مترو, کلکسیون آسیب های اجتماعی

دختر جوان به پهنای صورت اشک می ریزد و بیتابی می کند اطرافیان از سر دلسوزی سعی می کنند به نحوی آرامش کنند هر کس برای همدردی چیزی می گوید «ان شاءالله از گلوش پایین نره » دیگری می گوید «یک ماه پیش همین بلا سر من هم اومد خدا ازشون نگذره »

دختر جوان به پهنای صورت اشک می‌ریزد و بیتابی می‌کند. اطرافیان از سر دلسوزی سعی می‌کنند به نحوی آرامش کنند. هر کس برای همدردی چیزی می‌گوید: «ان‌شاءالله از گلوش پایین نره.» دیگری می‌گوید: «یک ماه پیش همین بلا سر من هم اومد. خدا ازشون نگذره.»

دخترک همان طور که بی‌وقفه گریه می‌کند با کلمات بریده بریده می‌گوید: «بی‌انصاف! اصلا نفهمیدم چطور کیفمو زد. همین امروز حقوقم رو گرفتم. خیلی روی این پول حساب کرده بودم. حالا تا آخر ماه چی کار کنم؟»

اگر تا چند سال پیش اماکن عمومی مانند اتوبوس، تاکسی، مراکز خرید، کوچه و خیابان بهترین مکان‌ها برای فعالیت متکدیان، سارقان و کیف‌قاپ‌ها، بود، اما حالا چند سالی است آنها مکان جدیدی پیدا کرده‌اند که به دلیل ویژگی‌های خاصش از هر نظر برای ارتکاب اعمال مجرمانه‌شان مناسب است.

حالا کار به جایی رسیده است که مسوولان شرکت مترو با ابراز نگرانی از افزایش حضور متکدیان، سارقان، جیب‌برها، کیف‌قاپ‌ها و... از روند رو به رشد آسیب‌های اجتماعی در شهر زیرزمینی پایتخت خبر می‌دهند.

● ماهیگیران آب‌های گل آلود

واگن‌های در حال انفجار از انبوه جمعیت که در آنها جایی برای سوزن انداختن نیست، مسافرانی که تا رسیدن به مقصد از شدت فشار جمعیت مانند کنسرو درون قوطی به هم می‌چسبند، ترمزهای کشداری که تعادل مسافران را به هم ریخته و گاه موجب افتادن آنها روی هم می‌شود، سوار و پیاده‌شدن‌هایی‌که با تنه زدن و تنه خوردن، هل دادن‌های شدید، گیر‌کردن کیف‌دستی میان دست و پای مسافران دیگر همراه است و... همه شرایطی را فراهم می‌آورد که اگرچه تحمل آن برای مسافران مترو سخت و دشوار است، اما برای برخی مسافران خاص این وسیله نقلیه عمومی از هر نظر مناسب و ایده‌آل به نظر می‌رسد.

در واقع اگر این چنین نباشد آنها اصلا نمی‌توانند کار کنند و کاسبی‌شان به کلی آجر می‌شود.

آنها هم مانند خیلی‌های دیگر جزو مسافران دائمی مترو هستند، اما با این تفاوت که کار آنها از اولین ساعات صبح تا آخرین ساعات روز درون واگن‌های شلوغ و مملو از جمعیت همین قطارهای مترو می‌گذرد. آنها طعمه‌های خود را از میان هزاران مسافر به هم فشرده واگن‌های مترو پیدا می‌کنند؛ همان‌هایی که وقتی سوار قطار می‌شوند نفس راحتی می‌کشند و آن وقت است که از شدت خستگی یک روز کاری خیلی حواسشان به دور و اطرافشان نیست.

تنه خوردن‌ها، هل دادن‌ها، فشار جمعیت و حتی تماس دست لحظه‌ای دست مسافر دیگری با کیف دستی‌شان شاید آنقدرها حساس‌شان نکند، در حالی که نمی‌دانند همین‌ها طعمه‌های اصلی سارقان، جیب‌بر‌ها و کیف‌قاپ‌های مترو هستند؛ آنها که از شلوغی، آشفتگی و بی‌سر و سامانی واگن‌های مترو به بهترین شکل ممکن سوءاستفاده می‌کنند و متاسفانه در بسیاری موارد شانس با آنها یار می‌شود و از این آب گل‌آلود ماهی‌های درشتی هم می‌گیرند!

برای جیب‌برها، کیف‌قاپ‌ها و سارقان مترو فرقی نمی‌کند طعمه‌هایشان از نظر سر و وضع ظاهری چطور باشند. دانشجو، خانه‌دار، کارمند و... عازم محل کار است یا به قصد خرید و تفریح تا مقصد سوار مترو شده است، دختر جوان، زنی میانسال یا پیرزنی نحیف. تنها چیز مهم کیف‌های کوچک و بزرگی است که روی دوش مسافران به آنها چشمک می‌زنند.

اما با وجود این آنها خیلی خوب می‌دانند سراغ چه کسانی بروند تا دست خالی برنگردند. خستگی، حواس‌پرتی، سهل‌انگاری و بی‌توجهی مسافران در کنار حجم انبوه مسافران به هم فشرده شده درون واگن‌های مترو براحتی شرایط دلخواه را برای سارقان و جیب‌برهای مترو فراهم می‌آورد تا با سوءاستفاده از غفلت مسافران در یک چشم‌به‌هم‌زدن بدون کمترین جلب توجهی تمام موجودی کیف طعمه مورد نظرشان را از آن خود کنند.

پول نقد، چک پول، قطعه‌ای طلا، تلفن همراه، کارت اعتباری، دسته چک و... هرچه باشد برایشان فرقی نمی‌کند. مهم این است که دستشان از کیف طعمه مورد نظر خالی بیرون نمی‌آید.

● بازار پررونق دستفروشان

شاید لازم باشد کمی به گذشته بازگردیم. روزی که دستفروشان مترو در قالب اولین نسل از آسیب‌های اجتماعی مترو در این شهر زیرزمینی کوچک بروز یافتند.

صرف نظر از اظهارنظرهای موافق و مخالفی که درباره پدیده دستفروشان مترو از ابتدا تاکنون مطرح بوده است و ما نیز در این گزارش قصد نداریم بار دیگر با پیش کشیدن موضوع دستفروشان مترو ـ که بیشتر در قالب زنان دستفروش در واگن‌های بانوان دیده می‌شوند ـ بار دیگر به چالش‌های موجود میان موافقان و مخالفان فعالیت دستفروشان مترو دامن بزنیم، اما واقعیت این است که آنها خواسته و ناخواسته با فعالیت خود بتدریج پای سایر آسیب‌های اجتماعی را به مترو باز کرده‌اند. هرچند شاید انگیزه بیشتر دستفروشان مترو از فعالیت‌شان نیاز مالی و تلاش برای تامین هزینه‌های زندگی بوده است، اما بتدریج با رونق گرفتن کار این افراد، عده‌ای نیز پیدا شدند که در ظاهر دستفروش، اما در باطن برای اهداف دیگری به واگن‌های مترو پا گذاشتند.

● متکدیان هم آمدند

مدتی که از حضور دستفروشان در واگن‌های مترو گذشت، خبر رونق گرفتن کسب و کار دستفروشان در بازارهای سیار مترو همه جا پخش شد و آن وقت بود که کم‌کم افراد دیگری هم تصمیم گرفتند در کنار دستفروشان بخت خود را برای درآمدزایی بیازمایند.

این‌گونه بود که پای متکدیان نیز به این شهر زیرزمینی باز شد، اما از آنجا که آنها خوب می‌دانستند به این راحتی‌ها نمی‌توانند بدون مزاحمت انتظامات مستقر در ایستگاه‌ها به هدف خود برسند، ابتدا به صورت یک مسافر عادی سوار قطار شده و با عبور قطار از اولین ایستگاه، کارشان داخل واگن‌های مترو آغاز می‌شد.

مادری که فرزندش بیمار است و پول خریداری داروهای گران‌قیمت فرزندش را ندارد، پدری که برای نان شب خانواده‌اش محتاج است، زنی که همسر معتادش او و فرزندانش را بدون خرجی رها کرده است، مرد شهرستانی که اینجا غریب است و به اندازه پول تهیه یک بلیت برگشت تا شهرستان نیاز به کمک شما دارد و... اینها نمونه‌هایی از شگردهای متکدیانی هستند که درون واگن‌های مترو تلاش می‌کنند دل مسافران را بلرزانند تا بلکه سهمی از اسکناس‌های داخل جیب مسافران داشته باشند.

در این میان کودکان کار نیزدر قالب دستفروش یا متکدی به داخل واگن‌های مترو راه یافته‌اند تا آنها نیز با فروش دستمال کاغذی، فال، آدامس و... از فرصت به وجود آمده برای کسب اندک درآمدی بهره ببرند، هرچند گاهی این کودکان صرفا در حال تکدی‌گری نیز درون واگن‌های مترو دیده می‌شوند.

● کلکسیون آسیب‌ها

به این ترتیب بود که شهر زیرزمینی پایتخت با تردد روزانه ۲ میلیون شهروند در آن بتدریج به کلکسیونی از آسیب‌های اجتماعی تبدیل شد و امروز درحالی بر تعداد دستفروش‌ها، کودکان کار، متکدیان، سارقان، جیب‌برها و کیف‌قاپ‌های مترو افزوده می‌شود که مسوولان شرکت مترو از ورود موج جدیدی از آسیب‌های اجتماعی سازمان یافته‌تر به این شهر زیرزمینی خبر می‌دهند. به‌گفته مدیرعامل شرکت مترو فعالیت باندهای تکدی‌گری، دستفروشی و حتی خرید و فروش مواد مخدر، چهره جدید آسیب‌های اجتماعی در متروست که موجب نگرانی مسوولان و حتی شهروندان شده است. چند سال پیش وقتی برای اولین بار موضوع امنیت مسافران در مترو مطرح شد مسوولان این شرکت عنوان کردند نیروهای انتظامات مترو به تنهایی قادر به کنترل امنیت و برخورد جدی و قاطعانه در هنگام مواجه با جرائم نیستند و برای این کار به ابزارهای قوی‌تری مانند پلیس نیاز است و این چنین بود که طرح پلیس مترو با مشکلات فراوان و البته با وقفه نسبتا طولانی اجرایی شد و به این ترتیب در برخی ایستگاه‌های پر تردد توسط مترو مکان‌هایی برای استقرار نیروهای پلیس تعبیه شد. هرچند استقرار نیروهای پلیس در تمام ایستگاه‌های مترو به دلیل مشکل کمبود نیرو که از سوی مسوولان پلیس عنوان می‌شد، امکان‌پذیر نشد.

شاید به همین دلیل بود که طرح پلیس مترو آنچنان که مسوولان شرکت مترو، پلیس و شهروندان انتظار داشتند نتوانست در کنترل مشکلات امنیتی در مترو موفق باشد و بیشتر به یک طرح نمادین شبیه شد.

برای کنترل فعالیت متکدیان و حتی سارقان و جیب‌برها، حضور افرادی در قالب پلیس نامحسوس در داخل واگن‌های مترو برای زیر نظر داشتن حرکات مشکوک برخی افراد سودجو ضروری بود ولی آنچنان که باید جدی گرفته نشد.

● باز هم یک طرح مشترک

اما نکته مهم این است که رسیدگی به معضل آسیب‌های اجتماعی نه فقط در مترو بلکه در هر جای دیگری صرفا توسط مسوولان شرکت مترو ممکن نیست و عزم جدی تمام سازمان‌های متولی آسیب‌های اجتماعی و تعامل و همکاری موثر آنها با یکدیگر را می‌طلبد. در این خصوص مدیرعامل سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهر تهران در گفتگو با مهر از آغاز بررسی آسیب‌های اجتماعی متروی تهران با مشارکت تمام سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی خبر داده و می‌گوید: موضوع اصلی جمع‌آوری متکدیان از داخل متروست که باید با مشارکت پلیس مترو و گشت‌های جمع‌آوری شهرداری به سرانجام برسد. محمدجواد روزبهانی ابراز امیدواری می‌کند که با مشارکت نهادهای حمایتی، متروی تهران به امن‌ترین و مطلوب‌ترین مکان برای تردد و تعاملات اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود. از سوی دیگر جعفر ربیعی، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران نیز با بیان این که هنوز متولی رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی متروی تهران مشخص نیست، تصریح می‌کند: متروی تهران به عنوان میزبان طرح کاهش آسیب‌های اجتماعی در شهر زیرزمینی پایتخت آمادگی دارد در حد توان خود امکانات و فضای مناسب برای کار در اختیار سازمان‌های حمایتی و پلیس قرار دهد.

حال باید منتظر بود و دید با حساسیت‌هایی که درخصوص افزایش آسیب‌های اجتماعی در مترو برانگیخته شده و اعلام آمادگی مسوولان متروی تهران برای تعامل و همکاری با سایر دستگاه‌های متولی آسیب‌های اجتماعی، این سازمان‌ها تا چه حد در این مسیر پیشقدم خواهند شد.

با توسعه شهر زیرزمینی مترو و افتتاح ایستگاه‌های جدید هر روز به تعداد مسافران این وسیله نقلیه عمومی افزوده می‌شود، در حالی که این افزایش اگر با اقدامات پیشگیرانه موثر همراه نباشد به معنی زنگ خطری برای بروز آسیب‌های اجتماعی سازمان یافته‌تر، از بین رفتن تدریجی آرامش و احساس امنیت شهروندان و از همه مهم‌تر به نمایش گذاشتن چهره‌ای زشت و ناخوشایند از متروی پایتخت خواهد بود.

پوران محمدی