سینمای کمدی فاقد جایگاه قابل اعتنا

برای تعریف سینمای کمدی ایران می‌توان آثار مربوط به این ژانر را در سه دوره‌ی پیوسته مورد ارزیابی قرار داد. سینمای کمدی طی این سه دوره تنها از منظر نوع پرداخت تغییرات جزیی داشته …

برای تعریف سینمای کمدی ایران می‌توان آثار مربوط به این ژانر را در سه دوره‌ی پیوسته مورد ارزیابی قرار داد. سینمای کمدی طی این سه دوره تنها از منظر نوع پرداخت تغییرات جزیی داشته و متأسفانه به جز معدود آثاری هیچ‌گاه نتوانسته در سینمای بدنه جایگاه قابل اعتنایی پیدا کند.

آغاز حیات ژانر کمدی در سینمای ایران به تولد سینما در کشور ما بازمی‌گردد. نخستین آثار سینمایی همواره انگاره‌های کمیک را در لحن پرداختشان به صورت پنهان و آشکار به همراه داشته‌اند. این انگاره‌ها در فیلمفارسی‌ها هم نمود پیدا کرده‌ و بیش‌تر در قالب گفتار کمیک آن هم در سطح خودنمایی می‌کنند. در میان آثار دوره‌ی نخست در این گستره، که مرحله‌ی مقدماتی و شکل‌گیری است، کم‌تر به فیلم‌های قابل توجه کمیک برمی‌خوریم.

دوره‌ی دوم با تولید آثار قابل توجه‌تری مثل اجاره‌نشین‌ها آغاز می‌شود و حتی با شکل‌ متفاوت و در قالب تلفیق ژانرها و آزمون سبک‌ها خود را در فیلمی چون ناصرالدین‌شاه آکتور سینما نشان می‌دهد، اما این تولد پربار به دلیل بی‌ثباتی ساختاری تداوم ندارد. کمدی بعد از این در قالب مضامین و ساختارهای آشفته و غیراصولی ادامه پیدا می‌کند و آثاری نظیر روز باشکوه و تحفه‌ی هند را به دنبال می‌آورد که هیچ‌گاه ثبات و استمرار این سینما را متضمن نیستند.

اما در گستره‌ی سوم، سینمای کمدی که یک دوره‌ی گذار از مضامین اجتماعی را تجربه کرده و به همین خاطر لحن پرداخت و به‌ویژه بسترهای داستانی‌اش را به‌شدت تحت تأثیر سلیقه‌ی اجتماعی مخاطبانش می‌بیند، این سینما ظاهری اجتماعی، نقادانه و حتی سیاسی‌نما پیدا کرده است؛ در عین حال دوره‌ی سوم به لحاظ حجم تولید آثار، زمینه‌های پرداختن به فیلم‌های کمدی بیش‌تری را فراهم کرده هرچند که این رشد کمّی هیچ‌گاه باعث تثبیت کمدی در سینمای بدنه نشده است. در میان آثار پرتعداد سال‌های اخیر، از کمدی‌های سطحی و مبتذل شبه‌تلویزیونی نظیر اخراجی‌ها تا کمدی تکامل‌یافته و تکرارشده‌ی انتقادی دهه‌ی ۶۰ مثل آتش‌بس، کمدی‌های تازه‌تری چون قاعده‌ی بازی را می‌توان سراغ گرفت که قصد قالب‌پذیری در سبک را دارند. به هر حال آن ‌چه مهم به نظر می‌رسد این است که سینمای کمدی ایران در سومین دوره‌ی حیاتش آثار دوره‌های پیشین را در کنار کارهای جدیدتر امروز شامل شده است.

من معتقدم سینمای کمدی با در نظر گرفتن برخی استثنائات در راه ورود به دوره‌ی جدیدی است که احتمالاً منجر به تثبیت ژانر در ساختار سینمای ایران خواهد شد.

مهدی نصیری