موسیقی آیین‌های مذهبی

هنگامی که می‌گوییم موسیقی دینی، هدف و منظورمان مجموع نغمه‌هایی است که کلام خداوندی را به شکلی زیبا در روان و جان مخاطب رسوخ می‌دهد، اما زمانی که از موسیقی مذهبی یاد می‌کنیم، …

هنگامی که می‌گوییم موسیقی دینی، هدف و منظورمان مجموع نغمه‌هایی است که کلام خداوندی را به شکلی زیبا در روان و جان مخاطب رسوخ می‌دهد، اما زمانی که از موسیقی مذهبی یاد می‌کنیم، حدود گسترده‌تری نسبت به موسیقی دینی می‌یابد، چون در این شاخه از موسیقی گونه‌های بیشتری را می‌توان یافت که دارای تعریف نیز می‌شوند.

در واقع مذهب به سبب وسعت یافتن نگرش انسان به دین و خداوند، مجموعه گسترده‌تری را از محمل نغمات در جهت تبلیغ و گسترش بینش و آگاهی انسان‌ها در حرکت در مسیر الی الله در خود جای داده است.

۱۶ گونه موسیقی مذهبی را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

۱) موسیقی ذکر و نیایش

۲) شرح حماسه‌های قهرمانان پیرو دین

۳) روایات زندگانی جانشینان پیامبران الهی

۴) ذکرهای موسیقایی درباره ائمه

۵) نوحه‌گری بر ائمه معصومین

۶) مرثیه‌خوانی و مصیبت‌خوانی بر منسوبین به پیامبران الهی

۷) بشارت‌خوانی و مولودی‌خوانی

۸) شادخوانی (عیدهای دینی مانند غدیر و فطر)

۹) سوگ‌خوانی

۱۰) آیین‌های موسیقی مذهبی (سینه‌زنی، کرب‌زنی و زنجیرزنی)

۱۱) نمایش‌واره‌های موسیقایی مذهبی (مانند تعزیه‌ها)

۱۲) ترانه‌های مذهبی (مانند مناقب علوی و فاطمی)

۱۳) موسیقی‌های بی‌کلام خبری ـ توصیفی (کرنازنی یا طبل عزا زدن)

۱۴) موسیقی‌های بی‌کلام سوگ‌های قومی

۱۵) آوازهای خبری ـ توصیفی (چاووش‌خوانی و اذان)

۱۶) روایات کلامی آهنگین (روضه‌خوانی)‌.

اگرچه پایه و اساس موسیقی مذهبی، آوای انسانی است، اما در شمار زیادی از شهرها و روستاهای ایران، از سازهای بادی و کوبه‌ای نیز بهره گرفته می‌شود. دهل، سنج، سرنا، نی و پاره‌ای از سازهای محلی در آیین‌های مذهبی نواخته می‌شوند. از زمان ناصرالدین شاه به بعد در تکیه دولت، پاره‌ای سازهای بادی اروپایی نظیر ترومپت و قره نی و مانند آنها هم بر سازهای ملی و محلی به کار گرفته شده در مراسم و آیین‌های مذهبی افزوده شدند. تعزیه خوانان برخی از شهرها و دهات ایران، مخصوصا مناطق اطراف تهران نیز تدریجا سازهای فرنگی را مورد استفاده قرار دادند، اما در مجموع تمام این سازها را می‌توان به ۳دسته بادی سنتی مثل شیپور، نی، کرنا و سرنا، سازهای کوبه‌ای شامل طبل، دهل، سنج و سازهای بادی فرنگی چون ترومپت پیستون‌دار، بوگل و قره نی تقسیم کرد.

در میان آیین‌های مذهبی شیعیان ایران، موسیقی در تعزیه پررنگ‌تر بوده و جایگاه مهمی دارد. در واقع تعزیه را باید عامل اصلی حفظ و استمرار موسیقی سنتی ایران دانست که بی‌کمک آن این میراث هنری به دست ما نمی‌رسید.

مرجان توجهی