اقتصاد در انتظار بهبودی کند

هشدار پیرامون طرح ریاضت

سیاست‏های اقتصادی هم مانند لباس‏ها زود از مد می‏افتند. سال گذشته سران ۲۰ کشور برتر اقتصادی G۲۰، با هدف ایجاد یک جهش کینزی، وعده دادند برای حمایت و افزایش تقاضا یک برنامه تحریک اقتصادی به حجم حدود ۲ درصد GDP جهانی را اجرا کنند.

اما اعضای ثروتمند گروه در اجلاس اخیرشان در تورنتو، قرار گذاشتند تا کسری بودجه‏شان را تا سال ۲۰۱۳ حداقل به نصف کاهش دهند. این اتفاق را باید مدیون بحران بدهی دولت مرکزی در یونان باشیم. این بحران سیاستمداران را به خود آورد و باعث شد تحریک اقتصادی را کنار گذاشته و به سراغ کاهش کسری بودجه بروند.

این تغییر بیش از همه در اروپا قابل مشاهده است، به طوری که در هفته‏های اخیر همه‏ قدرت‏های بزرگ اقتصادی اروپا اعلام کرده‏اند که قصد کاهش هزینه‏ها و افزایش مالیات‏ها را دارند. البته این مساله فقط مختص اروپا نیست. نخست وزیر جدید ژاپن نائتو کان، بحث‏های جدیدی پیرامون افزایش مالیات بر مصرف در مبارزات تبلیغات پارلمانی به راه انداخته است. در آمریکا نیز نگرانی کنگره نسبت به کسری بودجه، تلاش‏های دولت اوباما برای تصویب یک محرک اقتصادی کوچک را ناکام گذاشت.

تا همین چند وقت پیش نطق‏های مبالغه‌آمیز پیرامون اثرات کوتاه‌مدت کاهش بودجه را شاهد بودیم. آلمان مدت‏هاست فریاد التزام به ریاضت را سر می‏دهد. گرچه برنامه‌های کوتاه‌مدت همین کشور نیز به آن اندازه قابل‌ملاحظه نیست. اسپانیا تنها اقتصاد بزرگ اروپا بود که تحت فشار بازار‏های مالی سریع وارد ریاضت شد.

حالا انگلیس این راه را پیش گرفته و باید بودجه‌اش را در سال ۲۰۱۱، معادل ۲ درصد تولید ناخالص داخلی‌اش کاهش دهد. پایان محرک‏های اقتصادی در آمریکا هم این معنی را می‏دهد که بودجه این کشور معادل ۱/۳درصد تولید ناخالص داخلی آن کاهش می‌یابد. اگر کنگره با تمدید کاهش‏های مالیاتی جورج بوش موافقت نکرده بود این رقم بیش از این حرف‏ها هم می‏شد. تغییرات زیادی ممکن است پیش بیاید، اما فعلا جهان ثروتمند تصمیم دارد در یک سال آینده کسری بودجه خود را معادل حدود یک‌درصد کل تولید ناخالص داخلی این کشورها کاهش دهد (و این یعنی بزرگ‏ترین انقباض بودجه‏ هم زمان، حداقل در چهار دهه‏ گذشته).

● خداحافظ کینز، سلام هوور ۱

این تغییر به سمت سیاست‏های انقباضی، یک دستپاچگی بزرگ در اردوی کینزگرایان ایجاد کرده است. پل کروگمن نویسنده‏ نیویورک تایمز با طعنه‏ای تلخ می‏گوید دولتمردانی که «صحبت‏هایشان را از مجموعه سخنرانی‏های هوور می‏گیرند» دنیا را به سمت یک رکود عظیم سوق خواهند داد. با این نرخ بیکاری بالا، تولید بسیار پایین‏تر از حد امکان، سرمایه‏گذاری خصوصی پایین و نرخ بهره‏ نزدیک به صفر، آقای کروگمن و همفکرانش استدلال می‏کنند که تنها راه نجات تزریق محرک‏های مالی است و از دید آنها کاهش کسری بودجه‏ها تنها موجب انقباض پولی و رکود می‏شود.

از سوی دیگر، حامیان حرکت به سوی ریاضت اعتقاد دارند که این عمل هم درست است و هم الزامی. خرج کردن از بدهی‏ها تا ابد نمی‏تواند ادامه پیدا کند، ولی یک تثبیت مالی برنامه‏ریزی شده و درست می‏تواند با بالا بردن اعتماد در بنگاه و خانوار و کاهش بهره وام‌های دولتی، در عمل منجر به رشد واقعی شود. با این حال ژان کلود تریشه، رییس بانک مرکزی اروپا معتقد است که انقباض مالی با کاهش عدم قطعیت‏های پیرامون بدهی‏ها و سیاست‏های مالیاتی دولت باعث افزایش سرمایه‏گذاری بخش خصوصی می‏شود.

هر دو طرف این مناظره شرایط را بیش از حد ساده فرض می‏کنند. کینزی نگری خام آقای کروگمن ارتباط میان رفتار بنگاه- خانوار را با سیاست‏های هزینه‏ای و مالیاتی مورد انتظار در آینده نادیده می‏گیرد. برای مثال بنگاه‏ها در کشورهای ثروتمند دست به ذخیره و احتکار وجوه نقد زده‏اند. عدم تمایل آنها به سرمایه‏گذاری ممکن است بیش از آن که به ضعف تقاضای مصرف‌کنندگان ارتباط داشته باشد، به ناپایداری‏های مالی و مالیاتی مربوط باشد. اگر دولت این نگرانی‏ها را مرتفع کند، ممکن است بنگاه‏ها شروع به هزینه کردن و سرمایه‏گذاری کنند.

حامیان سیاست‏های انقباضی البته هنوز هم ساده ‏انگاری‏های خطرناک‏تری دارند. آنها مبنای استدلالشان را بر اتفاقات دهه‏ ۹۰ گذاشته‏اند؛ زمانی که کشورهایی چون کانادا و سوئد با کاهش کسر بودجه به رشد رسیدند. اما در اغلب این موارد، نرخ بهره به شدت پایین آمد و ارزش پول ملی افت کرد. چنین راه گریز‏هایی امروز وجود ندارد، چون نرخ بهره‏ها به اندازه‏ ممکن پایین هستند و جایی برای کاهش ندارند و از طرف دیگر ارزش پول همه‏ کشورها نمی‏تواند به طور همزمان افت کند. بدون این ملاحظات، سیاست‏های ریاضتی منجر به رشد نخواهند شد.

هوس ریاضت اقتصادی همچنین باعث انحراف اولویت‏های سیاست‌گذاران شده است. بسیاری از دولت‏های اروپایی زمانی که باید به فکر اصلاح بازار کار و تولید باشند، توجه خود را معطوف به کاهش کسری‏ها کرده‏اند.

یک تحقیق تازه از سوی صندوق بین‏المللی پول نشان می‏دهد که ریاضت مالی همراه با اصلاحات ساختاری منجر به رشدی بسیار فراتر از ریاضت مالی به تنهایی می‏شود. در آمریکا حال و هوای معطوف به کسری بودجه مانع از تصویب یک بسته‏ محرک مالی موقت(و معقول) شده و حتی آنها را به این فکر نینداخته که چاره‏ای برای رفع عوامل ایجاد کسری عظیم میان مدت در این کشور (مانند اصلاح ساختار تامین اجتماعی) بیندیشند.

نتیجه این اقدامات اگرچه احتمالا یک رکود هووری نخواهد بود، اما رونق اقتصادی نیز کم‏تر و کند‏تر از آنچه می‏توانست باشد اتفاق خواهد افتاد.

منبع: اکونومیست

مترجم: محمدحسین تاجورپور

۱ - Herbert Hoover سی و یکمین رییس‌جمهور آمریکا که در دوره رکود عظیم اقتصادی اقدام به افزایش بی‌سابقه مالیات‌ها کرد.