آموزه های كلام وحی در عرصه خدمت رسانی

خدمت رسانی به مردم از مهمترین نشانه های مردان الهی و انسان های كامل است. اساساً خدمت به دیگران از بهترین راه های رسیدن به كمال و اهداف والای انسانی است و از منظر عقل و دین به این امتیاز ویژه انسانی توجه شده است. مصادیق بارز خدمت رسانی در متون دینی ما به ویژه قرآن كریم، در قالب واژه هایی همچون امداد، انفاق، حمایت از محرومان و مظلومان، قضای حوایج نیازمندان و غیره بیان شده است.

به گواهی تجربه و تاریخ كسانی كه با پذیرش مسوولیت های اجتماعی و با اعتقاد به ضرورت خدمت رسانی در این میدان گام نهادند و تا حد امكان در این راستا كوشیده اند شایسته ترین افراد برای تصدی ریاست و رهبری مردم بوده اند.

رمز توفیق تمام رهبران اجتماعی به ویژه پیامبران الهی در مردم دوستی و خدمت به آنان بوده است. رسول گرامی صلی الله علیه و آله در این راستا جمله معروفشان را بیان فرمودند كه:

سید القوم خادمهم (من لا یحضره الفقیه، ج ،۴ ص ۳۲۶)

رهبر و آقای واقعی مردم، خدمتگزار حقیقی آنان است.

امیرالمومنان علی (علیه السلام) نیز فرمود:

السید من تحمل اثقال اخوانه (غررالحكم، حكمت ۹۶۲۱)

سروری و آقایی مردم شایسته كسی است كه بار مشكلات برادران دینی خود را به دوش می كشد.

با توجه به جایگاه والای خدمتگزاری به مردم و ضرورت آن در جامعه امروز بر آن شدیم كه در این مقام اصول و شیوه های خدمتگزاری را با الهام از پیام های وحیانی قرآن بررسی كنیم و اوصاف خادمان حقیقی اسوه های خدمتگزاران، مصادیق و نمونه هایی از خدمت رسانی و ارزش این خصلت والای انسانی را- كه میراث جاویدان رهبران معصوم ما است- در حد توان عرضه داریم.

به امید این كه با پیروی از اندیشه های حیاتبخش كلام وحی، جامعه اسلامی خویش را به سوی سعادت و رستگاری سوق دهیم و در مسوولان و منتقدان جامعه علاقه بیشتری به وظایف خطیر و تكالیف انسانی و الهی شان ایجاد كنیم، چرا كه طبق آموزه های دین اسلام: هر مسلمانی كه شب را سحر كند در حالی كه در اندیشه خدمت به مسلمانان دیگر نباشد، ایمان كامل ندارد. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد فرمودند:

من اصبح لابهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم (اصول كافی- ج۲- ص ۱۶۳)

هر مسلمانی كه شب را به صبح برساند و در اندیشه اهتمام بر كارهای مردم مسلمان نباشد، او مسلمان ]كامل و حقیقی[ نیست.

● اوصاف خدمتگزاران

برای شناختن هر گروهی نشانه ها و اوصافی لازم است تا سره از ناسره و حقیقت از مجاز تشخیص داده شود و بتوانیم با معیارهای مشخص آن ها را بشناسیم. خداوند متعال برای خدمتگزاران راستین صفاتی را در آیات خود بیان می كند كه به برخی از آنان اشاره می كنیم:

شایستگی و امانتداری

قرآن كریم در ماجرای حضرت موسی (ع) و دختران شعیب (ع) به خدمت صادقانه حضرت موسی (ع) به دختران شعیب اشاره كرده است و بر شایستگی و امانتداری آن جوان مومن تأكید می كند و از زبان یكی از دختران حضرت شعیب می فرماید:

یا ابت استاجره ان خیر من استاجرت القوی الامین (قصص‎/۲۶)

پدر جان این جوان را به خدمتگزاری انتخاب كن زیرا بهترین كسی را كه می توانی استخدام كنی فردی است نیرومند و شایسته و امانتدار باشد.

● آگاهی و تخصص

خدمتگزار موفق فردی است كه علاوه بر ایمان و صداقت در كار خویش آگاهی های لازم را نیز در مورد امور محوله داشته باشد زیرا اگر شخصی هر چند دلسوز و فداكار، به امری گماشته شود اما علم و تخصص و آگاهی های لازم را در آن زمینه نداشته باشد، چه بسا ممكن است پیامدهای منفی اعمال او بیش از فواید و نتایج مثبت آن ارزیابی شود. در آیات قرآن به این نكته حساس اشارات زیادی شده است؛ از جمله در سوره مباركه (یوسف) آمده است هنگامی كه پادشاه مصر با یوسف (ع) صحبت كرد و به عقل و درایت و امانت او واقف شد، به ایشان گفت:

انك الیوم لدینا مكین امین (یوسف‎/۵۴)

تو امروز نزد ما جایگاهی والا و ارزشمند داری و مورد اعتماد ما قرار گرفته ای!

حضرت یوسف نیز فرمودند: قال اجعلنی علی خزائن الارض انی حفیظ علیم

مرا به مدیریت خزائن سرزمین مصر انتخاب كن، كه من پاسدار آگاه و مطلعی برای بیت المال مردم هستم.

طبق فرموده قرآن، حضرت یوسف (ع) بر دو خصلت والای خویش در امر خدمتگزاری اشاره می كند و این امر نشانگر این حقیقت است كه اگر خادمان ملت و سایر خدمتگزاران از این دو ویژگی والای انسانی «حفاظت از بیت المال» و آگاهی و تخصص در كارهای محوله برخوردار باشند همانند حضرت یوسف (ع) جامعه را به سوی ترقی و رشد و سالم سازی هدایت خواهند كرد و آثار عمیق خدمتشان نه تنها در دوران خود آن ها، بلكه در ادوار آینده نیز تأثیر خواهد گذاشت.

● رعایت عدالت و مساوات

در امر خدمت رسانی رعایت عدالت امری ضروری است، چرا كه در صورت بروز ناعدالتی و تبعیض خدمت به مردم نه تنها تأثیر مثبت نخواهد داشت بلكه زحمات خادمان دلسوز نیز از میان خواهد رفت در واقع بهترین نوع خدمت به مردم خدمتی است كه عدالت و مساوات را با خود به ارمغان آورد و ثمره شیرین عدالت را در خدمت رسانی به نیازمندان و محرومان جامعه بچشاند. به این جهت بیشترین توصیه های قرآن به پیروان خویش به ویژه در اقدامات و خدمات آن ها- تأكید بر اصول عدالت خواهی و ایجاد مساوات و دادگستری در جامعه است در سوره مباركه مائده آمده است: «ای اهل ایمان! همواره برای ]خدمت به دین و مردم[ به خاطرخدا اقدام كنید و به عدل و داد گواهی دهید! دشمنی با عده ای شما را به گناه و ترك عدالت وادار نكند. شما در هر اقدامی عدالت را درنظر بگیرید كه به پرهیزگاری نزدیكتر است.»

همچنین در سخنی تابناك از وجود گرامی رسول اكرم صلی الله علیه و اله نقل شده است كه: اعدل الناس من رضی للناس ما یرضی لنفسه و كره لهم ما یكره لنفسه (من لایحضره الفقیه- ج۴- ص ۳۹۴)

عادل ترین مردم كسی است كه هر كار نیك و خیری كه دوست دارد در مورد او انجام شود آن را به نفع دیگران انجام دهد و از هر كار بدی كه از برای خود دوست ندارد آن را به ضرر دیگران انجام ندهد.

● خلوص نیت

مهمترین شرط در خدمت رسانی به مردم اخلاص و انگیزه های الهی است و بدون آن اعمال نیك ارزش حقیقی خود را از دست می دهند. از دیدگاه قرآن، خدمت به مردم باید از راه صحیح آن و براساس تقوا و پاكدامنی و برای خدا باشد و گرنه یاری به دیگران با انگیزه های هواخاهانه و مقاصد نفسانی هیچ گونه تأثیری در كمال انسان نخواهد داشت.

چرا كه عمل نیك از راه های صحیح و نیك پذیرفته می شود. در آیات متعددی به خلوص نیت خادمان الهی در عرصه خدمت رسانی اشاره شده است. سوره مباركه «شعرا» مهمترین شعار پیامبران الهی را- كه اخلاص در كار است- چنین تبیین می كند:

ما اسئلكم علیه من اجر ان اجری الاعلی رب العالمین

(شعرا‎/۱۰۹)

من در مقابل این خدمت الهی (هدایت شما) هیچ گونه مزد و پاداشی نمی خواهم. اجر و پاداش من فقط برعهده خداوند متعال است.

همچنین حركت مخلصانه اهل بیت علیهم السلام در آیات قرآن چنین تجلی یافته است كه: انما نطعمكم لوجه الله لا نرید منكم جزاء و لاشكورا. (انسان‎/۹) ما شما را به خاطر خدا اطعام كرده ]و برایتان خدمت می كنیم[ و هیچ پاداش و حتی سپاسی را از شما نمی خواهیم.

● شوق در خدمت و سابقه در آن

خادمان دلسوز معمولاً در انجام كارهای نیك و اعمال خیر عجله دارند و تلاش می كنند كه از فرصت های به دست آمده كمال بهره را ببرند و كار نیك خود را به جا و به موقع انجام دهند چرا كه آنان رفع نیازهای مردم را نوعی لطف الهی در حق خود می دانند و همواره به فرمایش امام حسین علیه السلام می اندیشند، كه فرمودند: نیازهای مردم كه به شما رجوع می كنند از نعمت های الهی است پس با رنجاندن مردم نیازمند نعمت ها را از دست ندهید كه در این صورت وظیفه خدمت رسانی به دیگران محول خواهد شد. سوره مومنین به اشتیاق نیكمردان در امر خدمت رسانی اشاره می كند و می فرماید: اهل ایمان در نیكوكاری از دیگران پیشی می گیرند و در خدمت به دیگران مسابقه می دهند.

● مهرورزی و ابراز محبت

از دیگر ویژگی خدمتگزاران، داشتن خلق خوش، ابراز محبت و علاقه به مردم و عفو و اغماض در دشواری های امر خدمت رسانی است. قرآن كریم در مورد ویژگی مهرورزی و عاطفه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و اله می فرماید: به بركت رحمت خداوند متعال، تو در ]خدمت دین و مردم[ نرمخو و مهربان شدی و اگر راه خشونت و تندی پیش می گرفتی همه از اطراف تو پراكنده می شدند. (ال عمران‎/۱۵۴)

و در آیه دیگری زحمات بی دریغ پیامبر (ص) و نیز دلسوزی های فوق العاده و شبانه روزی ایشان را در گسترش معارف الهی یادآور می شود و می فرماید: پیامبری از خودتان به سوی شما آمد كه رنج ها و مشكلات شما بر او سخت و ناگوار است و برای خدمت و هدایت شما علاقه زیادی دارد و بر اهل ایمان رئوف و مهربان است (توبه‎/۱۲۸)

آنچه بیان شد شاخص ترین ویژگی های خدمتگزار در جامعه اسلامی در كلام وحی بود. امیدواریم در آگاهی و بصیرت دلسوزان در انتخاب خدمتگزاران و بالابردن پتانسیل خدمت در مسوولان مفید واقع شود.

سمانه نصرتی

منابع: قرآن كریم- تفسیر نور، مستدرك الوسائل