ام اس, عوامل, نشانه ها, درمان

ام اس ازجمله بیماری هایی است که در سال های اخیر توجه زیادی به آن می شود و موجب نگرانی کاذبی در مردم و بخصوص خانم های جوان شده است

ام‌اس ازجمله بیماری‌هایی است که در سال‌های اخیر توجه زیادی به آن می‌شود و موجب نگرانی کاذبی در مردم و بخصوص خانم‌های جوان شده است.

یکی از عواملی که این بیماری را از سایر بیماری‌ها جدا می‌کند گروه هدف آن است. چراکه جوانان، خانم‌ها، افراد با سطح اجتماعی و اقتصادی و حتی بهداشتی بالاتر احتمال بیشتری برای مبتلا شدن به ام‌اس دارند. همچنین داشتن رنگ‌ پوست، مو و چشم روشن کمی خطر ابتلا را بیشتر می‌کند.

یعنی این بیماری افراد را در اوج زندگی و بهره‌وری گرفتار می‌سازد. عامل دیگری که مساله ام‌اس را پیچیده می‌کند علائم بالینی آن است که بسیار متنوع محسوب می‌شود.

اگرچه تشخیص ام‌اس برای یک متخصص مغز و اعصاب ساده است، ولی توضیح دادن علائم بیماری برای عموم قدری پیچیدگی دارد، مثلا می‌گوییم یکی از علائم ام‌اس تاری دید یا سوزش دست و پاست، ولی این موارد در بسیاری از بیماری‌های دیگر و حتی در افراد سالم هم به وفور وجود دارد.

بافت مغز انسان از تعدادی سلول عصبی تشکیل شده‌ است که توسط رشته‌های عصبی تصمیمات و دستوراتشان را به تمام بدن ارسال می‌کنند.

این رشته‌ها پیام‌های حسی را از پوست و چشم به سلول‌های عصبی مغز می‌رساند. این پیام‌ها از نوع الکتریسیته‌اند، مثلا برای آن که پای شخص حرکت کند یک گروه از سلول‌های مغزی فعال شده و پیام الکتریکی ایجاد می‌کند که توسط رشته‌های عصبی به پا رسیده و موجب حرکت می‌شود یا برعکس وقتی یک سوزن به پوست بخورد گیرنده‌های پوستی یک پیام الکتریکی می‌سازد که توسط رشته‌های عصبی حسی به هسته‌های مربوط به حس در مغز می‌رسد و ما آن پیام را به صورت سوزش و درد درک می‌کنیم.

تحریک نوری هم به همین ترتیب وقتی به سلول‌های حساس چشم برخورد می‌کند یک پیام الکتریکی می‌سازد که از چشم و از طریق اعصاب به مغز می‌رسد و ما آن نور را درک می‌کنیم.

برای آن که پیام‌های الکتریکی به مقصد صحیح برسد و با همدیگر اتصال پیدا نکند باید اطراف این رشته‌ها عایق باشد.

نقش عایق‌سازی اطراف رشته‌های عصبی با نوعی چربی است که عمده وزن مغز را می‌سازد و ماده سفید مغزی نام دارد.

اگر این چربی‌ها خراب شود جریان الکتریکی کند شده یا اصلا از عصب عبور نکرده و همچنین با رشته‌های اطراف اتصال پیدا خواهد کرد. سرعت جریان الکتریکی در رشته‌ای که چربی نداشته باشد، بسیار کند است.

در بیماری ام‌اس سلول‌های دفاعی بدن که وظیفه مقابله با باکتری‌ها و ویروس‌های مهاجم را دارد دچار اشتباه شده و به بافت چربی مغز و نخاع حمله می‌کند و این چربی‌ها را به صورت نواحی بیضی‌شکل کوچکی از بین می‌برد. این نواحی اصطلاحا پلاک نامیده می‌شود البته این چربی‌ها به طور قابل توجهی بعدا ترمیم می‌شود، ولی تا ترمیم این نواحی علائم بالینی باقی می‌ماند.

مثلا اگر یک پلاک در مسیر حرکتی ایجاد شود موجب ضعف می‌شود یا اگر در مسیر حسی به وجود آید موجب اختلال حس در ناحیه مربوط می‌شود.

این که چرا سلول‌های دفاعی بدن دچار اشتباه می‌شود دلایل متنوعی دارد. مثلا در برخی موارد ویروس‌های معمولی وارد بدن می‌شود و طبق معمول سیستم ایمنی آنها را شناسایی کرده و از بین می‌برد.

در این جریان خاطره ویروس در سیستم ایمنی باقی می‌ماند. اگر این ویروس‌ها مشابهت ساختمانی با چربی مغز داشته باشد ممکن است سال‌ها بعد سلول‌ها دفاعی بدن به چربی سالم مغز حمله کند.

● چه عواملی در ایجاد ام‌اس نقش دارند؟

۱ ـ عوامل محیطی شناخته شده مانند ویروس‌ها باعث ایجاد پاسخ ایمنی در بدن فرد می‌شود.

۲ ـ استعداد ژنتیکی، برای آن که فردی به ام‌اس مبتلا شود یک استعداد درونی نیز لازم است. به همین دلیل است که همه افرادی که با ویروس‌ها مواجه می‌شوند دچار ام‌اس نمی‌شوند.

۳ ـ عوامل محیطی ناشناخته، مثل ناحیه جغرافیایی. می‌دانیم این بیماری در برخی نواحی جغرافیایی بیشتر وجود دارد، ولی علتش نامشخص است.

● آیا می‌توان از ابتلا به ام‌اس پیشگیری کرد؟

بیشتر عوامل مستعدکننده به بیماری قابل تغییر نیست. مثلا سن، جنس، ژنتیک و ناحیه جغرافیایی بسادگی قابل تغییر نیست. از ویروس‌ها هم نمی‌توان فرار کرد چراکه اکثر ویروس‌هایی که می‌تواند موجب ام‌اس شود همین ویروس‌های سرماخوردگی ساده‌اند. جالب است بدانید علت آن که افراد با سطح بهداشتی بالاتر احتمال بیشتری برای ابتلا به ام‌اس دارند این است که هر چه سن انسان در هنگام مواجهه با ویروس بیشتر باشد پاسخ ایمنی شدیدتر خواهد بود و احتمال اشتباه سیستم ایمنی هم بیشتر می‌شود. مثلا وقتی یک کودک سرخک بگیرد. مساله با یک تب و کمی بثورات جلدی خاتمه می‌یابد، ولی اگر مواجهه با این ویروس در بزرگسالی رخ دهد یک بیماری سرخک شدید و تمام عیار بروز می‌کند.

تنها عامل محیطی که در ایجاد ام‌اس نقش دارد و می‌توان از آن اجتناب کرد سیگار است.

● علائم بیماری ام‌اس چیست؟

مهم‌ترین قسمت بحث ما همین است که چه علائمی را باید به حساب ام‌اس بگذاریم. چگونگی علائم بالینی زیر بایستی با دقت زیاد مورد توجه قرار گیرد تا نگرانی بی‌مورد ایجاد نشود.

● علائم حسی

شایع‌ترین علامت شروع ام‌اس علائم حسی است که شامل از دست دادن حس یک ناحیه بدن، احساس سوزن‌سوزن شدن، احساس سوزش و گزگز و احساس داغ‌شدن نواحی مختلف بدن است. از دست دادن حس معمولا در انتهای دست‌ها و پاها است.

یعنی همان نواحی که دستکش و جوراب آنها را می‌پوشاند. (لفظ دستکش و جوراب یک اصطلاح است برای آن که بدانیم در مورد کدام نواحی صحبت می‌کنیم نه این که دستکش و جوراب مسوول چنین علامتی شود!) یک فرم دیگر از دست دادن حس به این صورت است که یک نیمه بدن دچار بی‌حسی شود. در این موارد بیمار می‌گوید هنگام استحمام یک طرف بدنم سردی و گرمی آب را تشخیص نمی‌دهد.

نکته بسیار مهم آن است که تمامی علائم ام‌اس به طور تدریجی طی چند ساعت به وجود آمده و معمولا چند روز باقی‌می‌ماند اگر بخواهیم علامتی را به ام‌اس نسبت دهیم باید حداقل ۲۴ ساعت طول بکشد. پس یک بی‌حسی چند دقیقه‌ای علامت ام‌اس نیست.

بجز بی‌حسی که به معنای از دست دادن حس است، علائم حسی دیگری نیز شایع است از جمله احساس خواب‌رفتگی و سوزن‌سوزن شدن اندام‌ها، که این هم معمولا در انتهای اندام‌ها و به همان فرم «دستکش و جوراب» است.

این گونه احساس‌های غیرطبیعی را اصطلاحا «پارستزی» می‌نامیم. از هر چند صد نفری که پارستزی انتهای اندام‌ها را دارند فقط یکی مبتلا به ام‌اس است.

پارستزی انتهای اندام‌ها معمولا علل دیگری دارد که با‌وجود اهمیت زیادی که دارد ام‌اس نیست. مثلا اختلالات ستون فقرات گردنی و کمری می‌تواند پارستزی بدهد. یا سندرم تونل کارپ که به علت گیر افتادن عصب در ناحیه مچ دست است هم پارستزی می‌دهد که ربطی به ام‌اس ندارد.

پس سوزش انتهای دست و پا گرچه باید بدون تلف کردن وقت تشخیص داده شده و به طور جدی درمان شود ‌ولی فقط تعداد بسیار کمی از آنها به علت بیماری ام‌اس است.

ما برای تشخص ام‌اس پس از معاینات دقیق بالینی از برخی دستگاه‌ها استفاده می‌کنیم. تصویربرداری از مغز و نوارهای مختلفی که از چشم و اندام‌ها گرفته می‌شود، روش‌های خوبی برای تشخیص این بیماری است.

سه گروه اصلی درمان برای ام‌اس وجود دارد.

درمان حمله حاد : حمله حاد به آن معنی است که متوجه شویم پلاک جدیدی در مغز و نخاع شخص ایجاد شده است. در این حالت پنج روز بستری در بیمارستان و تجویز داروها لازم است.

درمان‌های پیشگیری‌کننده: پس از اتمام دوره پنج روزه درمان حمله حاد، داروهایی برای بیمار تجویز می‌شود که احتمال حملات بعدی را کم می‌کند.

درمان‌های علامتی: این داروها برای بهبود خستگی، اختلالات مثانه، کنترل سوزش و درد اندام‌ها و غیره به کار می‌روند.

● سیر بیماری و عاقبت کار مبتلایان به ام‌اس چگونه است؟

بیماری ام‌اس معمولا موجب مرگ نمی‌شود و فقط حدود ۱۲ درصد بیماران مبتلا به ام‌اس به دلیل خود بیماری ام‌اس فوت می‌کنند و در اکثر موارد این بیماری شخص را تا زمان مرگ همراهی می‌کند.

برخی مبتلایان به ام‌اس هیچ‌گاه در طول حیات دچار علائم ام‌اس نمی‌شوند و گاهی اوقات پلاک‌های ام‌اس به طور اتفاقی در MRI که به علت دیگری انجام شده پیدا می‌شود.

گروهی از بیماران فقط یک‌بار در زندگی علامت‌دار می‌شوند و پس از بهبود آن علامت دیگر هیچ‌گاه تکرار حمله را تجربه نمی‌کنند.

ولی اکثر موارد این بیماری به فرم «عود یابنده ـ بهبود یابنده» است، یعنی هرچند ماه دچار یک حمله جدید می‌شوند و سپس با بهبود کامل یا نسبی آن علامت، چند ماه بعد مجددا دچار حمله می‌شوند و همین روال تا آخر عمر ادامه می‌یابد.

نکته‌ای که چهره ترسناکی را برای این بیماری ترسیم نموده آن است که فقط مبتلایان به فرم شدید ام‌اس در جامعه شناخته می‌شوند و انواع خفیف آن از انظار عمومی مخفی می‌مانند، یعنی ممکن است از دوستان و فامیل‌هایتان، کسانی دچار ام‌اس باشند، ولی شما از بیماری آنان خبر نداشته باشید، چون لزومی ندارد که بیمار، بیماری خود را به همه اعلام کند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد نام ام‌اس را مساوی فردی روی ویلچر می‌دانند.

بیماری ام‌اس معمولا در خانم‌های جوانی که شروع بیماری‌شان با مشکل حسی یا بینایی باشد، سیر آهسته و خفیف دارد.

دکتر مهدی وحید دستجردی

متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات