آماتورها می­ تازند

آیا اینترنت صنعت خبر را به گذشته برده است

حتی اگر خوره خبر هم نباشید، قطعا تاکنون متوجه یک تغییر اساسی در اخبار روزانه اطراف خود شده‌­اید. مدتی است­ در شبکه‌­های تلویزیونی شاهد پخش تصاویری هستیم که تاکنون ندیده بودیم: تصاویری آماتور که معلوم است یک فرد آماتور با یک دوربین آماتور از یک واقعه گرفته است. این شبکه­‌ها، تصاویر مذکور را عمدتا از وب‌سایت­‌هایی مثل «یوتیوب» می‌­گیرند. محور اصلی آنها نیز اغلب اتفاقاتی است که در سراسر جهان رخ می­‌دهند، از انقلاب­‌ها در جهان عرب گرفته تا سونامی ژاپن. در کنار این تصاویر، نمی‌­توان از کنار خبرهایی که در شبکه­‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و توییتر منتشر می شوند، به راحتی گذشت زیرا این خبرها اغلب توسط افراد عادی منتشر می‌شوند و در کنار یکدیگر ما را با تصویر کاملی از یک حادثه در نقطه دیگری از جهان مواجه می‌­کنند.

در این شبکه، ما با روایت کاملا صادقانه افراد عادی در خیابان آشنا می‌­شویم و می‌توانیم با قراردادن آنها در کنار یکدیگر به یک روایت کلی از یک واقعه برسیم. نمونه‌­ها در این میان کم نیست. زمانی که حمله مرگبار به شهر بمبئی هند در سال ۲۰۰۸ صورت گرفت، برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی مثل توییتر اقدام به اطلاع‌رسانی لحظه به لحظه از این واقع می‌کردند. این افراد که شاید خود نمی‌دانستند سرگرم چه کار مهمی هستند، عملا راه را برای سازمان‌های خبری برای تهیه گزارش و خبر آماده می‌کردند. این اولین بار بود که سازمان‌های خبری دنباله‌رو کسانی شده بودند که نه منبع خبری بودند نه تخصصی در تنظیم خبر و گزارش.

● سونامی اینترنت خبری باقی نگذاشته است

در این میان اما الگوی خبر و خبررسانی نیز با برخی اتفاقات خاص دستخوش تغییرات گسترده‌ای شد. سال گذشته، وب سایت ویکی‌لیکس اقدام به انتشار صدها هزار سند محرمانه نظامی و دیپلماتیک دولت آمریکا در عراق و افغانستان کرد. «جولیان آسانژ» موسس این وب‌سایت می­‌گوید:« ما معتقدیم که انتشار اطلاعات واقعی فقط تاثیرات مثبت دارد... هدف ما نه فقط قرار دادن این اسناد در مقابل دیدگان عموم بلکه ایجاد اصلاحات سیاسی از طریق انتشار اطلاعات است.» بعد از ویکی‌لیکس ده‌ها وب‌سایت دیگر با هدفی مشابه شکل گرفتند که یکی از مشخصه‌های بارز آنها شکست انحصار خبری در سراسر جهان بود. بعد از این اتفاقات، دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند خود را اولین و آخرین سازمان خبری غالب در جهان بنامد. الگوهای قدیمی دیگر مرده‌اند.

● همیشه پای اینترنت در میان است

اما همه این تغییر و تحولات فقط یک ریشه دارند: ورود اینترنت به زندگی روزمره ما. شکی نیست که اینترنت صنعت خبر و خبررسانی را کاملا دگرگون کرده‌است.

اینترنت با تبدیل گزارش‌های خبری به یک کالا و برداشتن مرز روشن و مشخص پیشین بین سازمان‌های خبری عملا الگوهای سنتی خبررسانی را واژگون کرده و الگوهای جدیدی خلق کرده‌است که اجتماعی‌­تر بوده و به دموکراسی نزدیک­‌ترند، از این بابت که در سایه اینترنت هرکسی می­‌تواند به عنوان یک منبع خبری برای سازمان‌های خبری عمل کند. هرچند روزنامه­‌نگاران در ابتدا این روند را یک تهدید علیه خود تلقی می­‌کردند اما با مشاهده مزایای آن کم‌کم اذعان می‌کنند که نه فقط تهدیدی علیه آنها صورت نگرفته بلکه حیطه کاری آنها عمق و غنای بیشتری گرفته است. در جهان خبری امروز، چیدمان اطلاعات بیش از پیش اهمیت یافته است. در واقع خبرنویس در جهان امروز باید فراتر از اسلاف خود حرکت کند و تصمیم بگیرد زیرا او با منابعی نامحدود و اطلاعاتی نامحدود مواجه است که تعیین صحت و سقم آنها نیازمند شمی به مراتب قوی‌تر از گذشتگان است.

● وقتی خبر اجتماعی­‌تر می‌­شود

اینترنت با نابودی الگوهای قدیمی زمینه را برای شکل­‌گیری الگوهای جدید خبری باز کرده‌است. یکی از این الگوها، گرایش به خبررسانی جمعی است که عمدتا از طریق مراجعه به شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد. سازمان‌های خبری در قرن بیست و یکم برای تامین اخبار خود مستقیم به سراغ مردم می‌روند که در شبکه‌های اجتماعی صریح و بی‌پرده درباره تجربیات خود سخن می‌گویند. در واقع این الگوی جدید یک اکوسیستم خبری جدید شکل داده است که هر روز ابعاد آن پیچیده‌تر از قبل می‌شود. کارشناسان می‌گویند در این سیستم جدید، خبر در یک پروسه اجتماعی نوشته و پرداخته می‌شود. در واقع ما دیگر برخلاف قبل مصرف‌کننده خبر نیستیم. این اکوسیستم جدید حاصل تلفیقی است که اینترنت بین شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌های خبری ایجاد کرده‌است. در واقع اتفاقی که در این میان افتاده این است که اکوسیستم قبلی خبر، مرکزیت خود را از دست داده ‌است زیرا هر کس به اندازه خود حق دارد متناسب با احوال و شرایط خود خبری را مخابره کند و درگیر و دار همین خبررسانی است که خبر هر لحظه جزیی‌تر می‌شود و پر و بال بیشتری می‌گیرد. البته این روند آفت‌های خاص خود را دارد که نمی‌توان منکر آنها شد.

● الگوهایی که فراتر از ملیت حرکت می‌کنند

هرچند بسیاری از دولت‌ها تلاش می‌کنند، اینترنت را بیش از پیش ملی کنند اما الگوهای جدید خبری عمدتا ماهیتی فراملیتی دارند. به‌خاطر همین است که وب‌سایتی مثل ویکی‌لیکس صدها هزار سند را منتشر می‌کند بدون اینکه در گیر‌و‌دار سیستم قضایی آمریکا گرفتار شود. در این میان شکل‌گیری سازمان‌های خبری جدید که عمدتا با تکیه بر صندوق‌های خیرخواهانه کار می‌کنند نیز یکی از نتایج منطقی این الگوهای جدید است. البته این بدان معنا نیست که هیچ گفت‌وگویی بین سازمان‌های جدید و قدیمی وجود ندارد. در حال حاضر آنها با تعامل با یکدیگر تلاش می‌کنند از اعتبارات و امکانات یکدیگر نهایت استفاده را ببرند.

● آیا اینترنت، ما را به قرن نوزدهم بازگردانده است؟

یک طنز تاریخی جالب در قلب تغییرات کنونی در صنعت خبررسانی شکل گرفته‌است. این صنعت که با فناوری اینترنت وارد مرحله تازه‌­ای شده است ـ جهت خبررسانی را از حالت قبلی خود یعنی عمودی به حالت اولش یعنی افقی بازگردانده است. اگر تا زمانی که هنوز صنعت چاپ شکل نگرفته بود، این مردم عادی بودند که گاه از طریق مسافرت یا تبادل نامه، خبرها را به یکدیگر می‌رساندند، امروزه نیز کاربران عادی در سراسر جهان هستند که از طریق شبکه‌های اجتماعی اقدام به اطلاع‌رسانی به یکدیگر می‌کنند. بعد از انتشار صنعت چاپ، انحصار خبر و خبررسانی در دست یک طبقه نخبه قرار گرفت که آنها بودند اخبار را جمع‌آوری، تایید و توزیع می‌کردند. منبع اصلی این طبقه، آگهی‌هایی بود که در روزنامه‌ها چاپ می‌شد.

با اختراع رادیو و تلویزیون در قرن بیستم، طبقه نخبگان تسلط بیشتری بر اخبار پیدا کردند و آنها بودند که تایید می‌کردند کدام خبر درست است یا غلط. اما اکنون با افقی شدن سیر تبادل اخبار، الگوی عمودی دیگر کارایی خود را از دست داده است و به نوعی می‌توان گفت اینترنت ما را به زمان گذشته برده است. هرچند رسانه‌های جدید به لحاظ فناوری، کاملا جدید و بکر هستند اما کارکرد آنها مثل دوران گذشته است.

کارشناسان می‌گویند، رسانه‌های اجتماعی اصلا چیز جدیدی نیستند. ما قبلا نیز این شبکه‌های اجتماعی را در جوامع قدیم داشتیم اما شبکه‌های جدید فقط گسترده‌تر و عمومی‌تر هستند.