توسعه پایدار مرجعیت جهانی در سیاستگذاری عمومی

توسعه پایدار که به دلیل جامعیت مباحث و اقبال گسترده در آخرین سالهای قرن بیستم به بالنده ترین مناظره جهانی تبدیل شد برمبنای بسیاری از تحلیلها و نظریه ها چالش محوری قرن بیست و یکم خواهدبود توسعه پایدار عرصه نوینی است که همزمان سیاست, فرهنگ, اقتصاد, تجارت و محیط زیست را موردتوجه قرار می دهد توسعه پایدار درحقیقت راه حلی برای معمای توسعه در شرایط سالهای پایانی قرن بیستم بود

توسعه پایدار که به دلیل جامعیت مباحث و اقبال گسترده در آخرین سالهای قرن بیستم به بالنده ترین مناظره جهانی تبدیل شد. برمبنای بسیاری از تحلیلها و نظریه ها چالش محوری قرن بیست و یکم خواهدبود. توسعه پایدار عرصه نوینی است که همزمان سیاست، فرهنگ، اقتصاد، تجارت و محیط زیست را موردتوجه قرار می دهد. توسعه پایدار درحقیقت راه حلی برای معمای توسعه در شرایط سالهای پایانی قرن بیستم بود.

در این چالش نوین، انسان مرکز توجه قرار گرفته است و هر آنچه حیات، بقا و آزادی او را موردتهدید قرار دهد، مردود شناخته شده است. ورود بــه عصر جدید، بدون نگاهی انسانی تر، متوازن تر و بخصوص بدون اتکا به اصول پایداری نه فقط در کلام که درعمل نیز میسر نخواهدبود. از این رو دولت های سعی دارند اصول توسعه پایدار را در اولویت برنامه ریزی و سیاستگذاری خود قرار دهند. از این رو کنفرانس ها واعلامیه های جهانی توسعه پایدار می تواند به عنوان مرجعیت جهانی بر سیاست های دولت ها تاثیر گذار باشد.

براساس گزارش برانت لند (رشد کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه = WCED ) توسعه پایدار عبارت بود از توسعه ای که نیازهای کنونی جهان را تامین کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را دربرآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند و این که توسعه پایدار «رابطه متقابل انسانها و طبیعت در سراسر جهان است.(UNESCO ۱۹۹۷:۱۳)

● مولفه های توسعه پایدار

▪ انسان: «توسعه پایدار»، انسان محور است و باتوجه به گستردگی مباحث و قابلیتهای بسیار آن به سرعت به مهمترین مناظره کنونی و نیز یکی از مهمترین چالشهای قرن بیست و یکم تبدیل شده است. در پایان هزاره سوم میلادی روند رشد و توسعه در چارچوب پایداری احیا شد. در توسعه پایدار، انسان، محور توسعه و مستحق بهداشت، زندگی سازنده و در هماهنگی با طبیعت معرفی می شود و این مفهوم، دقیقاً، در نخستین اصل «اعلامیه ریو» انعکاس پیدا کرده است.

▪ محیط زیست: واقعیت این است که توجه به محیط زیست و طبیعت در دوران ما تبدیل به معیار شده است، معیاری که هر روز بیش از پیش درجهان فراگیر می شود. در چشم انداز زیست محیطی آنگونه که «مان» مطرح کرد، توسعه تنها زمانی پایدار است که بر شالوده اصول بوم شناسی استوار باشد.

▪ فرهنگ: در سالهای اخیر در پرتو نقدهای مختلف، همراه با تعمیق و بسط آگاهی پیرامون ناکارآمدیهای مفروضات و نظریه های گذشته و به ویژه با اثبات این نکته که اقتصاد به تنهایی نمی تواند برنامه ای برای رفاه و متناسب با منزلت انسان عرضه کند، فرهنگ اهمیت و جایگاه واقعی خود در مناظره توسعه به دست آورد.

توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید:

۱) تلفیق حفاظت و توسعه

۲) تامین نیازهای اولیه زیستی انسان

۳) دست‌یابی به عدالت اجتماعی

۴) خودمختاری و تنوع فرهنگی

۵) حفظ یگانگی اکولوژیکی(میراب زاده، ۱۳۷۳، ص ۳۹)

● اقدامات جهانی در راستای تحقق توسعه پایدار

سازمان ملل متحد که در طول دهه های گذشته ازطریق نهادهای وابسته، به ویژه «برنامه توسعه سازمان ملل» (UNDP) رشد اقتصادی و توسعه را در کشورهای جهان سوم دنبال کرده بود، در زمینه تکوین اندیشه های جدید نیز با حضور و تحرک کارشناسان جهانی نقشی اساسی یافت.

برگزاری «اجلاس کره زمین» ازسوی سازمان ملل در سال ۱۹۹۲ در «ریوبرزیل» نقطه عطفی در زمین بود. مجمع عمومی سازمان ملل، در سال ۱۹۹۲ طی قطعنامه ای خواستار پیگیری و نظارت سازمان یافته بر اجرای مصوبات اجلاس ریو شد و به این منظور تشکیل «هیئت مشاوره عالی رتبه توسعه پایدار» را تصویب کرد. براین اساس این مصوبه مرکز این نهاد جدید شهر نیویورک درنظر گرفته شد.(UN, ۱۹۹۲:۶۷۸)

سازمانهای بین المللی، هریک به فراخور، مسئله را از زاویه هایی موردمطالعه و تحلیل قرار داده اند. سازمانهای بین المللی، به عنوان یکی از مهمترین عاملان دراین گستره، به صورت خاص موردتاکید قرار گرفته اند. نهادها و سازمانهای بین المللی با چشم اندازی به دنیای آینده که در پرتو روند جهانی شدن نقش آنها تعیین کنندگی بیشتری خواهد کو، سایر نهادهای بین المللی وابسته به سازمان ملل نیز در زمینه ماموریت خود وظیفه یافتند تا بر پایه مفروضات داشت، در عرصه ظرفیت سازی برای چالش نوین تحرک دوباره ای را برنامه ریزی کرده اند.

توسعه پایدار، چشم انداری مهم و جدید در مدیریت و سیاستگذاری عمومی است که بطور گسترده ای خارج از ایالات متحده ظهور یافته است. این مفهوم تلاش می کند تا به نحو روشن تری نتایج آینده رفتارهای کنونی را مورد توجه قرار دهد. توسعه پایدار، زمینه های مختلفی را مورد توجه قرار می دهد: تاثیر گاز های گلخانه ای، تغییرات آب و هوائی، تخریب لایه ازن، تخریب زمین، کاهش منابع غیر تجدید پذیر، آلودگی هوای شهرها .(Rao, ۲۰۰۰, ۸۱)

هدف اصلی توسعه پایدار دستیابی به یک نقطه نظر اقتصادی و مشارکت اجتماعی است. فرایندی است که از محیط زیست بهره گرفته و در حفظ و اعتلای آن می کوشد و به کمک تکنولوژی از کارائی بالاتری بهرمند است.

بعضی ملاحضات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مانع کشورهای صنعتی و در حال توسعه برای اجرای اصول توسعه پایدار هستند. گرچه بعضی از کشورهای صنعتی و در حال توسعه این مفهوم را دریافته اند و جهت ایجاد اجماع سیاسی برای تغییر سیاست های اقتصادی و زیست محیطی سخت تلاش می کنند. کشورهای توسعه یافته دریافته اند که شکل گیری حمایت عمومی برای تغییر سیاستگذاری ها، مستلزم جامعه ای مطلع و مشارکت آنها در تصمیم گیری است. توانائی کشورهای در حال توسعه در اجرای اصول توسعه پایدار متاثر از چند عامل است که سه تای آنها عبارتند از: سوابق و اعمال سیاستگذاری های داخلی، کمک های مالی از نهاد های بین المللی و سرمایه گذاری بخش خصوصی و توسعه فناوری های پاک. این سه عامل نقش مهمی در تحقق توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه دارند و معمولا بر یکدیگر تاثیر می گذارند. تلاش این کشورها باید در جهت تحقق این سه عامل و رفع موانع صورت گیرد .(Alan D. Hecht,۱۹۹۹, ۱۱۱-۱۳۲)

در سطح جهانی دستیابی به توسعه پایدار مستلزم استفاده عادلانه از منابع، تکنولوژی و بکارگیری محرک های اقتصادی مناسب و برنامه ریزی استراتزیک در سطوح محلی و ملی است. همچنین مستلزم بررسی منطقی تاثیرات سیاست ها و استراتژی های منتخب است که ایا در مسیر توسعه پایدار هستند یا خود را با سیاست ها وفق نداده اند.

توسعه پایدار با محور قرار دادن بسیاری از حوزه های مرتبط با فعالیت دولت ها، افق جدیدی را در عرصه سیاستگذاری دولت ها نمایان کرده است. گستره بحث پیرامون توسعه پایدار در دودهه گذشته باعث شده تا توسعه پایدار به عنوان مدلی آرمانی برای همه کشور ها تبدیل شود و تدوین سیاست ها با ارجاع به این مدل مشروعیت پیدا کند. از این رو به نظر می رسد شاهد ظهور مرجعیت جدید جهانی در عرصه سیاستگذاری عمومی هستیم.

یحیی کمالی