مروری جامع بر خواص پزشکی و سایر خواص سبوس برنج

سبوس برنج غنی از پروتئینها و مواد معدنی نظیر فسفر, پتاسیم, منیزیم و سیلیس است سبوس برنج انباشته از ویتامینهای گروه و ویتامینهای آلانتوئین و گامااوریزانول می باشد

● سبوس برنج

سبوس برنج دارای پوسته خارجی، جنین، لایه آلرون و سلول‌های خارجی چسبیده به آندوسپرم نشاسته‌ای دانه برنج، اوریزاساتیوا از خانواده گرامینه است. اوریزا در زبان یونانی به معنای برنج و ساتیوا در لاتین به معنای کشت شده می باشد. برنج یکی از غذاهای اصلی مردم آسیاست و به مقادیر زیاد در چین، هندوستان، ژاپن، تایلند، فیلیپین و ایران کشت می‌گردد. پوست برنج را به وسیله آسیابهای سنگی جدا می‌کنند و سپس برنج به دست آمده را که برنج قهوه¬ای نامیده می¬شود، پوست می¬کَنند و برنج سفید شده را به دست می¬آورند که مصرف غذایی دارد و سبوس محصول فرعی آن می‌باشد.

● عصاره سبوس برنج

عصاره سبوس برنج عبارت است از عصاره آبی الکلی سبوس برنج که هر میلی لیتر از این عصاره نباید کمتر از ۶۰ میکروگرم ویتامین B۱ که معادل ۵/۱۴ گرم سبوس برنج است، باشد. مقدار مصرف آن ۸ میلی لیتر است. از سبوس برنج روغنی به دست می‌آید که به روغن سبوس برنج۱ موسوم است و استخراج آن از سبوس، معمولاً با استفاده از حلال‌ها صورت می‌گیرد. ضمناً باید در نظر داشت که در سبوس برنج نوعی لیپاز فعال وجود دارد که باعث می‌گردد مقدار درصد اسیدهای چرب آزاد را در آن افزایش دهد.

● روغن سبوس برنج

یکی از فرآورده های مهم استخراجی از سبوس برنج، روغن آن است. روغن برنج بخشی از نیازهای غذایی کشورهای آسیایی مانند: چین، ژاپن و هند را تأمین می کند. این روغن مواد مختلفی را در خود جای داده است. روغن سبوس برنج دارای ۱۵- ۲۰ درصد از اسیدهای چرب اشباع شده و ۸۰ تا ۸۵ درصد از نوع اشباع نشده به شرح زیر است:

۴/۰ تا یک درصد اسید میریستیک، ۱۲- ۱۸ درصد اسید پالمیتیک، ۱-۳ درصد اسید استئاریک، ۴۰- ۴۵ درصد اسید لینولئیک، به مقدار یک درصد اسید لینولنیک و ۲/۰ تا ۴/۰ درصد اسید پالمیتولئیک می‌باشد.

یکی از مهمترین و شناخته شده‌ ترین این مواد همان ویتامین E است. این ویتامین محلول در چربی است و امروزه به عنوان یک آنتی ‌اکسیدان بسیار قوی در جهان علم مطرح شده است. خاصیت آنتی اکسیدان ویتامین E، خواصی نظیر ضد پیری و ضد چروک را برای این ویتامین ارزشمند توجیه می ‌کند. جالب اینکه این ویتامین خاصیت ضد سرطان بسیار مؤثری دارد و از این رو بسیاری از پزشکان مصرف آن را برای تمامی افراد مسن و میانسال ضروری می ‌دانند.

ماده فعال دیگری که در روغن برنج وجود دارد، اریزانول است. این چربی فعال، امروزه به یکی از پرکاربردترین داروهای کاهش دهنده کلسترول خون تبدیل شده است. جالب اینکه برنج یکی از اصلی‌ترین منابع این ماده محسوب می‌ شود. سایر اسیدهای چرب اشباع شده و نشده مانند فیتواسترول‌ها، توکوترینول‌ها، توکوفرول‌ها و اسکواس‌ها نیز به گونه‌ای در دانه‌های بلورین برنج جمع شده و توازن را به طور کامل برقرار کرده و برنج را به یکی از موادغذایی بسیار ارزشمند و مفید برای کاهش کلسترول خون، افزایش توازن هموستاز خون و ضد سرطان تبدیل کرده است

روغن سبوس برنج، به رنگ زرد طلایی است و به سختی، رنگ سفید و روشن پیدا می‌کند و از مشخصات این روغن آن است که تحت اثر گرما تا حرارت ۱۶۰ درجه، فاسد نمی‌شود. این روغن حاوی ویتامین‌های B و E می‌باشد که باعث تقویت موی سر می‌گردد و رطوبت پوست و موی سر را حفظ می‌کند. همچنین دارای مواد ضداکسیدان مانند توکوفرول ۲ است که در hexane و حلال‌های دیگر مواد روغنی، حل می‌شود.

روغن سبوس برنج، در تهیه صابون، شامپو و فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد مشروط بر آن که مقدار اسیدهای چرب آزاد آن کم باشد یعنی لیپاز فعال و موجود در آن، کاملاً به صورتی غیرفعال در آمده باشد.

● اثرات سبوس برنج بر پوست و مو

آنچه کمتر مورد توجه قرار می‌ گیرد خواص برنج و روغن آن برای پوست است. اگر شما تا به حال از این روغن برای تمیز کردن پوست صورت‌تان بهره برده باشید ، حتماً متوجه شده‌اید که خاصیت پاک‌کنندگی این روغن نقره فام، بسیار بالاست. اما این تنها قسمت کوچکی از قضیه است، چرا که جنس چرب این روغن باعث می ‌شود که برنج خاصیت لایه ‌برداری متوسط داشته باشد. این بدان معناست که اسیدهای چرب موجود در روغن برنج به سلول‌های شاخی و مرده سطح پوست متصل شده و آنها را به آرامی از روی پوست برمی‌ دارد. این امر باعث می‌ شود پس از ماساژ ملایم صورت با روغن برنج، پوست شما کاملاً صاف و نرم و براق شود.

● روغن برنج و جوانی پوست

خاصیت دیگر روغن برنج، تغذیه پوست است. آنها که پوست خشک و چروک خورده‌ای دارند، بیشترین استفاده را از این منبع غنی اسیدهای چرب می‌ برند. اگر یک شب، پوست‌تان را با برنج تنها بگذارید متوجه خواهید شد که اسیدهای چرب و آمینه بسیار ارزشمندی که به وفور در این روغن یافت می‌ شوند، آرام آرام از لایه‌های سطحی پوست شما عبور کرده و به اعماق پوست وارد می ‌شوند. از این رو است که مصرف طولانی مدت روغن برنج به صورت شبانه، روی پوست به افزایش خاصیت ارتجاعی و جوانی پوست و کاهش خط و خطوط پوست کمک قابل توجهی می‌ کند.

- عصاره سبوس برنج با تشکیل یک لایه بر روی پوست بعد از شستشو از خشک شدن پوست جلوگیری کرده و از پوست محافظت می‌کند.

در ژاپن، مدتها از سبوس برنج برای اعمال آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شد. چونکه سبوس برنج رطوبت را در خود حفظ می‌کند و پوست را روشن کرده و از اثر صاف کنندگی پوست برخوردار است. از عصاره طبیعی سبوس برنج در ساخت کرمهای پوستی استفاده می‌کنند تا خشکی پوست و ترک خوردگی سرآرنج، زانوها، پاشنه پا، دستها و نقاط دیگر بدن را رفع نماید.

استفاده از عصاره سبوس برنج تأثیرات مختلفی روی پوست بدن دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- رطوبت دهی به پوست و جلوگیری از ترک خوردگی.

- نرم کردن پوست به طوری که همیشه حالت مرطوب داشته باشد.

- زدودن اکسیژن فعال از سطح پوست به منظور جلوگیری از تشکیل پروکسید چربی.

- اینوسیتول به عنوان یکی از اعضای خانواده ویتامین B ، رشد سلول‌های پوستی را افزایش می‌دهد.

- آریزانول مانع از پیری پوست شده و اشعه ماورای بنفش خورشید را جذب می‌کند. آریزانول گردش خون را بهبود بخشیده، ترشحات پوستی را افزایش داده و سلول‌های مرده پوست را از بین می‌برد.

- اسید فیتیک رشد سلول‌های پوستی را تحریک کرده و به عملکرد پوست کمک می‌کند و سلامت پوست را افزایش می‌دهد

● برنج و مو

عاملی دیگری که در برنج باعث شده که برای پوست و موهایمان بسیار مفید باشد، وجود مقادیر قابل توجه ویتامین B در برنج است. افرادی که به سبب مشکلات روزمره یا ارث و یا فقر غذایی به ریزش مو مبتلا و به مطب پزشکان رفته‌اند، خوب می ‌دانند که اولین دارویی که هر پزشکی پس از جستجو درباره علت بیماری برای آنها تجویز می ‌کند، ویتامین‌های گروه B و به خصوص۵ B است چرا که این ویتامین خاصیت شگرفی در تحریک سوخت و ساز سلول‌های زنده و فعال پیاز مو دارد، یعنی همان چیزی که یک موی فعال برای زیستن و رشد کردن به آن نیاز دارد.

● ترمیم پوست با برنج

اما کاربرد ویتامین B تنها به ریزش مو محدود نمی ‌شود. این ویتامین در مواردی که فرد تحت عمل جراحی قرار می ‌گیرد بسیار مفید است، چرا که تجویز خوراکی و موضعی آن ترمیم پوست را سرعت می ‌بخشد. این امر باعث شده افرادی که اقدام به لایه ‌برداری، میکرودرم ابریژنیا و لیزر درمانی می ‌کنند، برای اینکه پوست‌شان زودتر ترمیم شود از کرم‌های موضعی با عنوان ب پانتنول یا دکس پانتنول استفاده کنند که حاوی ویتامین۵ B است. جالب آنکه این ویتامین به مقدار بسیار زیادی در برنج یافت می‌ شود و خود گویای این موضوع است که چرا برنج تا این حد برای پوست ما مفید است. خیلی‌ها تصور می‌ کنند برای اینکه پروتئین بدن‌شان تأمین شود باید گوشت بخورند.

این طرز فکر که غذای گوشت‌دار غذای مقوی است در میان بسیاری از افراد جا افتاده است. ولی درواقع اینطور نیست، چرا که پروتئین در گیاهان نیز درصد قابل توجهی از وزن آنها را تشکیل می ‌دهد و در بسیاری از مواقع می ‌توانند جایگزین مناسبی برای گوشت و منابع حیوانی باشد، به خصوص که منابع حیوانی معمولاً با داشتن کلسترول بالا برای افراد مسن و بیماران قلبی، چندان مناسب نیست. یکی از این گیاهان، برنج است. پروتئین درصد بالایی از وزن خالص برنج را تشکیل می ‌دهد و این رقم به حدود ۱۱ درصد می ‌رسد و در صورت همراهی برنج با حبوبات مثل لوبیا و عدس به تنهایی و بدون مصرف گوشت، نیاز روزانه پروتئین فرد را تأمین می‌ کند. اما پوست ما نیز به شدت به این پروتئین نیازمند است چون ساختمان اصلی لایه خارجی و کراتینی پوست، از پروتئین تشکیل شده و در صورتی که این لایه دچار آسیب شود، پوست بدون محافظ مانده و بسیار آسیب ‌پذیر می ‌شود. این ‌است که مصرف پروتئین، یکی از اصول محافظت از پوست محسوب می ‌شود و چه پروتئینی بهتر از برنج که خواص بی‌ شمار آن در سطور بالا از نظرگذشت.

● کشفیات جدید علمی در خصوص دیگر فواید سبوس

هم اکنون پزشکان اتفاق نظر دارند که سبوس مهم ترین راه درمان طبیعی یبوست به شمار می رود . جلوگیری از یبوست نیز از بروز بواسیر ، التهاب دیورتیکول (کیسه ای مدوربه اشکال و اندازه های مختلف است که در جدار داخلی روده ایجاد می شود)، سرطان کولون، شقاق، فیستول، شکاف بافت معده و عفونت های دستگاه گوارش (که غالباً در میان افراد مسن مشاهده می گردد) پیشگیری می کند. توصیه می شود همراه با مصرف سبوس، مایعات و آب فراوانی نیز مورد مصرف قرار گیرد.

بر اساس پژوهش های مختلف ، سبوس غنی ترین منبع غذایی فیبر و الیاف گیاهی محسوب می شود. این فیبر و الیاف را که بیشتر مواد سلولزی و همی سلولزی می باشد، اکثر مردم می شناسند و می دانند که مصرف آن موجب افزایش حجم مدفوع می گردد. افزایش حجم مدفوع عامل اساسی مبارزه با یبوست و بیماری کولون و پیدایش سرطان کولون می باشد.البته باید گفت که فیبرهای گیاهی به دو نوع محلول و نامحلول تقسیم می شوند. سبوس گندم جزء فیبرهای غذایی نامحلول است که در جلوگیری از یبوست و سایر بیماری های روده بزرگ تاثیر زیادی دارند.

سبوس جو و برنج جزء فیبرهای محلول می باشند که اثر زیادی در کاهش کلسترول خون دارند.

● سبوس، ملین و مسهل قوی

یکی از پژوهشگران علوم تغذیه و فیزیولوژی دستگاه گوارش به نام جین کاربر می گوید : "در تنظیم سیستم گوارشی و رفع یبوست هیچ ماده ای با قدرت سبوس برابری نمی کند. سبوس موجب رانش مدفوع در طول لوله های روده ی کوچک و بزرگ شده و در عین حال تاثیر فراوانی بر حرکات موجی شکل روده ها دارد".

علاوه بر آن یبوست باعث جذب سموم مدفوع و ورود آنها به خون شده و خون را کثیف و غلیظ می سازد. پیداست که خون آلوده محیط مناسبی برای تغذیه ی سلول ها و نیز گلبول های سفید و قرمز نبوده و سبب تیرگی رنگ رخسار و رسوب مواد سمی در انتهای مفاصل و درد و التهاب آنها در نواحی کمر و پا می گردد. به ویژه اگر همراه با اوره و اسید اوریک بالا ناشی از مصرف زیاد مواد پروتئینی مانند گوشت های قرمز باشد ، این اثرات تشدید می شود.

یبوست بر سیستم عصبی و روابط و رفتار افراد نیز اثر می گذارد و موجب بروز عصبانیت ، پرخاشگری ، افسردگی ، تنش های روانی، خستگی های مفرط، کوفتگی بدنی، بی حوصلگی، کسالت و سرانجام پیری زودرس در اثر رادیکال های آزاد می گردد.

فیبرهای گیاهی به دو نوع محلول و نامحلول تقسیم می شوند. سبوس گندم جزء فیبرهای غذایی نامحلول است که در جلوگیری از یبوست و سایر بیماری های روده بزرگ تاثیر زیادی دارند.سبوس جو و برنج جزء فیبرهای محلول می باشند که اثر زیادی در کاهش کلسترول خون دارند.

توصیه می شود هنگام مصرف سبوس ، از نوشیدن مایعات به ویژه آب ، آب میوه ها و نیز مصرف روغن زیتون غافل نشوید. این مواد به اثر بخشی سبوس در حفظ سلامتی بدن کمک می کنند.

گروهی از پژوهشگران انگلیسی به سرپرستی "کومانگ" از دانشگاه کمبریج انگلیس، اقدام به مقایسه ی اثر سبوس و اثرات هویج ، کلم و سیب در تنظیم حرکات دودی شکل روده در میان ۱۹ هزار فرد سالم و طبیعی نمودند و به این نتیجه رسیدند که اگر چه سبزیجات و میوه اثرات ملین خوبی در روده های انسان دارند، اما میزان این اثر هرگز به پای تاثیر سبوس بر روده ها نمی رسد.

پژوهشگران دانشگاه کمبریج به این نتیجه رسیده اند که مصرف روزانه ی ۵۰ گرم سبوس، وزن مدفوع و سهولت خروج آن از روده ها را دو برابر می کند.برای دستیابی به چنین اثری باید ۵ فنجان هویج یا کلم پخته یا ۱۱عدد سیب خورده شود تا اثر ۵۰ گرم سبوس را در بدن داشته باشد.

در طی پژوهشی دیگر روشن شده که مصرف روزانه ۱۵ گرم سبوس به اضافه ی مصرف انواع غذاهایی مانند دانه های گیاهی، شیر یا سیب زمینی منجر به درمان ۶۰ درصد از مبتلایان به یبوست گردیده است.

● فیبر و الیاف گیاهی سبوس عامل باز دارنده ی سرطان کولون

پژوهش های جدید نشان می دهد که مصرف سبوس و نان سبوس دار احتمال پیدایش سرطان کولون و راست روده را کاهش می دهد.

سبوس موجب تخمیر و آزاد سازی ترکیبات ناشی از سوخت و ساز بدن در کولون می گردد و همین پدیده یعنی پیدایش ترکیبات ناشی از فعل و انفعالات متابولیسم، عامل باز دارنده در پیدایش سرطان روده ها و مانع حدوث بیماری های دستگاه گوارش است.

▪ آیا زیاده روی در مصرف سبوس مجاز است؟

همان گونه که کاهش یا عدم مصرف سبوس برای عملکرد سیستم گوارشی مناسب نیست، افراط و زیاده روی در مصرف سبوس نیز عارضه به وجود می آورد. بنابراین توجه به نکات زیر ضروری است :

- زیاده روی در مصرف سبوس ممکن است ایجاد اسهال نماید.

- زیاده روی در مصرف سبوس منجر به انسداد روده و التهاب دیورتیکول روده می شود.

- توصیه می شود پس از مصرف سبوس، مایعات و آب فراوانی نیز مورد مصرف قرار گیرد.

● نکات بسیار مهم

۱) بیش از ۱۸۰ میلیون نفر در سراسر جهان از دیابت رنج می برند و سالانه بیش از ۱ میلیون نفر از آنها از این عارضه جان می سپارند. سبوس برنج با دارا بودن ترکیباتی نظیر ویتامین های گروه B ، گاما اوریزانول،پروتئین، هیدروکربن ها، کلسیم ،پلی ساکارید ها ،همی سلولز، چربیتوکوفرولو آنتی اکسیدانها ی خود نقش بارزی در متابولیسم گلوکز اعمال می کند. سبوس برنج باعث کاهش گلوکز خون و بهبود سنتز انسولین در دیابت نوع I و نوع II می گردد.

۲) سبوس برنج دارای غلظتهای بالای استرولین ها و فیتواسترول ها می باشد که دارای خواص ضد ویروسی و ضد باکتریایی هستند.

۳) سبوس برنج همچنین دارای پلی ساکارید ها وگاما اوریزانول می باشد که پاسخ های سیستم ایمنی را افزایش و سیتوکین های پیش التهابی را کاهش می دهند. اسیدهای چرب امگا ۳، امگا ۶ و امگا ۹ و توکولهای موجو در آن باعث سرکوب آنتی بادیهای ضد DNA خودایمن می گردد.

۴) کوآنزیم ۱۰ موجود در سبوس برنج تقویت کننده سیستم ایمنی برای درمان بیماریهای قلبی عروقی ،پارکینسون،دیسترفی عضلات،سرطان، دیابت ملیتوس،ناباروری،ایدز،آسم، اختلالات تیروئید است.

۵) گاما اوریزانول دارای اثرات مثبت بر روی لیپیدهای خون با سوختن چربیها ی ذخیره شده می گردد.

۶) دانشمندان دانشگاه هاروارد کشف کرده اند که غذاهای غنی از کلسیم در حقیقت خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش در هر دو جنس آقایان و خانم ها کاهش می دهند. دانشمندان امروزه دریافته اند که مشکل وجود کلسیم در بدن نیست مشکل وجود کلسیمی است که به جای اینکه استخوان سازی کند سنگ ساز است! ویتامین K سبوس برنج نقش مهمی در انتقال کلسیم از جریان خون به استخوانها دارد. و نیز اینوزیتول هگزا فسفات سبوس برنج نیز از تشکیل کریستالهای اگزالات کلسیم جلوگیری می کند.

● شامپو سپوس برنج پرمون

سبوس برنج غنی از پروتئینها و مواد معدنی نظیر فسفر، پتاسیم، منیزیم و سیلیس است. سبوس برنج انباشته از ویتامینهای گروه " B " و ویتامینهای "E"، آلانتوئین و گامااوریزانول می باشد. طبق تحقیقات انجام شده مواد مؤثره موجود در این شامپو گیاهی نظیر آلانتوئین، پروتئینها، ویتامینهایی مانند ویتامین B۳ و B۵ مشهور به تقویت رشد مو می باشند و از ریزش مو ممانعت بعمل می آورند.

اکثر ترکیبات موجود سبب افزایش تحریک گردش خون گردیده و مواد مغذی بیشتری را به مویرگهای محیطی در مجاورت فولیکولهای مو می رسانند. وجود آنتی اکسیدانهای طبیعی گاما اوریزانول و ویتامین " E" موجود در سبوس برنج زدایش رادیکالهای آزاد گردیده و از موها در برابر تابش اشعه مضر "UV" محافظت می نماید. مصرف مداوم شامپو سبوس برنج پرمون از ریزش مو جلوگیری می کند.

دکتر فرشاد اکبرنژاد

مدیر علمی شرکت داروسازی دکتر جهانگیر

فهرست منابع:

۱) آئینه چی، یعقوب - مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران- چاپ دوم انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۷۰.

۲) زرگری، علی - گیاهان دارویی (جلد چهارم)- چاپ چهارم انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۶۹.

مجله اینترنتی مارینا