ایستاده با هندوانه ها

گفت وگو با یکی از هندوانه فروش های شهر تهران

هندوانه‌ها را با نظم و ترتیب در مغازه‌اش چیده است. می‌گوید الان دو نوع هندوانه برای فروش دارد؛ هندوانه‌هایی که به «نیاگارا» معروف است و نوعی دیگر که به نام «چیتی» شناخته می‌شود. آن‌طور که از حرف‌هایش می‌شود فهمید، بیشتر از۵۰ سال است که کارش فروش هندوانه است، اما با این سابقه کار هنوز هم نمی‌تواند با اطمینان راجع به هندوانه‌ها حرف بزند. سیدعباس وطنی معتقد است هندوانه‌ها هم مانند برخی آدم‌ها هستند، چرا که ممکن است برخلاف ظاهری سالم و جذاب، باطنی بد داشته باشند. روزی که آقای هندوانه‌فروش قصد داشت برای خرید میوه به میدان میوه و تره‌بار مرکزی تهران برود با او همراه شدیم و با توجه به نزدیک شدن شب یلدا درباره کارش حرف زدیم.

آقای هندوانه‌فروش معمولا در هفته دو سه بار برای خرید هندوانه به میدان تره‌بار مرکزی می‌رود. برای این کار او صبح ساعت پنج از خانه بیرون می‌زند. از آنجا که در این موقع صبح خبری از ترافیک همیشگی پایتخت نیست، روزی که ما با او همراه شدیم، نیم ساعته از محله زندگی آقای وطنی در محله بهارستان به میدان تره‌بار رسیدیم. اگر گذرتان به میدان تره‌بار افتاده باشد، حتما می‌دانید چقدر وسیع است و برای خودش با صدها حجره بزرگ و کوچک، شهر کوچکی است. آنجا تا دلتان بخواهد میوه‌های تر و تازه را آماده فروش کرده‌اند و خریدار‌های سحر خیز وقتی هوا گرگ ومیش است، مشغول خرید میوه هستند.

● به دنبال هندوانه

اینجا خریدارها به محض این‌که به میدان تره‌بار می‌رسند، شروع می‌کنند به بررسی میوه‌ها، برای همین با آقای وطنی راه می‌افتیم بین غرفه‌ها برای پیدا‌کردن بهترین هندوانه. در میدان میوه و تره‌بار کامیون‌های زیادی پارک شده است و فروشنده‌های غرفه‌ها هم با آب وتاب از میوه‌هایی که آورده‌اند، حرف می‌زنند. آقای وطنی می‌گوید: «الان حدود سه سال است که هندوانه در بازار وجود دارد، قدیم‌ها این‌طور نبود و در همه فصل‌ها هندوانه پیدا نمی‌شد.» به قول آقای هندوانه‌فروش، دیگر هندوانه چهار فصل شده به این شکل که این روزها هندوانه‌های میناب برای فروش عرضه می‌شود و بعد هم به ترتیب نوبت به هندوانه‌های جیرفت، دزفول، سبزوار، مراغه، دشت مغان و همدان می‌رسد.

● از نیاگارا تا چیتی

بیشتر هندوانه‌های بازار از نوع نیاگارا و چیتی است. آقای وطنی در باره این هندوانه‌ها می‌گوید: «هندوانه‌هایی که سبز روشن و بیضی شکل است را به خاطر بذرشان به نام نیاگارا می‌شناسند و آن نوع دیگر از هندوانه‌ها که تقریبا راه راه است و گرد به چیتی شهرت دارد.»

البته نوع دیگری از هندوانه هم هست که به آناناسی معروف است، اما به قول آقای هندوانه‌فروش برخلاف خاصیت این هندوانه‌ها، مردم استقبال خوبی از آنها نمی‌کنند. حالا دیگر چند دقیقه‌ای از حضورمان در میان تره‌بار گذشته است و آقای وطنی هنوز هندوانه دلخواه خود را پیدا نکرده‌ است. او جلوی هر حجره‌ای که می‌رسد، چند لحظه می‌ایستد و میوه‌ها را نگاه می‌کند، گاهی هم از پله‌های کنار کامیون‌ها بالا می‌رود تا به بار کامیون‌ها نگاهی بیندازد. او درباره راه‌های تشخیص هندوانه خوب از بد می‌گوید: «‌معمولا با ضربه دستی که به هنداونه می‌زنند، سعی می‌کنند تشخیص بدهند هندوانه رسیده است یا نه. اگر هندوانه صدای بم بدهد، رسیده است وگرنه کال است.»

● هندوانه کله بار

هندوانه‌فروش‌ها به هندوانه‌ای که رسیده است، هندوانه آب خورده می‌گویند، یعنی میوه آنقدر روی بوته مانده که سیراب شده و زودتر از موقع چیده نشده است. به غیر از این آقای وطنی به رنگ و قد و قواره هندوانه‌ها هم دقت می‌کند: «هندوانه باید خوشرنگ بوده و قد و قواره خوبی داشته باشد. هندوانه‌های کج و کوله به درد نمی‌خورد.»

با گذشت یک ساعت از ورودمان به میدان تره‌بار به بیشتر حجره‌ها سر زده‌ایم، چه غرفه‌های کوچکی که به کلاه‌سبز‌ها معروف است و به خاطر رنگ سبز سقفشان در گذشته به این نام مشهور شده​اند و چه غرفه‌های دیگر.

در حال عبور از رو به روی یکی از حجره‌ها هستیم که یکی از حجره داران که آقای وطنی را شناخته است، می‌گوید: «سید بیا اینجا هندوانه‌های خوبی دارم. کله باره، بیا ببین.» اینجا فروشندگان و خریداران میوه فرهنگ لغت خودشان را دارند. آنها به میوه‌های خوب و تازه «کله بار» می‌گویند. برای همین آقای وطنی راغب می‌شود به هندوانه‌های مرد حجره‌دار نگاهی بیندازد.

به این ترتیب او شروع می‌کند به زیر و رو‌کردن هندوانه‌ها و بالاخره آنها را پسندیده و خرید می‌کند.

آقای وطنی خودروی نیسانی را که قرار است هندوانه‌ها را به وسیله آن به مغازه‌اش منتقل کند، روی باسکول می‌برد تا آن را وزن کنند، وقتی وزن خالی خودرو مشخص شد، هندوانه‌های دستچین شده به دقت داخل نیسان ‌چیده می‌شود.

بعد از این‌که بار زدن هندوانه‌ها تمام شد، دوباره خودرو را وزن کرده و به این شکل وزن هندوانه‌های خریداری شده را محاسبه می‌کنند. وزن باری که آقای وطنی خرید، حدود دو تن شد. او هندوانه‌ها را کیلویی۲۲۰۰ تومان خرید. جالب است بدانید که به گفته آقای هندوانه‌فروش، خرید و فروش هندوانه با نزدیک شدن به شب یلدا در میدان میوه و تره‌بار فقط به صورت نقدی انجام شده و خبری از خرید نسیه و چکی نیست.

● سه نوع خریدار

در میدان تره‌بار سه گروه خریدار هندوانه را می‌توان دید. اینجا افرادی مانند آقای وطنی هستند که کارشان فقط فروش هندوانه است برای همین سعی می‌کنند، هندوانه‌های دستچین شده را بخرند. او دراین باره می‌گوید: «حدود۵۰ سال کارم فروش هندوانه است. در مغازه من ۱۲ ماه سال هندوانه وجود دارد برای همین باید میوه‌های مناسبی برای مشتری‌هایم تهیه کنم.» گروه دیگر، غرفه‌دار‌های داخل شهر هستند که هندوانه‌هایی با کیفیت متوسط و درهم می‌خرند، اما گروه سوم هم همان فروشندگان سیاری هستند که با وانت‌بار و نیسان در کوچه و خیابان‌ها میوه می‌فروشند. این گروه از خریداران، میوه‌های به قول معروف دسته سوم را از میدان تره‌بار مرکزی تهیه می‌کنند.

● از هندوانه انباری تا شب چله‌ای

بعد ازاین‌که آقای وطنی هندوانه‌هایش را خرید. میدان بار را ترک می‌کنیم تا آنها را به مغازه برسانیم. در بین راه آقای هندوانه‌فروش از زمانی که هندوانه‌ها را در انبار نگهداری می‌کردند، می‌گوید: «تا چند سال پیش که هندوانه در کشورمان چهار فصل نشده بود برای شب یلدا آنها را در انبار و لا به لای پوشال‌های برنج نگهداری می‌کردیم. خب می‌دانید، ممکن است مریض یا خانم حامله‌ای هندوانه بخواهد به این شکل هر وقت مشتری نیاز داشت، هندوانه داشتیم.»

حدود ساعت هشت و نیم صبح شده است و دیگر به مغازه آقای وطنی رسیده‌ایم، او به کمک یکی از پسرهایش شروع به چیدن هندوانه‌ها در مغازه‌اش می‌کند. آقای فروشنده می‌گوید: «در این مدتی که به شب یلدا مانده، تازه‌داماد‌ها هم زیاد به ما مراجعه می‌کنند، مثلا بعضی‌ها هنوز رسم دارند برای همسرشان که هنوز با هم زیر یک سقف نرفته‌اند، شب چله‌ای بفرستند.»

به گفته آقای وطنی، برخی دامادها در شب یلدا هندوانه و میوه‌های دیگری مانند انار، سیب، پرتقال را همراه هدیه‌های دیگر و آجیل شب یلدا برای همسرشان تهیه کرده و به خانه پدر و مادرزنشان می‌فرستند. برای همین این روزها تازه داماد‌های زیادی مشتری مغازه آقای وطنی هستند.

● هندوانه سر بسته

آقای هندوانه‌فروش می‌گوید با این‌که سابقه زیادی در خرید و فروش هندوانه دارد، اما هنوز در تشخیص خوب و بد آن دچار مشکل می‌شود. او از خاطراتی که در این‌باره دارد، می‌گوید: «یک باربیشتر از یک تن هندوانه خریدم که سفید بود، برای همین بار را پس فرستادم. چندبار هم پیش آمده به مشتری‌های قدیمی مغازه، هندوانه‌ای فروخته‌ام که سفید از آب در آمده، آنها هم بعد از چند وقت می‌آیند و به شوخی می‌گویند، آبروی ما را جلوی زن و بچه‌مان بردی با این هندوانه‌ای که به ما دادی، اما واقعیت این است که نمی‌توان به طور قطع گفت کدام هندوانه خوب است و کدام بد. برای همین قدیمی‌ها ضرب‌المثل «مثل هندوانه در بسته است» را به کار می‌بردند.

به گفته آقای وطنی، مردم هر طور شده هندوانه شب یلدا را تهیه می‌کنند، برای همین او به طور قطع می‌گوید نسبت به چند سال گذشته از تعداد مشتری​هایش کاسته نشده است. آقای فروشنده درباره بزرگ‌ترین هندوانه‌ای هم که تا به حال دیده است، می‌گوید: «فکر کنم سال ۴۶ بود در میدان تره‌بار هندوانه بزرگی را خریدم که بیشتر از ۳۰ کیلوگرم وزن داشت.»

● به شرط چاقو اما...

جالب است بدانید که آقای وطنی شب یلدا تا دیر وقت در مغازه می‌ماند و تقریبا کنار خانواده‌اش نیست. او در این باره می‌گوید: «هشت و نیم صبح به مغازه می‌آییم و تا ساعت ۱۲ شب در مغازه هستیم. برای همین شب یلدا هم که مشتری‌هایمان بیشتر است تا دیر وقت در مغازه می‌مانیم.»

آقای هندوانه‌فروش از قدیمی‌های این کار، داستانی راجع به هندوانه شنیده که آن‌را برایمان تعریف می‌کند: «می‌گویند مرد هندوانه‌فروشی بوده که به شرط چاقو هندوانه می‌فروخته. یک روز یک مشتری از او می‌پرسد، هندوانه کیلویی چند؟

او هم در جواب می‌گوید پنج ریال، مشتری هم که قصد خرید به شرط چاقو داشته از فروشنده می‌خواهد هندوانه را ببرد، اما زمانی که مرد فروشنده هندوانه را برش می‌دهد، متوجه می‌شود هندوانه سفید است. برای همین بلافاصله می‌گوید لعنت بر کسی که بگوید، این هندوانه سفید است. مشتری زیرک هم کمی فکر می‌کند و ده شاهی در کف دست فروشنده می‌گذارد و می‌گوید لعنت بر کسی که بگوید این پول کم است.»

مهدی آیینی