قالو: عزیر بن الله و اشتد غضب الله علی النصاری حین قالوا: المسیح بن الله و اشتد غضب الله علی المجوس حین عبدوا النار من دون الله و اشتد غضب الله علی قوم قتلوا نبیهم و اشتد غضب الله علی هذه العصابه الذین یریدون قتل ابن نبیهم. (۶)امام (علیه‌السلام) در این سخنان، با اشاره به بعضی آیات سوره توبه، لشکریان اموی را به سان یهودیان و مسیحیان، افرادی گمراه ارزیابی نموده است و به آنان هشدار می‌دهد که مانند آنان دچار خشم و غضب خدا خواهند شد؛ چه اینان از آن رو که نسبت به پیامبران و رهبران دینی خود رفتاری درست در پیش نگرفتند، به خشم الهی گرفتار آمدند و امویان نیز که رفتاری ناپسند در برابر فرزند پیامبرشان در پیش گرفته اند و اکنون آهنگ کشتن او را دارند، به قهر الهی دچار خواهند شد. سوره توبه وصف برخی یهودیان و مسیحیان را چنین بازگو نموده است: وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصاری الْمَسیحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ یُضاهُنَ قَوْلَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُفَکُون : و یهود گفتند: عزیر، پسر خداست و نصاری گفتند: مسیح، پسر خداست. این سخنی است (باطل) که به زبان می‌آورند و به گفتار کسانی که پیش از این کافر شده‌اند شباهت دارند. خدا آنان را بکشد. خوب است ما نیز با الگوگرفتن از سالار شهیدان، همّت خود را در فراگیری آیات کلام الله مجید به کار بریم و سعی کنیم گفت‌وگوهای روزمره خود را (نه در حدّ افراط و نه در حدّ تفریط) منوّر به آیات روح‌بخش الهی نماییم. یا رب مددی، بحق محمّد و آله الطّاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزّمان.

فاطمه سرفرازی

پی‌نوشت‌ها:

۱- عبدالله جوادی آملی، حماسه و عرفان، صص ۲۰۰-۲۰۱. ۲- قصص / ۲۱. ۳- همان / ۲۲. ۴- محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم الملوک، ج ۴، ص ۲۵۴. ۵- عبدالرزاق موسوی مقرم، مقتل الحسین (علیه‌السلام) صص ‌ ۲۳۹-۲۴۰. ۶-‌توبه/۳۰.