مقدمه ای بر قالی كرد خراسان

كردها بزرگترین و قدیمی ترین قبایل بزرگ آریائی سرزمین ایران هستند كه در نواحی كوهستانی غرب فلات ایران از دیر باز سكونت گزیده و با تشكیل اولین سلسله پادشاهی ماد تمام خلق های ایران را زیر چترو كلمه واحدی به نام ایران در آورده در طول قرون و اعصار به وجه شایسته ای در مقابل جزر و مد حوادث در حفظ واشاعه میراث گرانبهای فرهنگی و بروز ملیت خود كامیاب شده رشادت و سلحشوری خود را در سینه تاریخ به ثبت رسانده اند گزنفون مورخ و سردار مشهور یونان كه به پدر تاریخ معروف است میگوید

اقوام کرد یکی از توتم های قابل بحث و مطالعه در میان مردم ایران زمین است و قالی کرد خراسان به سبب بکر بودن حوزه مطالعاتی و ویژگیهای خاص طرح و رنگ قابل بحث و بررسی میباشد .در مقاله حاضر سعی کردیم با بررسی اقوام کرد خراسان اشاره ای به قالی کرد خراسان داشته باشیم .به امید آنکه در آینده شاهد فعالیتهای پژوهشگران در این حوضه مطالعاتی باشیم.

نگاهی به موقعیت جهانی كرد - كرمانج

كردها بزرگترین و قدیمی ترین قبایل بزرگ آریائی سرزمین ایران هستند كه در نواحی كوهستانی غرب فلات ایران از دیر باز سكونت گزیده و با تشكیل اولین سلسله پادشاهی ماد تمام خلق های ایران را زیر چترو كلمه واحدی به نام ایران در آورده در طول قرون و اعصار به وجه شایسته ای در مقابل جزر و مد حوادث در حفظ واشاعه میراث گرانبهای فرهنگی و بروز ملیت خود كامیاب شده رشادت و سلحشوری خود را در سینه تاریخ به ثبت رسانده اند .گزنفون مورخ و سردار مشهور یونان كه به پدر تاریخ معروف است میگوید :

كردها مردم بسیار رشید دلاوری می باشند.

آقای شمیم در سخنرانی محققانه خود می گوید : … باید اعتراف كنیم كه قبایل كرد بهتر و بیشتر از سایر اقوام ایرانی نژاد به حفظ بسیاری از آداب و مراسم و عادات ایرانی موفق گردیده و خیلی كمتر از قبایل دیگر دچار تحول و تبدل شده اند . درك كنان استاد سابق انگلیسی دانشگاه بغداد می گوید : ( كردها هرجا باشند ، خاصیت نژادی خودشان را نشان می دهند ، بدین لحاظ در سوریه هم توانستند ، مقامات عالی دولتی را اشغال نمایند . كردان به علت خوی و خصلت اعتراض آمیز خود به مصادر ظلم و فساد و قدرت های امپریالیست همواره مورد جور و شكنجه و قتل و كشتار قرار گرفته اند . ضحاك ماردوش پادشاه خونخوار كه چون شاهنشاه آریامهر ! مدتی بر ملت ایران چیره شده بود چون كردها را مزاحم خود می یافت فرمان داد هر شب دو نفر از آنان را كشته از مغز سرشان برای مارهایش خورش درست كنند . دانشمندانی چون ابن قتیبه در المعارف و بدلیسی در شرفنانمه و مسعودی در مروج الذهب و طبری و دیگران این موضوع را به تفصیل ذكر نموده و فردوسی در شاهنامه به آن اشاره كرده و كردها را منجی واقعی ملت ایران از شرضحاك ماردوش دانسته است . آشپز ضحاك هر شبی یكنفر از دو كرد محكوم بمرگ را كشته و دیگری را پنهانی به كوهستان فرستاده و بدین ترتیب نجات یافتگان با تولید نسل روز به روز بر تعدادشان افزوده شده علیه ستمگریها و خونخواریهای ضحاك قیام نموده بیاری كاوه آهنگر اهرمن بد كنش را نابود و فریدون را از كوه دماوند آورده و بر تخت شاهی نشانده اند و اثبات نموده اند كه شاه دست نشانده مردم است . شاه عباس صفوی بسیاری از سرداران بزرگ كرد را كه از وجودشان بیمناك بود به نامردی به قتل رساند كه از آن جمله اند : امیرخان برادوست معروف به لپ زرین از ایل شكاك و فرهاد خان قرامانلو و برادرش ذوالفقار خان از ایزانلو . استاد رشید یاسمی در كتاب كرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او می گوید : ( آثار قدیم و اسناد جدید از آغاز عهد تاریخی ایران تا این ایام همه گواه بزرگواری و دلیری و ثبات قدم و سایر صفات پسندیده قوم كرد است كه در چهار موجه حوادث و جزر و مد ایام فتوری و تغییری در آن راه نیافته است . از روزگار اردشیر ساسانی تا قرن حاضر پیوسته این قوم همان دلیری و شهامت را نشان داه اند و با سخت ترین حوادث نبرد كرده اند )‌از نظر جغرافیایی كردها در بیشتر نقاط جهان پراكنده اند و مهمترین مراكز سكونت آنان در ایران استانهای كردستان ، كرمانشاه ، آذربایجان غربی و مهاباد و مازندران و گیلان و استان مركزی و قزوین و زنان و خراسان و خاش و در خارج از ایران در كشورهای تركیه و عراق ، شوروی و سوریه و مصر و هندوستان و پاكستان و افغانستان و بلوچستان می باشد . دانشمندان و محققین از نظر نژاد شناسی ساختمان بدنی كردها ار بدین گونه مشخص نموده اند :

۱) كردها بلند قامت اند و به طور كلی ۸۳ در صدقد كردها از حد متوسط یعنی از ۱۶۵ سانتی متر بیشتر است .

۲) از لحاظ اندازه جمجمه صرف نظر از اختلافات جزئی كه بین محققین وجود دارد عموما كردها را از تیپ (براكسیفال ) تشخیص داده اند . حد متوسط نسبت بین عرض و طول جمجمه كردها ۷۸ است .

۳) اندازه زاویه بینی اكثر كردها ۷۰ است و بدین ترتیب از تیپ ( لبتورینین ) به شمار می آیند .

۴) از لحاظ شكل صورت و قیافه از تیپ ( لیتوپروزوپ ) هستند . یعنی صورت كشیده و موزون دارند .

۵) موی كردها صدی هشتاد و دو مشكی پرپشت و بقیه بلوطی رنگ است و اغلب لب و دهان كوچك دارند .

۶) از لحاظ بنیه جسمانی تندرست و زورمند و چابك هستند ، زبان كردی دارای تنوع خاص و لهجه های متفاوتی است كه مهمترین آن ها لهجه كرمانجی ، گورانی ، سورانی و زازانی می باشد . به قول استاد رشید یا سمی و دیگر دانشمندان : در میان تمام لهجه های زبان كردی ، لهجه كرمانجی در تاریخ تطور و تحقیق زبان كردی مقام مهمی دارد كه لهجه مكری یكی از شاخه های آن می باشد و این همان لهجه ای است كه به زبان زردتشت و اوستا نیز معروف شده و بسیار جامع می باشد . این لهجه شیرین ترین و مقبول ترین لهجه كردی است و دانشمندانی نظیر میجرسون ، مرگان ، استاد امین زكی و علامه مردوخ كردستانی و كرمانج این نظر را تایید می كنند . سلامت و روانی و عدم آلودگی به زبان های بیگانه از مشخصات برجسته این زبان است . كرمانج خراسان كه در اوایل دولت صفوی برای جلوگیری از تاخت و تاز تركمانان و ازبكان به مرزهای شمال ایران انتقال داده شدند تحت عنوان سه ایل بزرگ : زعفرانلو شادلو – قراچورلو قرار دارند كه عظیم ترین آن زعفرانلوست كه از ایلات بزرگ و متعددی تشكیل شده و ریاست دیگر ایلات كرمانج خراسان را عهده دار و مركز آن شهر مرزی قهرمان پرور قوچان می باشد . درك كنان در مورد كرمانجی می نویسد : در زبان كردی به دو لهجه جدا از یكدیگر قسمت بندی می شود مانند : كرمانجی – كردی و …. آقای محمدفتحی در مقاله پر ارزش و محققانه خود كه از دو شاعر گمنام از ایل كرد شقاق به نام های مهدی بیگ شقاقی ومیرزا محمد حسین بالكانلو متخلص به مهمید نام برده است در مورد ایل شقاق می گوید كه : طایفه شقاقی از نژاد كرد آریایی هستند و پیرو مذهب تسنن می باشند و تیره هایی از این طایفه بزرگ روی ارادت به خاندان صفوی و همكاری با پادشاهان آن سلسله در طول تاریخ به مذهب شیعه گرویده اند . زبان ایلی را كه شبیه كردی و لری بوده از یاد برده و به زبان آذری تكلم می كنند . این طایفه در ازمنه گذشته از جنوب اروپا و آسیای صغیر به استان آذربایجان وارد شده اند . ( باید توجه داشت كه زبان آذری غیر از تركی است كه پس از تسلط ترك ها بر آذربایجان رو به نابودی گذاشت . )‌این طایفه را كه به زبان كردی شكاكی گویند از چهل تیره وهشتاد هزار خانواده تشكیل می شده اند كه در ابتدای ورود در حوالی شهر تبریز چادر زده بوده اند و سپس دولت وقت چهل هزار خانوار آنان را رد منطقه هشترود و گرمرود سراب قوریچای منطقه آذربایجان از سلسله جبال سهند گرفته تا میانه و چهل هزار دیگر ار در استان خراسان نواحی قوچان اسكان داده اند . از چهل تیره طایفه شقاقی آن چه بخاطر دارد به شرح زیر است :

۱- آریانلو كه به لهجه آذری اورانلوتكلم می كنند ( زبان آذری و كرمانجی خیل بهم نزدیكترند )‌.

۲- زعفرانلو كه به لهجه آذری زخورانلو تكلم می شود ( زفرانلوز اكرانلو )

۳- بالكانلو ( این به پالكانلو معروف است و هنوز بسیاری از مردم آن اسكان نیافته و بین قوچان و تركمن صحرا قشلاق و ییلاق می كند )

۴- پسیرا نلو ( احتمالا همان ایل سیل سپورانلو می باشند كه در مرز ایران و روسیه سكونت دارند و جزء‌ ایل بیچرانلو هستند )‌.

۵- چركتانلو

۶- بادانلو ( همان تیره بادلانلو قوچان می باشند كه به بهادری تغییر نام داده اند .

۷- یاراحمد لو

۸- میر سلطانلو

۹- گورانلو ( احتمالا همان كورانلو است كه در شمال قوچان در روستای كوران سكونت دارند شاید هم منظور همان طایفه ی گوركانلوی است كه اكنون جزو ایل بیچرانلو به حساب آمده است )

۱۰- موصانلو ( احتمالا همان تیره اوصانلو است كه در خراسان و خوار و ورامین سكونت دارند )‌

۱۱- فتحعلی خانلو

۱۲- توشماللو

---