بیماریهای درونی شتر

تغدیه شترها بر علوفه تازه غالباً باعث اسهال می شود این مسئله معمولا ً در مراتع بهاره و پائیزه به خاطر بالا بودن میزان آب و ارزش غذائی علوفه افزایش می یابد

● اسهال Diarrhea

عبارت از سندرمی است كه اغلب به عنوان یكی از علایم بالینی برخی از بیماریهای باكتریائی ،‌ ویروسی ، انگلی ، سوء مدیریت و استرس ،‌ و تغییر ناگهانی جیره غذائی به شمار می رود . این حالت یكی از شایع ترین اختلالات مشاهده شده در شتران باغ وحش ها و مراكز پرواربندی شتر می باشد .

تغدیه شترها بر علوفه تازه غالباً باعث اسهال می شود . این مسئله معمولا ً در مراتع بهاره و پائیزه به خاطر بالا بودن میزان آب و ارزش غذائی علوفه افزایش می یابد . شدت اسهال از مدفوع شل ،شبیه مدفوع گاو ، تا مدفوع آبكی پرتابی متغییر است .

اگر اسهال دائمی باشد ممكن است پرولاپس ركتوم نیز رخ دهد . اختلالات الكترولیتی افزایش یافته بخصوص كاهش كلسیم سرم می تواند منجر به اختلالات قلبی – گردش خونی و گاهی نارسائی قلبی شود وبه تبع آن كاهش شدید سدیم ممكن است رخ دهد . در بچه شترها اسهال مداوم می تواند روی میزان رشد اثر بگذارد . مدفوع خاكستری رنگ اغلب در بیماری های باكتریائی روده ها دیده می شود در حالی كه مدفوع سبز رنگ در اسهال علفی دیده می شود . در صورت بروز چنین حالتی باید حیوانات بیمار را از مراتع دور ساخت و از دادن غذا و علوفه سبز به آنها خودداری نموده و علوفه خشك و آب در اختیار آنان گذاشت . هم چنین جهت تامین آب از دست رفته بدن باید به آنان الكترولیت داده شود . آنتی بیوتیكهای وسیع الطیف و آنتی اسپاسمودیك ها در موارد مخصوصی مفید است . مدت قابل ملاحظه ای برای درمان اسهال لازم است و كنترل بیوشیمی خون و هماتولوژی توصیه می گردد .

● میوپاتی تغذیه ای

یا بیماری ماهیچه های سفید ، یك بیماری تغذیه ای است كه در اثر كمبود ویتامین E در جیره غذایی اتفاق می افتد .میوپاتی تغذیه ای در شترانی كه به طور متمركز پرورش داده می شوند گزارش داده شده است . اما در محیط های طبیعی گزارش نشده است.

به نظر می رسد در حالت محصور ، تغذیه شتران مادر با علوفه خشك و مواد متراكم نظیر غلات ، بدون تجیز مكمل ویتامین E می تواند منجر به مسائلی در بچه شترها شود . زیرا كه شیر این شتران ماده دچار كمبود ویتامین E خواهد شد . با لاخص كه چربی شیر نیز در جذب ویتامین E دخالت دارد .

باید توجه داشت كه شتران باید در هر كیلوگرم جیره غذایی ۱۴۰ واحد ویتامین E دریافت كنند . و به خصوص این امر زمانی اهمیت می یابد كه شتران دارای بچه بوده و به شیر دهی بچه های خود مشغول باشند

● نفخ شكم

نفخ شكم یكی از بیماری های شایع در بین شتران است كه علت اصلی آن پرخوری است . در چنین حالتی شكمبه شتر از مواد غذایی انباشته می شود واین امر به علت مصرف بیش از حد علوفه خشك ویا علوفه تازه روی می دهد . از علایم بیماری می توان ناآرامی شتر ، نفخ وباد كردن پهلوی چپ را نام برد وچنان چه این عارضه به صورت فوق حاد تظاهر نماید ، می تواند باعث تلف شدن دام شود . معمولاً در چنین حالتی بهتر است كه سریعاً از دامپزشك كمك گرفته شود تا دام از مرگ حتمی رهایی یابد . درمان چنین حالتی معمولاً با استفاده از ابزار « تروكار » صورت می گیرد وپس از خروج گاز انباشته شده در شكمبه باید اقدام به تجویز داروهای مسهل نمود . مجدداً تاكید می گردد كه درمان باید توسط دامپزشك ورزیده صورت گیرد ، زیرا كه ممكن است كه عدم دقت در تخلیه گاز شكمبه منجر به تلف شدن دام گردد

● بیماری انحراف گردن Wryneck disease

عبارتست از بیماری كه باعث انحراف سرو و گردن شتر به یك سوی بدن شده و به همان حالت تا مدت ها باقی می ماند و باعث می گردد كه شتر نتواند غذا بخورد و یا حتی آب بیاشامد . این بیماری چنانچه به درازا بكشد باعث تلف شدن دام بیمار می گردد . علت بیماری تا كنون ناشناخته باقی مانده است و برخی معتقدند كه علت آن مسمومیت است و برخی دیگر كمبود ویتامین B را عامل آن می دانند وبرخی دیگر نیز در معرض باد سرد قرار گرفتن را عامل مسبب این عارضه می دانند .

علایم بالینی بیماری شامل انحراف كامل گردن به سوی عقب تا نیمه بدن (مثل حالت تب شیر در گاو ماده شیرده ) همراه با خشك شدن عضلات گردن ،‌ سختی تدریجی غذا خوردن به طوری كه پس از روز سوم حیوان به طور كامل از خوردن و نوشیدن امتناع می كند ودرد شدید در هنگام لمس ناحیه گردن است .

علل ایجاد كننده این بیماری گوناگون بوده و بعضی از آنها عبارتند از : باران های شدید ،‌ عبور از رودخانه ،‌ نوشیدن بلادرنگ آب سرد در فصول گرما بعد از راهپیمائی های طولانی یا كارهای سخت ،‌برداشتن زین شتر بعد از راهپیمائی یا كار سخت قبل از این كه عرق بدن شتر خشك شود ، اختلاف فاحش بین دمای شب و روز در كویرهای شنی و بیابانهای سرد .

شتر بیمار به علت سفت شدن عضلات گردن ، كمر و پاها و غالباً بعلت خمیدگی یك و یا هر دو پای عقب خیلی سفت راه می رود ( را ست راست راه می رود ) عضلات گردن به طرز ویژه ای منقبض می شوند به طوری كه باعث تكان خوردن ناخودآگاه سر دام خواهد شد . شتر مبتلا به زمین نشسته یا در هنگام برخاستن بر روی زمین می افتد و یا قادر به بلند شدن نبوده و عضلات پای عقب حدود دوساعت بعد از افتادن به زمین قدرت خود را از دست خواهند داد ، سپس یك طرف گردن بطور خاصی به علت فلجی عضلات متورم خواهد شد . گردن به خودی خود نمی تواند راست شود مگر اینكه به یك طرف فشار داده شود .

با پیشرفت بیماری تمام قدرت گردن از بین رفته و شتر بیمار باسر خم شده به یك طرف، خود روی زمین می نشیند و یادر حال فلج كامل عضلات بدن بر روی زمین دراز می كشد . در صورت فلج شدن عضلات چهره ای آرواره پایئنی بازمانده و لب پائینی شل شده است و در همین حال بزاق از دهان ترشح خواهد كرد . بعضی اوقات تمام علامات دیگر بیماری یك ساعت بعد از ظهور اولین علامت بیماری بوقوع می پیوندد ، فلج گردن عارضه دائمی نیست و شترهائی كه معالجه می شوند گردن آنها نیز كاملا بهبود خواهد یافت .

شتر مبتلا آگاهی و حواس خود را از دست نخواهد داد . ولی شدیدا ً حساس خواهد شد . در تعداد اندكی از شترهای بیمار كوری و در تعداد زیادی یبوست دیده می شود . در هنگام شروع بیماری دمای بدن به میزان یك درجه فارنهایت افزایش خواهد یافت . ولی به تدریج دما كاهش یافته و به حد طبیعی خواهد رسید . نفخ حاصل از خوابیدن شتر بر روی زمین و خفگی حاصل از پیچش گردن به یك طرف باعث وخامت وضع بیمار شده وممكن است كه سریعاً به مرگ منتهی شود .

در تمامی مواردی كه به مرگ منجر می شود معمولا ًمرگ در عرض ۴۸-۳۶ ساعت اتفاق خواهد اقتاد و درصد مرگ و میر ۲۵% خواهد بود .

برای راست كردن ،‌گردن شتر بایستی گوش های شتر مبتلا را گرفته و سر آن را طوری جلو بیاوریم كه گردن راست شود، سپس برای مدت ۱۰-۱۵ دقیقه گردن شتر را به همین حالت نگه می داریم زیرا این عمل شتر را قادر خواهد ساخت گردن خود را كنترل كرده و تجدید قوا نماید و این امر باعث می شود كه شتر در پیچش گردن دچار خفگی نشود ضمنا می توان با استفاده از پارچه پشمی گردن را باند پیچی نموده و در صورتی كه شتر بر روی زمین خوابیده باشد ،‌ هر ساعت او را از طرفی به طرف دیگر چرخاند تا از ایجاد نفخ شكمبه در دام جلوگیری شود . در صورتی كه شتر در حالت نشسته روی زمین قرار گرفته باشد بهتر است كه با گذاشتن گونی كاه یا پوشال طوری بدن و گردن او را تقویت كنید كه نه گردن به عقب منحرف شود و نه شتر روی زمین به یك طرف بیفتد . هم چنین باید روزی دوبار به شتر آب وغذا داده و هر صبح و عصر ۲۵ گرم كربنات آمونیم به صورت خوراكی و ۳۰ میلی گرم سولفات استركنین به صورت زیر جلدی تجویز نمود.

با مدیریت صحیح می توان تمام عواملی را كه باعث ایجاد این عارضه می شوند كنترل نمود

● بلعیدن اجسام خارجی

وجود اجسام فلزی مثل سیم و میخ و سوزن و غیره و اجسام غیر فلزی مثل شن و سنگریزه و استخوان وغیره ، در شكمبه و نگاری و عوارض احتمالی حاصله از این گونه اجسام مانند انباشتگی شكمبه ( Impaction ) و نفخ شكمبه Rumen tympan چسبندگی شكمبه به جدار شكم و چسبندگی نگاری به دیواره شكم و حجاب حاجز ،‌ پریتونیت ، تورم پرده خارجی قلب در اثر ضربه حاصله از اجسام خارجی در شتر نیز مانند دیگر نشخوار كنندگان از اهمیت خاصی بر خوردار است .

نویسنده: دكتر احسان مقدس

---