بومی سازی پهپادها در دوران دفاع مقدس

پهپاد اصلی ترین سلاح در جنگ های آینده خواهد بود پهپاد مخفف «پرنده هدایت پذیر از دور» است و عنوانی است که به همه هواپیماهای بدون سرنشین, با قابلیت های مختلف اطلاق می شود این وسیله به دو شیوه کنترل از راه دور یا با استفاده از برنامه رایانه ای تهیه شده برای آن, حرکت می کند

پهپاد اصلی‌ترین سلاح در جنگ‌های آینده خواهد بود. پهپاد ‌ مخفف «پرنده هدایت‌پذیر از دور» است و عنوانی است که به همه هواپیماهای بدون سرنشین، با قابلیت‌های مختلف اطلاق می‌شود. این وسیله به دو شیوه کنترل از راه دور یا با استفاده از برنامه رایانه‌ای تهیه شده برای آن، حرکت می‌کند.

بسیاری از کارشناسان صنایع دفاعی، پهپاد را مهره اصلی در تعیین سرنوشت جنگ های آینده می دانند. هزینه مناسب ساخت آن نسبت به بسیاری از تجهیزات نظامی دیگر، قابلیت های کاربردی فراوان و نیز حجم کوچک و قدرت مانور، از اصلی ترین دلایل گسترش گرایش به این وسیله است. عکسبرداری و فیلمبرداری از آرایش نظامی و نیز مراکز حساس امنیتی، امکان حمل مهمات و انواع بمب از قابلیت های دیگر پهپاد است.

امروزه کشورهای مختلفی در دنیا به سرمایه گذاری و تولید پهپاد می پردازند که جمهوری اسلامی ایران نیز در میان آنها جای دارد. ​ابابیل​ و ​مهاجر​ از مهم ترین پهپادهای تولید شده به دست متخصصان داخلی است.

البته کاربردهای این وسیله تنها به جنگ یا امور دفاعی خلاصه نمی شود و در امور صلح آمیز نیز می توان از آنها استفاده کرد. ماموریت هایی نظیر پژوهش های هواشناسی، زمین شناسی، مقابله با آتش سوزی های گسترده و نیز مخابرات از جمله دیگر کاربردهای پهپاد است.

در سال های پیش از انقلاب، ایران روابط سیاسی نزدیکی با غرب بخصوص آمریکا داشت. در سایه این روابط، نیروی هوایی ارتش ایران نیز به بسیاری از هواپیماها و بالگردهای نظامی پیشرفته و مدرن آن زمان مجهز شده بود.

حضور انواع جنگنده های آمریکایی خصوصا جنگنده پیشرفته اف ـ۱۴ که آمریکا غیر از ایران حاضر به فروش آن به هیچ کشور دیگری نشد و نیز بیش از ۶۰۰ فروند انواع بالگرد، نیروی هوایی ایران را به یکی از بزرگ ترین و پیشرفته ترین نیروهای هوایی جهان تبدیل کرده بود.

در همان زمان چند نوع هواپیمای بدون سرنشین یا پهپاد (پرنده هدایت پذیر از دور) نیز در اختیار ارتش ایران قرار گرفت. این پهپادها که در نوع خود جزو پیشرفته ترین پهپادهای آن زمان بود، به طور عمده برای شبیه سازی حملات دشمن و آموزش نیروهای پدافند به کار گرفته می شد.

اساس کار این پهپادها که به عنوان «پهپاد هدف» شناخته می شود به این صورت است که با سرعتی نزدیک به سرعت هواپیماهای جنگنده و در ارتفاعی مشابه بر فراز منطقه به پرواز درمی آیند.

هدایت و کنترل آنها نیز از یک مرکز زمینی و توسط خلبان مستقر در مرکز صورت می گیرد. در این زمان، نیروهای پدافندی که در منطقه مستقر هستند، این پرنده ها را نشانه گیری و منهدم می کنند تا به این ترتیب توان خود را برای مقابله با حملات هوایی دشمن افزایش دهند. آشنایی نیروهای نظامی ایران با پهپادها تا پیش از جنگ تحمیلی، محدود به همین پرنده های هدف باقی ماند.

در خلال دوران دفاع مقدس، نیروهای مسلح ایران در موقعیت یک جنگ تمام عیار قرار گرفتند که این شرایط تجربیات جدیدی را برای آنها به وجود آورد. ازجمله در این دوران ارزش بالای اطلاعات شناسایی روشن تر شد. گاهی در برخی عملیات ها، داشتن اندکی از اطلاعات در مورد استقرار نیروهای دشمن فقط در چند کیلومتر آن سوتر می توانست سرنوشت نبرد را عوض کند. مأموریت های شناسایی به طور سنتی توسط جنگنده های F۴-D صورت می گرفت، اما استفاده از این هواپیماها به دلیل تجهیزات گرانقیمت و همچنین زمان آماده سازی بالا در برخی عملیات نظامی میسر نبود. بنابراین نیاز حیاتی نیروهای نظامی به اطلاعات شناسایی انگیزه به کارگیری پرنده های بدون سرنشین شناسایی را تقویت کرد.

سال ۶۴ گروهی از نیروهای عملیاتی و دانشگاهی در کنار هم جمع شدند تا به هر طریقی که شده بتوانند هواپیمای رادیو کنترلی بسازند که قادر به حمل یک دوربین باشد. شاید در آن زمان نه تنها قابلیت پرواز خودکار این پرنده ها، بلکه حتی برد و مداومت پروازی آنها نیز اهمیت زیادی نداشت و هر هواپیمایی که می توانست تصاویر هوایی را از مناطق اطراف تهیه کند و به دست فرماندهان برساند، بار سنگینی را از دوش گروه های تجسس و برنامه ریزان عملیات برمی داشت. با این تفکر، این گروه موفق به ساخت و به کارگیری پرنده کوچک و ارزانقیمتی به نام «تلاش» شدند.

این پرنده که تعداد زیادی از آن در دوران جنگ ساخته شد، به یک دوربین عکاسی مجهز بود و می توانست با انجام عملیات های متعدد شناسایی در زمان جنگ و دفاع مقدس نقش مهم و برجسته ای را در موفقیت­ های عملیاتی ایفا کند.

با آشکار شدن نقش ارزشمند پرنده های بدون سرنشین در انواع عملیات و کاربردها، کار روی توسعه و ساخت انواع پرنده های بدون سرنشین ادامه یافت و کاربردهای مختلفی برای این وسایل پرنده داخلی محقق شد. «مهاجر» نوع پیشرفته پرنده بدون سرنشین شناسایی بود که در ادامه کار طراحی و ساخت، توسط محققان و متخصصان داخلی ساخته و به کار گرفته شد.

در سال های پس از جنگ، گروه ها و هسته هایی در داخل ساختار وزارت دفاع و برخی دیگر مراکز دانشگاهی و صنعتی توسط همین کارشناسان شکل گرفت تا با استفاده از تجربیات ارزشمندی که در محیط های عملیاتی واقعی به دست آمده بود، پایه های صنعت بومی پهپاد در کشور گذارده شود. به این ترتیب، مسیری که کشورهای پیشرفته صنعتی از دهه ۱۳۴۰ خورشیدی برای توسعه پهپادها آغاز کرده بودند، در مدت زمان اندکی توسط متخصصان داخلی طی شد و امروز ایران از نظر سطح فناوری و تنوع محصول در صنعت پهپاد بدون شک یکی از کشورهای مطرح و شاید یکی از ده کشور برتر در این حوزه است.

در حال حاضر، صنایع هوایی قدس که در زمان جنگ با نام طرح قدس و برای توسعه و ساخت انواع پرنده های بدون سرنشین شکل گرفت، کار خود را براساس سفارش و نیاز نیروهای مسلح در زمینه طراحی، ساخت و تولید انواع پرنده های بدون سرنشین ادامه می دهد.

صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) نیز در طراحی و ساخت انواع پهپادها و سامانه ­های مربوط به آن مشغول فعالیت است. علاوه بر صنایع وابسته به وزارت دفاع، سازمان های دیگری مانند جهاد دانشگاهی صنعتی شریف و چند شرکت دولتی و خصوصی دیگر نیز در زمینه طراحی و ساخت پهپاد و سامانه های مرتبط با آن فعالیت می کنند. حضور بخش های مختلف نظامی و غیرنظامی، دولتی و خصوصی در این صنعت عامل مهمی در توسعه و شکوفایی صنعت پرنده های بدون سرنشین و فناوری­ های مربوط به آن در داخل کشور بوده است.

همچنین از سال ۸۴، مسابقات دانشجویی طراحی و ساخت پهپاد با حمایت دانشگاه صنعتی شریف به اجرا درآمده است.

این مسابقات نیز به نوبه خود نقش مهمی در بروز خلاقیت گروه های دانشجویی و کشف استعدادهای بومی در این زمینه داشته است؛ موضوعی که بزودی و با به بارنشستن می تواند پای این هواپیماهای هوشمند را به کاربردهای عمومی و تجاری مثل مراقبت از محیط زیست و جنگلبانی، حفاظت از مزارع بزرگ و کنترل ترافیک جاده ها باز کند.

امیر توکلی