استخر،مرکز دینی زرتشتیان

همیت مذهبی استخر در قرن جهارم پیش از میلاد با نصب یکی از مجسمه های آناهیتا در تخت جمشید توسط اردشیر دوم مورد توجه قرار گرفت. این مجسمه ها و پیکره ها معمولا"همواره در معابد و پرستشگاه …

همیت مذهبی استخر در قرن جهارم پیش از میلاد با نصب یکی از مجسمه های آناهیتا در تخت جمشید توسط اردشیر دوم مورد توجه قرار گرفت. این مجسمه ها و پیکره ها معمولا"همواره در معابد و پرستشگاه ها قرار داشتند. مسعودی در قرن دهم از معابد مذهبی عصر اردشیر( در حدود یک فرسنگی شهر استخر) که ویران شده بود بازدید نموده بود. وی در مشاهدات خود از ستون ها و جرز های عظیمی دیدن کرد که وجه مشخصه شان تصاویر و اشکال نادر وغریب سنگی اسب و دیگر حیوانات عظیم الجثه بود. در اطراف بقایای این معبد، محوطه خالی وسیعی قرار داشت که توسط دیوارهای سنگی بزرگی با نقش برجسته هایی بسیار زیبا تزیین و محدود می شد. این معبد ویران احتمالا ساختمان اصلی هخامنشیان بوده که بی شک توسط مقدونی ها غارت شد ولی بعد ها دوباره تعمیر شد و به حالت اول بازگشت. مسعودی معتقد است که در دوران ساسانیان، این معبد که در اصل پرستشگاه بتان بوده به آتشگاه همای، جد افسانه ای هخامنشیان تبدیل شد. در حقیقت احتمالا" در آغاز حکومت ساسانیان یا کمی بعد، جنبش بت شکنی زردشتیان به تصویر سازی دینی از آناهیتا که جایگزین آتش مقدسی شده بود که مسعودی آن را یکی از مشهورترین آتش های زردشتیان می داند منجر گشت. سرپرستی این معبد، مقام و موقعیت برتری بود که طبق آیین های سنتی آن زمان به ساسان رسید، جدی که نام سلسله ساسانیان از وی گرفته شده است. مشهور است که وی با یکی از اعضای خاندان بازرنگی از تابعان اشکانیان که در اوایل قرن سوم بر استخر حکمرانی می کردند ازدواج کرد. بعدها اردشیر اول به آتشگاه آناهید سردمدار دشمنان کشته شده در لشکر کشی های آغازین فرستاده شد و در سال ۳۴۰ شاپور دوم که سرپرست مسیحیان آنجا بود، این مقام را به حال تعلیق در آورد. کرتیر از میان مقاماتی که بهرام دوم اعطا کرده بود مسئول تشریفات، جشن ها و سرپرست آتش استخر در آتشکده های آناهید اردشیر شده بود. بررسی های تاریخی به خوبی نشان می دهند که کرتیر با چه توجه فزاینده ای از آتش های مقدس استخر محافظت و نگهداری می کرد. آتشکده آناهیتا احتمالا" همان آتشکده اردشیر بوده که اشراف استخر در آن مکان در ۶۳۲تاج بر سر یزدگرد دوم گذاشتند و مطابق مشهور این همان معبدی است که جرزها و ستون های مدور و گردی با سرستون هایی به شکل گاو نر داشت که بعدها به مسجد جامع مسلمانان استخر تبدیل شد و در بازار شهر جای گرفت.

مسعودی معتقد است که آتش این پرستشگاه پیش از ویرانی آن خاموش شد و محققین معتقدند که این آتش یکی از دو آتش عالیقدری بود که سرانجام به شریف آباد در نزدیکی یزد منتقل شد و همچنان فروزان است و می سوزد. ظاهرا" خزانه سلطنتی ساسانیان در این ایام در استخر قرار داشت. این گنجینه در سالیان بعدی حکومت ساسانیان بی شک در بردارنده یکی از نسخ نادر و کمیاب اوستای بزرگ بوده است و این امکان وجود دارد که این نسخه از نسخه خطی اوستای کهن موجود ماخوذ شده باشد.

مسعودی در سال ۳۰۳ هجری در سرای بزرگ استخر نسخ خطی بسیار نفیسی از یک اثر نسخه برداری شده از اسناد ساسانی را در گنجینه سلطنتی مشاهده کرد که بر اساس توصیفات او تاج نامه هم بخشی از این اسناد بود. از استخر علی رغم اهمیت مذهبی آن به ندرت در نگاشته های زردشتیان، سندی به چشم می آید.

نویسنده : پروفسورمری بویس - مترجم: رضا دستجردی