سیری در خطبه شعبانیه پیامبر اکرم ص

خطبه شعبانیه حضرت پیامبر اکرم ص درباره ماه مبارک رمضان است و این خطبه با مناجات شعبانیه فرق می کند

خطبه شعبانیه حضرت پیامبر اکرم(ص) درباره ماه مبارک رمضان است و این خطبه با مناجات شعبانیه فرق می‌کند. مناجات شعبانیه مناجاتی است از حضرت امیرالمؤمنین(ع) که یک مناجات زنده و پرمغز و پرمعناست که بایستی در آن تأمل کرد. درخواست‌های بسیار والایی را حضرت علی (ع) از خداوند متعال می‌خواهند. اما خطبه شعبانیه، خطبه مهمی است در خصوص فضیلت و عظمت ماه مبارک رمضان که پیامبر(ص) در اواخر ماه شعبان خواندند.

حضرت امام رضا(ع) از پدرش از جدش این روایت را نقل کرده‌اند که امام علی(ع) چنین فرمود: در روزی از روزهای آخر شعبان و در آستانه ماه مبارک رمضان رسول خدا(ص) خطبه مهمی خواند. این خطبه به خطبه شعبانیه معروف است که به ۲۶ فراز تقسیم می‌شود که در اینجا به صورت اختصار اشاره می‌گردد.

۱) فضیلت ماه رمضان:

ایها‌الناس قداقبل الیکم شهرالله بالبرکه و الرحمه و المغفره...

ای مردم! به درستی که ماه خدا به برکت و رحمت و آمرزش به شمار روی آورده ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌ها و روزهای آن بهترین شب‌ها و ساعات آن بهترین ساعت‌ها است.

در این خطبه فضیلت ماه مبارک رمضان به دیگر ماه‌ها برتری داده شده است که بعضی از برکات این ماه عبارتند از:

ماه برکت، رحمت و آمرزش، بهترین ماه‌ها در نزد خداوند، ساعاتش بهترین ساعات، خواب مؤمنان عبادت، ضیافت الهی، ماه میهان خدا، یک شب برابر هزار شب، دعاهای مؤمنان مستجاب، نزول قرآن، تلاوت یک آیه از قرآن ثواب یک ختم قرآن، آمرزش گناهان، تسبیح نفس‌ها، ماه سربلندی و سرافرازی مؤمنین در پیکار با خواسته‌های نفسانی و جبران غفلت‌ انسان‌هاست.

۲) ضیافت الهی:

هو شهر دعیتم فیه الی ضیافه‌الله و جعلتم فیه من اهل کرامه‌الله...

و آن ماهی است که به مهمانی خدا خوانده شده و از جمله گرامی‌ داشته شدگان خداوند محسوب شده‌اید.

۳) ثواب بر اعمال ولو غیر ارادی:

انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عباده...

نفس‌هایتان در آن تسبیح است، خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن پذیرفته، و دعایتان در آن مورد اجابت است.

۴) شرط حضور در مهمانی خدا:

فسئلوالله ربکم بینات صادقه و قلوب طاهره...

پس با نیت‌های درست و دل‌های پاک، از پروردگارتان بخواهید تا برای روزه‌داری آن و تلاوت کتاب خویش، توفیقتان دهد. چرا که بدبخت، کسی است که در این ماه بزرگ، از آمرزش الهی محروم بماند.

۵) یاد قیامت:

و اذکروا بجوعکم و عطشکم فیه جوع...

با گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید.

۶) یاد فقرا:

و تصدقواعلی فقرائکم و...

به نیازمندان و بینوایانتان صدقه بدهید.

۷) رعایت اخلاق اجتماعی:

و وقروا کبارکم و ارحموا صغارکم...

به بزرگان خود احترام، و بر کوچک‌هایتان ترحم، و به بستگانتان نیکی کنید.

۸) کنترل زبان:

واحفظوا السنتکم

زبانتان را نگه دارید (زبان خود را از گفتار ناپسند و زشت نگهدارید)

۹) کنترل چشم:

و غضوا عما لایحل النظر الیه ابصارکم...

چشم‌هایتان را از آنچه نگاه به آن حلال نیست، بپوشانید.

۱۰) کنترل گوش:

و غضوا عما لایحل الاستماع الیه اسماعکم...

گوش‌هایتان را از آنچه شنیدنش حلال نیست، فرو بندید.

۱۱) اکرام ایتام:

و تحننوا علی ایتام الناس...

به یتیمان مردم، محبت کنید تا بر یتیمان شما محبت ورزند.

۱۲) توبه:

و توبوا الی‌الله من ذنوبکم...

از گناهانتان به پیشگاه خداوند توبه کنید.

۱۳) دعا:

و ارفعو الیه ایدیکم بالدعاء فی‌اوقات...

در هنگام نمازها، دستانتان را بر آستان او به دعا بلند کنید. که آن هنگام خداوند با نظر رحمت به بندگانش می‌نگرد و هرگاه با او مناجات کنند، پاسخ‌شان می‌دهد و چون او را صدا بزنند، جوابشان می‌گوید و چون او را بخوانند، اجابتشان می‌کند.

۱۴) عمل:

ایها الناس ان انفسکم مرهونه باعمالکم...

ای مردم! جان‌های شما در گرو کارهای شماست، پس با آمرزش خواهی‌ خود، آن‌ها را آزاد سازید؛ و پشت‌های شما از بار گناهانتان سنگین است، پس با طول دادن سجده‌های خود، آن‌ها را سبک کنید.

۱۵) نماز:

و اعملوا ان‌الله تعالی ذکره...

بدانید که خداوند که یادش والاست به عزت خود سوگند خورده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان را عذاب نمی‌کند و در روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان برای حساب می‌ایستند، آنان را با آتش هراسان نمی‌سازد.

۱۶) اطعام:

ایها‌الناس من فطر منکم صائماً مؤمناً...

ای مردم. هر که از شما در این ماه، روزه‌داری را افطار دهد پاداش او برای آن،نزد خدا، آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته اوست.

۱۷) حسن خلق:

ایها‌الناس من حسن منکم فی‌هذا الشهر خلقه...

ای مردم! هرکس اخلاقش را در این ماه، نیکو سازد، برای او وسیله عبور از صراط خواهد بود، در آن روز که گام‌ها بر صراط می‌لغزد.

۱۸) مدارا با زیردست:

و من خفف فی‌هذا الشهر عما ملکت یمینه...

و هر کس دراین ماه بر زیردستان خود آسان بگیرد، خداوند حساب او را سبک خواهد گرفت و هر کس در این ماه، شر خود را از دیگران بازدارد، خداوند در روز دیدارش، غضب خویش را از او بازخواهد داشت.

۱۹) صله ارحام:

و من وصل فیه رحمه وصله‌الله برحمته یوم یلقاه...

و هر که در این ماه به خویشاوند خود نیکی کند، در روز دیدار، خداوند با رحمتش به او نیکی خواهد کرد. و هر کس از آن خویشان خود ببرد. خداوند در روز دیدار، رحمتش را از او قطع خواهد نمود.

۲۰) انجام مستحبات رمضان:

و من تطوع فیه‌الصلاه...

و هر کس در آن، نماز مستحبی بخواند، برای او دوری از آتش، نوشته می‌شود.

۲۱) پیوند ولایت:

و من ادی فیه فرضاً کان له ثواب...

و هر کس واجبی را در آن ادا کند، پاداش کسی را دارد که هفتاد واجب را در ماه‌های دیگر ادا کرده است.

۲۲) اجر صلوات بر پیامبر و آل او:

و من اکثر فیه الصلاه علی...

و هر کسی در آن، بر من زیاد صلوات بفرستد، خداوند کفه‌ میزان عمل نیک او را در قیامت سنگین می‌کند.

۲۳) قرآن:

و من تلافیه آیه من‌القرآن...

و هر کس در آن، آیه‌ای از قرآن تلاوت کند. پاداش کسی را دارد که در ماه‌های دیگر ختم قرآن کرده است.

۲۴) بهشت و دوزخ:

ایهاالناس ان ابواب الجنان...

ای مردم! در این ماه، درهای بهشت بازند. پس از پروردگارتان بخواهید که آن‌ها را بر شما ببندد و درهای دوزخ بسته‌اند پس از پروردگارتان بخواهید که آن‌ها را بر شما نگشاید.

۲۵) برترین اعمال:

یا رسول‌الله! ما افضل الاعمال فی‌هذا الشهر...

امام علی(ع) می‌فرماید من برخاستم و گفتم: ای پیامبر خدا! برترین کارها در این ماه چیست؟ فرمود: ای ابوالحسن! برترین کارها در این ماه، پرهیز از حرام‌های الهی.

۲۶) شهادت:

ثم بکی...

پس گریست گفتم: ای پیامبر خدا: سبب گریه‌ شما چیست؟ فرمود: علی جان، گریه من برای این است که در این ماه در حالی که به نماز ایستاده‌ای فرق سرت به دست شقی‌ترین انسان شکافته می‌شود، و محاسن شریف تو خضاب می‌گردد.

در پایان خطبه پیامبر(ص) می‌فرمایند:

ای علی! تو وصی من و پدر فرزندان من و همسر دخترم و جانشین من بر امتم به هنگام زندگیم و بعد از درگذشتم هستی، فرمان تو فرمان من و نهی تو نهی من است. سوگند به آن کسی که مرا به نبوت مبعوث گردانید و مرا بهترین انسان‌ها قرار داد تو حجت خدا بر خلقش و خلیفه او بر بندگانش هستی.

منابع:

- بحارالانوار ج ۹۶ ص ۱۵۷ و ۳۵۸

- عیون اخبار الرضا ج، ص ۲۹۵ و کتاب فضائل شهر رمضان.