انتخابات عراق , چالش ها و مخاطرات

در حالی كه كمتر از ۷۲ ساعت تا زمان برگزاری انتخابات عمومی در عراق و زمان باقی است و آمادگی نسبتا خوبی نیز در سطح مردم و گروههای سیاسی عراقی در جهت مشاركت در عرصه انتخابات به چشم می خورد چنان كه اعلام آمادگی حدود ۸۰ درصدی مردم عراق برای شركت در انتخابات و نیز حضور بیش از ۷۰۰۰ نامزد در عرصه رقابت های انتخاباتی گویای این واقعیت است , با وجود این به نظر می رسد انتخابات عمومی در عراق همچنان با چالش های جدی مواجه است

براساس سابقه ذهنی و نمونه های عینی در دنیای معاصر ، برگزاری انتخابات در هر كشور معمولا اذهان عمومی را به این قاعده و دریافت كلی یعنی شكل گیری نظام سیاسی مبتنی بر رای هر شهروند متوجه و معطوف می سازد.این در حالی است كه به نظر می رسد این قاعده كلی در عراق با چالش ها و مخالفت هایی روبه روست كه چشم انداز شكل گیری نظام سیاسی براساس رای هر شهروند عراقی را با تردیدهایی مواجه كرده است.این موضوع بیش از همه به عامل جامعه شناختی و تاریخی سیاسی یعنی ساختار قومی جامعه عراق و جایگاه و وزن اجتماعی اقوام از یك سو و سابقه و نقش تاریخی سیاسی اقوام در تحولات جامعه و كشور عراق مربوط است .از منظر جامعه شناسی سیاسی ، عراق جامعه ای چند قومی است كه می توان از چند زاویه به تبیین این تنوع قومی پرداخت.نخست از بعد مذهبی است كه از این زاویه جامعه عراق به ۲ بخش شیعه و سنی تقسیم می شود. براساس آمارهای موجود ، شیعیان كه بیشتر در نواحی جنوبی و مركزی عراق ساكن اند بیش از ۶۰ درصد جمعیت عراق را شامل می شوند.سنی ها با بیش از ۳۰ درصد جمعیت عراق در نواحی شمالی ، مركزی و غربی عراق ساكن اند. بخش اندكی در حدود ۵ درصد از جمعیت عراق را نیز مسیحیان و آشوری ها تشكیل می دهند.اگر چه تقسیم جامعه عراق براساس علایق و باورهای مذهبی ، تبیین كننده بخشی از واقعیات مربوط به تنوع و تكثر جامعه شناختی ، جامعه عراق است با این حال این تقسیم بندی گویای همه واقعیات مربوط به جامعه عراق نیست چنانكه از منظر قومی جامعه عراق به ۲ بخش یعنی اكثریت عرب و اقلیت كرد تقسیم می شود.توجه به این تقسیم بندی ها براساس معیارهای متفاوت مذهبی و قومی از آن جهت اهمیت دارد كه رفتار سیاسی در جامعه عراق متاثر از تركیب و یا بخشی از این شكاف ها و تنوعهای قومی و مذهبی است.كما این كه وجود سابقه ذهنی و تاریخی هر قوم در زمینه تاثیرگذاری بر تحولات سیاسی عراق ، انتظارات و توقعات حال و آینده هر یك از اقوام و مذاهب موجود را در جهت مشاركت و یا مخالفت با روند سیاسی موجود در این كشور رقم می زند.در وضعیت فعلی عرصه سیاسی جامعه عراق بویژه انتخابات عمومی در این كشور نیز به شكل جدی متاثر از دریافت تاریخی ، اجتماعی و سیاسی هر یك از اقوام و مذاهب موجود و تلاش آنها برای تاثیرگذاری بر روند تحولات عراق از طریق مشاركت و یا مخالفت با انتخابات عمومی در این كشور است.در این میان اكثریت بیش از ۶۰ درصد شیعه عراق با اتكاء بر اكثریت عددی خود و به دلیل برخورداری از تشكل سیاسی و اجتماعی و نیز با توجه به این كه انتخابات عمومی را مناسب ترین محمل برای خروج از دوران طولانی سركوب و انزوای سیاسی و مشاركت جدی در ساختار سیاسی جامعه عراق تشخیص داده است ، خواستار حضور و مشاركت در عرصه انتخابات عمومی است.این در حالی است كه وجود عوامل و عناصر وحدت بخش و هدایتگر در سطح جامعه شیعه عراق ، انگیزه شیعیان را برای مشاركت در انتخابات دوچندان ساخته است.اگر چه وجود برخی عوامل مشابه در سطح جمعیت كرد عراق همچون سابقه طولانی سركوب و انزوا و تلاش برای خروج از احساس غبن تاریخی ، انگیزه آنها را برای شركت در انتخابات عمومی توجیه می كند ، با وجود این تجربه یك دهه خودمختاری در مناطق كردنشین پس از جنگ اول امریكا بر ضد عراق ، انگیزه كردها برای مشاركت در ساختار سیاسی عراق و با هدف حفظ و افزایش این سطح از خودمختاری را افزایش داده است.در این میان بخش دیگری از جامعه عراق یعنی جمعیت سنی این كشور تقریبا رفتاری متفاوت از خود بروز داده است.اگر چه نمی توان مخالفت با برگزاری انتخابات را به كلیت جمعیت سنی عراق نسبت داد ، اما می توان این واقعیت را پذیرفت كه مخالفت با برگزاری انتخابات در عراق در سطح جمعیت سنی عراق از جمله در سطح رهبران سیاسی و مذهبی سنی جنبه عمومی یافته است.این مخالفت در سطح مردمی اگر چه كمتر و ملایم تر ولی در عرصه رهبران گروههای سیاسی و مذهبی و بویژه در سطح گروههای مسلح غیرقانونی و در شكل گروههای تروریستی تند و جدی است.این مخالفت ها هم اكنون در شكل مخالفت با برگزاری انتخابات و اخیرا در شكل مخالفت و تعارض با جامعه شیعه عراق در حال تحول است.در واقع سنی هان عراقی بویژه گروههای سیاسی متعلق به جامعه سنی و عقبه سیاسی آنها در كشورهای عربی منطقه ، برگزاری انتخابات در عراق را به معنی حذف جایگاه تاریخی گذشته و تنزل جامعه سنی به سطح یك اقلیت سیاسی در عراق و مهمتر از آن نهادینه شدن این جایگاه برای سنیان در حال و آینده عراق می دانند.به همین دلیل راهكار جلوگیری از تحقق این رویداد تلخ ، مخالفت با برگزاری انتخابات و به شكل مخالفت با شیعیان طرفدار انتخابات تشخیص داده شده است.همین موضوع نگرانی هایی در زمینه ایجاد چرخش در مسیر تحولات عراق و گرایش آن به سمت منازعات و درگیری های قومی را افزایش داده است.جالب توجه آن است كه از ابتدای اشغال عراق محافل و جریان هایی در این كشور كوشیدند تا شیعیان این كشور را به سمت جنگ و درگیری با اشغالگران سوق دهند.چنانكه عقلانیت شیعی و وجود رهبران هوشیار در سطح جامعه شیعه عراق از بروز چنین رویدادی كه به ضرر شیعیان و كشور عراق بود ، جلوگیری كرد.هم اكنون تلاش محافل و جریان های یاد شده در مسیر ایجاد درگیری بین قومیت های شیعه و سنی با هدف جلوگیری از برگزاری انتخابات و به تعبیری واقع بینانه تر جلوگیری از ورود شیعیان به ساختار سیاسی عراق ، جهت یافته است.در این زمینه می توان گفت ; مخالفت با قدرت یابی شیعه در عراق در ۳ سطح قابل تحلیل است. نخست در سطح داخل عراق كه معطوف است به وضعیت سیاسی - تاریخی جامعه عراق و نقش مسلط اقلیت سنی در این كشور در دهه های اخیر ، دوم مخالفت در سطح كشورهای عربی منطقه كه این سطح از مخالفت به نوعی در رقابت و یا احساس ترس از جایگاه منطقه ای ایران مربوط است و سوم نیز به سطح تحلیل در عوامل و زمینه های فرامنطقه ای و در چارچوب سیاست خاورمیانه ای امریكا مربوط است كه می توان تلاش برای ایجاد جنگ قومی در عراق را در چارچوب سیاست پنهان امریكا و اسرائیل در تغییر جغرافیای سیاسی خاورمیانه بررسی كرد كه نشانه هایی از این رویكرد را در اظهارات اخیر هنری كیسینجر ، سیاستمدار و استراتژیست معروف نزدیك به نومحافظه كاران مورد توجه قرار داد كه تجزیه عراق را با هدف ایجاد امنیت و ثبات در منطقه امری معقول و منطقی دانسته است.همه اینها از وجود مخاطرات چالش های جدی فراروی انتخابات و وضعیت پس از انتخابات در عراق حكایت دارد كه هوشیاری سیاسی مردم و رهبران سیاسی و مذهبی جامعه عراق را می طلبد.