روند تفکر مدیریت دانش و دانائی در دهه های گذشته

در چهل سال گذشته روند تمرکز تحول از تولید و توزیع کالا به دانش و اطلاعات تولید و توزیع تغییر یافت

در پنجاه سال گذشته در دنیای غرب در تحقیقات دانشگاهی تغییر تفکری بوجود آمد و علمای اقتصاد دیدگاهی جدید در استراتژی اقتصادی را توسعه دادند که بر کارائی منابع تاکید داشت . دیدگاه مبتنی بر منابع ، بدین مطلب اشاره داردکه سازمانهای با منابع ، توانائی ها و قدرت های تقریبا یکسان ، تفاوت هائی با هم دارند . بعلاوه ، منابع قدرت سازمانها حداقل در کوتاه مدت ، انعطاف زیادی ندارد ( به راحتی قابل کاهش یا افزایش نیستند ) ، پس سازمانها بایستی با دارائی های موجود خود به عملیات ادامه دهند . در دیدگاه مبتنی بر منابع ، بر استراتژی های گسترش دارائی های موجود ، تمرکز می شود .

چون بخشی از دارائی های شرکتها و سازمانها ، دارائی های فکری است ، در چند دهه گذشته ، مطالبی مانند کسب مهارتها ، مدیریت دانش و دانائی ، و آموزش به صورت موضوع اساسی و استراتژیک سازمانها درآمد .

در اواسط دهه ۱۹۸۰ اهمیت دانش به عنوان سرمایه رقابتی ظاهر گردید ، موضوعی که از توجه و دید نظریه های اقتصادی کلاسیک دور مانده بود که به همین دلیل بسیاری از سازمانها و شرکتها برای اداره موضوع دانش و سرمایه های دانائی ، استراتژی و روش های لازم را در دسترس نداشتند .

شناخت اهمیت رشد دانش سازمانی با تمایل به دانستن چگونگی افزایش میزان دانش سازمانی و تغییر در پیچیدگی محصولات و فرایندهای تولید همراه گردید . فناوری رایانه که قادر است حجم زیادی از اطلاعات را پردازش نماید ، به عنوان بخشی از ابزار مدیریت دانش و بکار گیری راه حل ، مورد استفاده قرار گرفت .

● تعریف دانش

بسیاری از محققان و نویسندگان ، واژه اطلاعات و دانش را مترادف هم به کار میبرند ولی در واقع مفهوم این دو واژه با هم اختلاف دارد .

دانش چند جنبه دارد . یکی از جنبه ها تعریف بدنه اطلاعاتی است . با توجه به تعریف بدنه اطلاعات که شامل ؛ حقایق ، عقاید ، ایده ها ، نظریه ها ، اصول و الگوها ( یا سایر قالب ها ) است ، دانش ابعاد وسیع تری نسبت به اطلاعات دارد .

دانش همچنین به وضعیت افراد از جنبه دارا بودن آگاهی نسبت به بدنه اطلاعاتی بر میگردد . این وضعیت ها شامل ، ناآگاهی ، آگاهی داشتن ، آشنائی ، فهم و درک ، تسهیل کردن و نظایر آن می باشد .

در باره دانش تعاریف دیگری هم مطرح است مثلا سلسله مراتب « داده ، اطلاعات ، دانش و خرد » .

اما تعریف دیگری که کار بررسی را تسهیل میکند تقسیم دانش به دو حالت : دانش مشهود ( بعضی اوقات دانش رسمی هم نامیده می شود ) است ، این نوع دانش قابل تبدیل به کلمات و علائم بوده و امکان تبادل بین افراد را داراست ، دانش نامشهود یا ضمنی ( همچنین دانش غیر رسمی ) دانش موجود در ذهن و فکر افراد است که ریشه در تجربه و باورها ، دیدگاه و ارزش های آن ها دارد .

● دارائی یا سرمایه دانش

پیشرفت علم و فنآوری در چند دهه گذشته در دنیا ، به حدی بود ه است که دنیای امروز مملو از انواع علوم و دانش های نوین گردیده است . در سازمانهای امروزی بحثی در باره دارائی های فکری مطرح شده است که از نظر ارزش اقتصادی به دو جنبه از دارائی های نامشهود شرکتها توجه دارد : سرمایه سازمانی ( ساختاری ) ؛ و سرمایه انسانی . سرمایه سازمانی شامل ؛ تجهیزات ، سیستم های نرم افزاری ، شبکه های توزیع ، و زنجیره تهیه و تدارک مواد اولیه میگردد . سرمایه انسانی شامل ؛ منابع انسانی سازمان و همچنین مشتریان و تدارک کنندگان سازمان می باشند . معمولا واژه

« سرمایه فکری » مترادف با « دارائی های نامشهود » یا دارائی های دانش » بکار میرود.

● اهمیت سرمایه دانش

طبق تحقیق سازمان جهانی سرمایه های فکری ، حق امتیاز طراحی و دانش فنی در ده سال گذشته منتهی به سال ۲۰۰۴ میلادی به طور متوسط ۷۵/۴ % رشد داشته است . بهر حال حق امتیاز های طراحی و دانش فنی در جهان در حدود ۴/۵ میلیون در سال ۲۰۰۴ بوده که نسبت به سال ۱۹۹۷ میلادی بیشتر از ۵۳% رشد داشته است . به عبارت دیگر ، توسعه سیستم های رایانه ای و شبکه های کامپیوتری ، همچنین تکنولژی های انتقال صوت و تصویر ، امر نوآوری و ابداع در جهان را بسیار تسهیل کرده است . به نظر میرسد گسترش دانش نوین بشری مانند توده برفی است که از بالای کوه به حرکت در میآید و هرچه به جلو میرود توده بزرگتری را تشکیل میدهد .

حجم کار در تغییر استراتژی های نوآوری های یک شرکت ، عامل مهمی است : وقتی سیستم های اطلاعاتی در شرکتی رشد نماید ، هزینه های نگهداری آن نیز افزایش مییابد ، از طرفی وقتی سیستم های اطلاعاتی در هرجائی گسترش پیدا کند آنگاه هزینه های جلوگیری از کپی برداری دیگران ، اضافه خواهد شد .

در همین وضعیت ، ارزش سهام بسیاری از شرکتها به توسعه حجم دانش و فن آوری جدید آنها بستگی دارد .

در سطح جهانی ، درآمد خدمات مختلف مدیریت دانش از مبلغ ۳/۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ میلادی به مبلغ ۶۹۶/ ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ میلادی جهش داشته است ، به عبارت دیگر رشد متوسط سالیانه ۷/۴۰% دارد . این گونه خدمات عبارت از مشاوره ، اجرای پروژه ها ، عملیات اجرائی ، نگهداری و آموزش می باشد .

● تحول به سوی صنایع دانش محور

در چهل سال گذشته صنایع ، به سمت مرکزیت اقتصاد حرکت کرده اند در روند این تحول بجای تولید و توزیع کالا ، دانش و اطلاعات تولید و توزیع شد . تولید واقعی صنایع داروسازی ، دانش و دانائی است ، کپسولها و انواه پمادها و کرم های پزشکی چیزی بجز بسته های دانش نیستند . همچنین تجهیزات صنایع ارتباطی و صنایعی که ابزارهای فرایند – اطلاعات و تجهیزاتی مانند کامپیوتر ، و سخت افزار و نرم افزار ، تولید می کنند در رده تولید کنندگان دانش و دانائی قراردارند . تولید کنندگان و توزیع کنندگان : فیلم ، برنامه های تلویزیونی ، کاست های ویدئوئی و نظایر آن نیز از این دسته هستند . در کشورهای توسعه یافته ، فعالیت های غیر تجاری که مبتنی بر دانش – تحصیل و رفاه عمومی هستند سرعت رشد بیشتری حتی از تولیدات صنعتی داشته اند .

● تولید دانش و نه فقط مدیریت دانش

همانطوری که پیشتر آمده است در یک نوع تقسیم بندی ، دانش به دو مقوله دانش مشهود و دانش نامشهود یا ضمنی تقسیم می شود . تفاوت بین دانش مشهود و دانش نامشهود ، نکته کلیدی فهم اختلاف بین دیدگاه دنیای غرب در باره دانش (مدیریت دانش ) و تفکر و دیدگاه ژاپنی ها در باره دانش ( تولید و خلق دانش ) است .

غربی ها تاکید زیاد بر مدیریت دانش دارند در حالی که ژاپنی ها بر خلق و پدیدآوردن دانش صحه می گذارند .

دانش مشهود را می توان به آسانی با کامپیوتر و لوازم انتقال الکترونیکی پردازش نمود ، یا در بانک اطلاعاتی ذخیره کرد . اما ماهیت انتزاعی و بینشی دانش نامشهود ، پردازش یا انتقال و کسب آنرا با شیوه ای منظم و منطقی دشوار می سازد .

از آنجائی که کشور ایالات متحده و سایر کشورهای غربی و ژاپن از تولید کنندگاه عمده دانش و دانائی در دهه های گذشته بوده اند ، دیدگاه مدیران آنها نسبت به روش مدیریت دانش برای دانشمندان مدیریت ، اهمیت دارد .

دانشمندان مدیریت علت اصلی دیدگاه « مدیریت دانش » در موسسات و سازمانهای کشورهای غربی را ساختار مکانیکی و کاربرد روشهای علمی مدیریت توسط مدیران آنها میدانند در حالی که مدیران ژاپنی ، بجای آنکه توجه به جنبه مکانیکی و یا پردازش اطلاعات داشته باشند به « خلق دانش » اعتقاد دارند ، اغلب تاکید بر ابعاد بینشی و اعتقاد به همانندی سازمان با « موجود زنده » دارند .

از طرفی بحث دیگر آن است که سازمان یا فرد تولید کننده دانش هستند ؟ از یک دیدگاه محدود ، اعتقاد بر این است که پدیدآورنده دانش ، افراد هستند . یک سازمان به خودی خود نمی تواند دانش خلق نماید . آنچه که سازمانها انجام میدهند حمایت از افراد برای پدید آوردن دانش و دانائی است .

● نتیجه گیری

در دهه های گذشته ( بخصوص سالهای اخیر ) ، تعداد زیادی از نوشته ها و ادبیات مدیریت در زمینه مدیریت دانش و دانائی و در باره نقش سازمانها و جوامع در توسعه دانش ، بوده است ، اما در این نوشته ها نظریه خاصی در این زمینه طرح نگردیده است . همچنین در اغلب این نوشته ها و مقالات منتشر شده ، موضوع نشان دهنده های عملکرد و روش اندازه گیری دانش بحث اساسی مطرح نشده است .

به نظر میرسد یکی از جهت گیری های مهم تحقیقات مدیریت دانش بایستی در باره ایجاد نظریه یا تئوری های مربوط به مدیریت دانش و یافتن الگوهای مدیریت و توسعه دانش باشد . زیرا بدین ترتیب است که سازمانها ، شرکتها و جوامع ، قادر خواهند بود با جریان استعاره ای گلوله برفی که به شدت در حال بزرگ شدن و سرعت آن نیز در حال افزایش است ، آمادگی ایجاد کنند تا از غافله علم و دانش فاصله زیاد پیدا نکنند .

حجت الله مهریاری

[e-mail]

کارشناس ارشد مدیریت با گرایش سیستم ها از دانشگاه تهران

کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی از دانشگاه علامه طباطبائی

مدرس سابق دانشگاه شهید عباسپور

مدرس دوره های کوتاه مدت در زمینه قراردادها

مدیر امور پیمانها و مناقصات

مشارکت تهران جنوب – بینا ( مجری EPCپالایشگاه میعانات گازی بندر عباس )

منابع و ماخذ :

- A brief history of the ICM movement ۱ – http://www.sveiby.com/portals/o/articles/icmmovement.htm

۲- http;//www.media-access.com/whatis.html

-- What is knowledge management ? – Rebecca O. Barcly & Philip C.Murray - -

۳ - Knowledge praxis http://www.media-access.com/whatis.htm -

۴- Measuring Knowledge Assets of a nation – Yogesh malhotra – ۲۰۰۲

Economist Intelligence Unit _ The Value if Knowledge – ۲۰۰۷ –۵

Knowledge capital : The ۲۱st century Leverage - ۶

http://www.providersedge.com/kma/km_oveview-knowledge_capital.htm

Beyond Knowledge Management : Lessons from Japan - ۷

۸- Knowledge Management – Lessons from the Pioneer – Karl – Erik Sveiby – Nov,۲۰۰۱

۹- Measuring Knowledge management Effectiveness in Communities of practice –

Proceeding of the ۳۷th Hawaii International Conference on System Sciences - ۲۰۰۴