مُد شدن افطاری های آنچنانی

برگزاری مهمانی های مجلل و سفره های رنگی اعیانی و اشرافی در هیچ کجای دنیا امر غریبی نیست همیشه افرادی هستند که تمکن مالی شان اجازه برگزاری چنین مهمانی هایی را به آنها می دهد

«این دهان بستی دهانی باز شد/ تا خورنده لقمه های راز شد/ لب فروبند از طعام و از شراب/ سوی خوان آسمانی کن شتاب/ گر تو این انبان ز نان خالی کنی/ پر ز گوهرهای اجلالی کنی/ طفل جان از شیر شیطان باز کن/ بعد از آنش با ملک انباز کن/چند خوردی چرب و شیرین از طعام / امتحان کن چند روزی در صیام»

حتما بارها و بارها وقتی که در انتظار افطار بوده‌اید، این ابیات را که از مثنوی معنوی است با صدای استاد شجریان شنیده‌اید و پس از آن دقایقی رسیده‌اند که چشم به دعا بسته‌اید و بعد... سفره افطار. سفره‌ای چرب و شیرین و مملو از طعام. طعامی که هر خانواده به اندازه وسع خود چیده است. وسعتی که این روزها در بعضی خانه‌ها و خصوصا مهمانی‌ها بی‌پایان است و باورنکردنی! سفره‌ای که پول هنگفتی برای آن خرج و متاسفانه گاهی حجم زیادی از غذاهای آن راهی سطل‌های زباله می‌شود. سفره‌هایی که به نام سفره‌های معنوی انداخته می‌شوند؛ میزهایی که به نام میزهای مهمانی خدا چیده می‌شوند اما نشان و رنگ و بویی از تمام آن هدف‌هایی که برای ماه رمضان در نظر گرفته شده و فلسفه این ماه را رقم زده، در آنها نیست. نه در آن سفره، نه در کسانی که کنار آن نشسته‌اند.

کسانی که انبان را پر از غذا کرده‌اند؛ چرب و شیرین از طعام خورده‌اند و چنان سنگین بر کنار این سفره‌ها افتاده‌اند که جان باز کردن لب به ذکر دعایی کوتاه هم ندارند. کافی است در اینترنت نام رستوران‌ها را جستجو کنید تا ببینید چگونه در فهرست غذاها و برنامه‌‌هایشان برای افطار تبلیغ کرده‌اند و آن را کنار واژه‌هایی نشانده‌اند که غیرقابل باور است مثل «افطار شاهانه»، «افطار در محلی مجلل»، «بوفه باز و آزاد افطار مجلل»، «سفره افطار شاهانه» و... البته به کار بردن واژه «غیرقابل باور» کمی اغراق است چون حتما خود ما هم گاهی مهمان این سفره‌ها و میزها شده‌ایم یا حداقل عکسی از آن دیده و تعریفی از آن شنیده‌ایم. افطارهایی که قیمت‌های آنها برای هر نفر می‌تواند بدون اغراق هزینه ۱۰ روز غذای یک نفر باشد. منوهایی که از ۳۰، ۴۰، ۵۰ هزار تومان شروع می‌شوند و به بالای ۱۰۰ هزار تومان برای یک نفر می‌رسند. کافی است امتحان کنید و شماره رستورانی را در شمال یا حتی مرکز شهر بگیرید و از آنها درباره برنامه افطارشان بپرسید تا صدای خانم یا آقای پشت خط را بشنوید که از ردیف غذاهای افطار می‌گوید: «کره، سبزی، آش، حلیم، شله‌زرد، چای، خرما، سوپ روز، سالادهای مختلف، دسر، میوه، قلیه ماهی، غذاهای محلی روز، ته‌چین، ته‌چین بادمجان، لازانیا، کباب، غذاهای محلی، فرنگی، ایرانی، انواع نوشیدنی و...».

برگزاری مهمانی‌های مجلل و سفره‌های رنگی اعیانی و اشرافی در هیچ کجای دنیا امر غریبی نیست؛ همیشه افرادی هستند که تمکن مالی‌شان اجازه برگزاری چنین مهمانی‌هایی را به آنها می‌دهد. حتی شاید این افراد غم ‌بی‌نانی و گرسنگی یک میلیارد آدم گرسنه در دنیا را هم داشته باشند و در کنار این هزینه‌ها بخشی را به کمک به آنها اختصاص دهند اما غریب بودن این امر این است که چنین مهمانی‌ و ضیافتی در ماهی برگزار می‌شود که اساس آن بر «پرهیز» بوده و «حال دیگران را دریافتن». شکاف عمیق، بین معنای این ماه و مراسم باب‌شده در آن است که غریب و گاهی تاسف‌انگیز است. شکافی که «موضوع ویژه» این هفته ماست!

مسابقه افطاری های آنچنانی

ساده‌زیستی یکی از رفتارهایی است که هم باعث آرامش روانی می‌شود و هم انسان را از رقابت‌های ناسالم اجتماعی در امان نگه می‌دارد. تشریفات‌گرایی و اشرافی‌گری، از عارضه‌های اجتماعی است که بعضی از افراد گرفتار آن شده‌اند و برخی دیگر برای عقب نماندن از قافله جامعه از دیگران تقلید می‌کنند. آنها حاضرند دشواری‌های مختلفی را به جان بخرند و مشکلات زیادی را تحمل کنند اما به تجملات و اشرافی‌گری تظاهر کنند. ادامه این رفتارها در زندگی، باعث شده بعضی از انسان‌ها به مسیرهای نادرست کشیده شوند چراکه با درآمد معمول خود قادر به زندگی اشرافی و تجملی نخواهند بود.

متاسفانه این رفتارها در ماه‌های معنوی و فضاهای الهی هم مشاهده می‌شود؛ سفره‌های تجملاتی افطار و اسراف‌هایی که می‌شود، از نمونه‌های رفتارهای نوکیسه‌گان و تازه به دوران رسیده‌هاست. اگر کسی به نیت نزدیکی به خداوند و بهره‌برداری از ثواب رمضان به روزه‌داران افطاری دهد، ساده‌زیستی، ساده‌گرایی و پذیرایی علوی باید الگوی رفتار او باشد در حالی که متاسفانه بسیار اتفاق می‌افتد که افراد از روی چشم و همچشمی و برای کسب عنوان، در هتل‌های گران‌قیمت، سفره‌های تشریفاتی افطار می‌گسترانند آن هم در شرایطی که انسان‌هایی با حداقل طعام، افطار می‌کنند.

سرایت این رفتار ناهنجار و اشراف‌گرایانه به دیگران باعث می‌شود سفره‌های ساده و معنوی افطار به فراموشی سپرده شود و مسابقه سفره‌آرایی در رمضان سرلوحه این بهره‌برداری معنوی قرار گیرد. من معتقدم لازم است مسئولان و دولتمردان در شکستن این سنت تجمل‌گرایی پیشقدم شوند؛ به‌طوری که در چنین مراسمی شرکت نکنند یا به اعتراض، محل را ترک کنند. رسانه‌ها نیز باید با بیان فضیلت افطار برای روزه‌داران، افراد را به ساده‌گرایی و ساده‌زیستی دعوت کنند و در یک کلام به مسابقه افطاری دادن خاتمه داده شود تا حداقل فضای معنوی و الهی رمضان به تشریفات آلوده نشود.

خطر مد شدن افطاری تجملاتی

در پس فلسفه‌های ارزشمند روزه‌داری، افزایش اعتماد به نفس و توانایی مبارزه با سختی‌هاست و وقتی انسان سختی‌ها را پشت سر می‌گذارد و تحمل می‌کند در او احساس رضایتمندی به وجود می‌آید. متاسفانه امروزه برخی افراد این فلسفه‌های ارزشمند را از یاد برده‌اند و همین موضوع باعث شده تجمل‌گرایی در این ماه به نوعی مد تبدیل شود. آنها به جای فکر کردن به بهره‌برداری از ارزش‌های این ماه مبارک، فکر و ذکرشان چگونه بهتر برگزار کردن مهمانی‌ها، سرآمد بودن و رقابت است و افتخار می‌کنند که در فلان رستوران یا سالن افطاری داده‌اند و تنوع غذایی که با آن از مهمانان پذیرایی کرده‌اند، چقدر زیاد بوده است.

این در حالی است که یکی دیگر از فلسفه‌های ماه مبارک رمضان، تمرین ساده‌زیستی و افزایش اعتماد به نفس با غلبه بر مشکلات و افزایش توانمندی با غلبه بر غرایز است. باید نیتمان خدایی باشد و اگر غیر از این باشد، تحمل سختی گرسنگی و تشنگی و ... ارزشی ندارد. پرداختن به مسائل ظاهری در این زمان، مکانیسم‌ دفاعی است برای خودنمایی و تبلیغ خود. برخی افراد هم احساس اعتماد به نفس پایینی دارند و به همین علت سعی می‌کنند با انجام چنین کارهایی، این ضعف را جبران کنند چون یکی از مکانیسم‌های دفاعی، واکنش‌سازی است؛ یعنی فرد درون خود ممکن است کمبودهایی احساس و بخواهد آن را طوری جبران کند که یکی از این روش‌ها تجمل‌گرایی است. البته این تجمل‌گرایی با رعایت آداب و رسوم مناسب و در حد متعارف و شأن افراد، تفاوت دارد زیرا وقتی مهمانی دعوت می‌شود، باید اصولی را رعایت و مثلا با غذای سالم، مناسب و متناسب از او پذیرایی کرد.

تجمل‌گرایی زمانی اتفاق می‌افتد که از وسایل غیرکارآمد و بیشتر برای نشان دادن خود و توانایی‌ها استفاده شود که این کار با روحیه و فلسفه روزه‌داری منافات دارد. اصلا به طور کلی، غیر از مواقع روزه‌داری و این ماه هم تجمل‌گرایی درست نیست. ما با مد مخالف نیستیم و در علم روان‌پزشکی یکی از چیزهایی که به نوعی به آن بها داده می‌شود، مد است. مد به معنای تحول، تنوع و خلاقیت در لباس، خانه، وسایل خانه و ... و وسیله‌ای برای حرکت به سوی پیشرفت است اما وقتی به تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی بیش از اندازه و غیرمتعارف بینجامد به طوری که باعث شود زندگی شخصی و اجتماعی خانواده‌ای به خطر بیفتد و وقت فرد و خانواده را بگیرد و باعث تراشیدن خرج و صرف هزینه‌های غیرضروری شود، باعث ضرر و نوعی اشکال خواهد بود. پس پرداختن به تجمل در حد معقول، معمول، مناسب و متعارف و در حد توان هر فرد، اشکالی ندارد ولی وقتی باعث اختلال در عملکرد و رقابت غیرموثر در جامعه شود، باید از آن حذر کرد.

افطاری و خودشیفتگی

شخصیت هر فردی تا حدی وابسته به ژنتیک او است و تا حدی به آموزش و تربیتی که داشته بستگی دارد. به برخی افراد تا حدودی خصوصیاتی به ارث می‌رسد که باعث می‌شود بیش از دیگران نیاز به خودنمایی داشته باشند، تحت‌تاثیر حرف‌های دیگران قرار بگیرند و تلقین‌‌پذیر شوند. این افراد احتمالا بیشتر اهل تجمل‌گرایی هم خواهندبود. آدم‌هایی که تحت‌تاثیر تعریف دیگران قرار می‌گیرند، برای گرفتن تایید اطرافیان به تجمل تمایل پیدا می‌کنند.

البته بحث تربیتی بیشتر در این زمینه موثر است. یکی از خصوصیات شخصیتی‌ای که بسیار به تربیت افراد بستگی دارد و در فرد به وسیله اعضای خانواده تقویت می‌شود، خودشیفتگی است. همه ما انسان‌ها باید این خصوصیت را تا حدی داشته و خودمان را دوست داشته باشیم تا تلاش کنیم موفق باشیم اما خصوصیت خودشیفتگی اگر از حد طبیعی خارج شود، هم با تجملات ارضا و هم باعث استفاده از تجملات می‌شود چون افرادی که این خصوصیت را دارند دلشان می‌خواهد دیده شوند، در هر جمعی مورد توجه و نفر اول باشند و وقتی با تجمل این نیازشان ارضا می‌شود، این خصوصیات در آنها تقویت خواهدشد. به این ترتیب که ممکن است در مهمانی بعدی افراط و بریز و بپاش بیشتری برای جلب نظرها و گرفتن تحسین دیگران انجام دهند. با این روند شاهد هستیم که هر روز یک مدل پذیرایی و مهمانی برگزار کردن مد می‌شود؛ حتی در ماه معنوی و مبارکی مثل رمضان.

تجمل‌گرایی، در واقع جنگی است برای بیشتر دیده شدن و فرد ناچار است مدام در فکر این باشد که چه کند در این نبرد پیروز و از دیگران سرآمد باشد بنابراین خصوصیات خودشیفتگی در او تقویت می‌شود چون به هر حال تایید دیگران را می‌گیرد.

مساله این است که این رفتارها علاوه بر ایجاد احساس دافعه در اطرافیان خیلی وقت‌ها کار را به جایی می‌رساند که امکان دارد فرد از نظر مالی دیگر توانایی پیشروی بیشتری نداشته باشد بنابراین مجبور می‌شود فراتر از استطاعت مالی و حتی ذهنی و روانی‌اش عمل کند و دردسرهای بیشتری به وجود می‌آید. از طرفی، چون دیگر نمی‌تواند نفر اول باشد، در معرض استرس و افسردگی قرار می‌گیرد.

تمایل به تجملات باعث می‌شود گاهی افراد کارهایی انجام دهند که فراتر از توانایی‌هایشان است و حتی در زندگی خانوادگی‌شان دچار مشکلاتی شوند.

به نظر من، تجملات فقط محدود به ریخت و پاش نیست و تلاش افراد برای بهتر و برتر نشان دادن خود است بنابراین فرد علاقه‌مند به این کار، وارد محدوده ریاکاری هم می‌شود. آنچه در حال حاضر در جامعه ما دیده می‌شود، تجملاتی غیر از ریخت‌ و پاش و پول خرج کردن است و فقط مسائل اقتصادی مطرح نیست؛ اینکه فردی تظاهر شدیدی به برتر بودن کند، ریاکاری است. حتی اینکه کسی به دروغ بگوید من افطارم فقط یک خرما و چای است هم نوعی تمایل به ریا و برتر نشان دادن خود و یک زنگ خطر است مخصوصا که در کشور ما در حال حاضر خیلی‌ها قدرت اقتصادی کمتری پیدا کرده‌اند ولی تمایل به تجمل‌گرایی هنوز در آنها وجود دارد. البته مدتی است جامعه این رویه را پس می‌زند کمااینکه خیلی‌ها پهن کردن سفره‌های افطاری تجملی را نکوهش می‌کنند و احساس خوبی نسبت به این قضیه ندارند. آرام‌آرام جامعه با این نگرش به سمت تغییر مد و تجمل می‌رود.

افطاری های خاص با اهداف خاص

از دیدگاه جامعه‌شناسی، تمام تلاش انسان در زندگی این است که به دیگران ثابت کند وجودش بیهوده نیست. یکی از راه‌های اثبات وجود، نمایش توانمندی‌های فرد در عرصه‌های مختلف است. گاهی این توانمندی‌ها می‌توانند به‌شکل نشان دادن ثروت در مراسم مختلف مانند ضیافت افطار نمایش داده شوند. درواقع در سال‌های اخیر،‌ ضیافت‌های افطاری که به‌صورت بسیار مجلل و مفصل در خانه یا رستوران‌های مختلف برگزار می‌شوند، راهی برای اثبات وجود شده است. متاسفانه خیلی از افراد، این ضیافت‌های مجلل و گران‌قیمت را زیر پوششی از مذهب پنهان می‌کنند تا از آنها خرده گرفته نشود. به‌طور حتم، اگر شخصی یک مهمانی باشکوه و پرخرج ترتیب دهد، از سوی بسیاری از افراد جامعه نکوهش می‌شود و حتی امکان طرد شدن او از برخی اجتماعات هم وجود دارد اما اگر همین فرد، هزینه مشابهی برای یک مراسم افطاری صرف کند، شاید کار او از نظر بخشی از جامعه ایرانی مقبول باشد زیرا ریشه‌های مذهبی با نمایش ثروت و ابراز وجود او در مهمانی، گره می‌خورد بنابراین مراسم مذهبی در ایران، یکی از بهترین زمان‌ها برای اثبات وجود و ابراز توانمندی‌ها به دیگران است.

البته به‌خاطر داشته باشید که تجمل‌گرایی، همیشه و از زمان‌های گذشته وجود داشته است. ما در تاریخ هم می‌خوانیم که در زمان برخی از پادشاهان مانند اختیوویگو (یکی از پادشاهان دوران ماد)، ‌دربار مرکز خوشگذرانی‌ها و تجملات باشکوه بوده است. در همین دوران، طبقات بالای اجتماعی، بنده مد و زندگی تجملی شده بودند و از مجلس جشنی به مجلس دیگر می‌رفتند بنابراین نمی‌توان تجمل‌گرایی را محصول زندگی مدرن دانست. با این حال، صورت و حجم تجمل‌گرایی در دنیای مدرن، متفاوت و بیشتر از گذشته شده است. دلیل آن هم این است که در زمان‌های گذشته، ثروت و قدرت، در دست گروه یا گروه‌های بسیار کوچکی از جامعه بود اما در سال‌های اخیر و با رشد سرمایه، انسان‌های بیشتری توانایی پذیرایی باشکوه از دیگران را پیدا کرده‌اند و طبیعی است که بخواهند از این توانایی استفاده کنند.

مثال تاریخی دیگری که می‌توان در این زمینه زد،‌ اشاره به فردی به‌نام «حاتم طایی» است. در زمان‌های گذشته، توزیع ثروت به‌قدری محدود بوده که فردی مانند حاتم طایی با مهمانی‌ها و پذیرایی‌های خود در ذهن تاریخ نقش بسته است. در صورتی که در جامعه مدرن و سرمایه‌داری حال حاضر، نمی‌توانیم شاهد بزرگی یک نام به‌خاطر تجملات نهفته در پس آن نام باشیم و نتیجه این می‌شود که حس ابراز وجود از طریق تجمل‌گرایی، روزبه‌روز بیشتر شود. تجمل‌گرایی در ماه رمضان، یکی از راه‌‌های نشان دادن ثروت به دیگران و افزایش اعتماد به نفس، به‌واسطه آن است. درنهایت باید به این نکته هم اشاره کنیم که معمولا ۳ گروه در جامعه علاقه بیشتری به عرضه داشته‌هایشان به دیگران دارند؛ آنهایی که ثروت خود را صرف فقرا می‌کنند، آنهایی که بخشی از ثروت خود را به فقرا اختصاص می‌دهند و بخش دیگری را به خواص و گروه سوم که تجملات و ثروت خود را فقط برای خواص خرج می‌کنند. معمولا افراد مشهوری مانند ورزشکاران یا هنرمندان، جزو گروه دوم هستند. هدف گروه سوم هم از چیدن بساط تجملات برای افراد خاص، پیدا کردن راه‌هایی برای برقراری ارتباط با افراد شاخص و برجسته در کشور است. این افراد می‌خواهند لذت مهمانی را با تجملات فراوان آن در ذهن مهمان‌های خود ماندگار کنند تا مهمان‌ها برای مدت‌ها از آنها با مهمانی باشکوهش یاد کنند.

افطاری هایی که سلامت را تهدید می کند

در ماه مبارک رمضان، علاوه بر بهره‌مندی از آثار معنوی، باید سعی کنیم به نوعی جسممان هم پاکسازی شود. معمولا توصیه می‌شود افرادی که وزن طبیعی هم دارند، در این ماه ۱ تا ۳ کیلوگرم وزن کم کنند و افرادی که چاق هستند بین ۳ تا ۵ کیلوگرم کاهش وزن داشته باشند. لازمه رسیدن به این هدف، امساک و رعایت در میزان خورد و خوراک است.

از طرفی امسال که روزه‌داران حدود ۸۱-۷۱ ساعت در روز غذا نمی‌خورند، حضور آنها بر سر سفره‌هایی با غذاهای متنوع چرب، گوشتی و سنگین، فشار مضاعفی بر دستگاه گوارش وارد می‌کند. باید همان‌طور که هر سال خانه‌مان را خانه‌تکانی می‌کنیم، در سال یکی دو بار چربی‌های ذخیره بدنمان را بسوزانیم و جای آن چربی نو قرار گیرد البته در حجم کمتر از قبل و چه فرصتی بهتر از ماه مبارک رمضان. اگر قرار باشد در افطار و سحر غذاهای رنگارنگ با انواع تنقلات و شیرینی بخوریم و معده‌ای که ساعت‌های طولانی خالی بوده با این خوراکی‌ها پر کنیم، صدمه شدیدی به آن خواهیم زد، درست مانند اینکه اتومبیلی را که خاموش بوده، یکدفعه روشن کنیم و به‌شدت گاز دهیم و قبل از اینکه روغن در سیلندرها پخش شود، حرکت کنیم.

بی‌شک به آن فشار شدیدی می‌‌آید و دچار مشکل خواهد شد. علاوه بر این، چون در ماه مبارک رمضان در روز ساعت‌ها ناشتا هستیم، سلول‌ها حریص می‌شوند و جذب کالری افزایش می‌یابد بنابراین حتی اگر به همان اندازه قبل از ماه رمضان کالری، کربوهیدرات، چربی و ... مصرف کنیم، احتمال دارد تا حدی اضافه وزن پیدا کنیم بنابراین حتما باید حدود ۵۱-۰۱ درصد حجم غذایمان را کاهش دهیم. در غیر این صورت و با حضور بر سر سفره‌های رنگارنگ، نتیجه معکوس می‌گیریم کمااینکه می‌شنویم برخی افراد می‌گویند در این ماه وزن اضافه می‌کنند یا دچار مشکلات گوارشی می?شوند. بهترین کار این است که افطار بسیار ساده باشد، کم بخوریم و حجم کالری افطار و سحری‌مان کمتر از وعده‌های غذایی در ماه‌های دیگر سال باشد. شرکت در مهمانی‌های افطاری پرتجمل، هم انسان را از معنویات دور می‌کند و هم از نظر جسمی و روانی او را دچار مشکل خواهد کرد و بدن را فرسوده و فشار زیادی به سیستم متابولیک و تنظیم اشتها وارد می‌کند.