صنعتی شکوفا به نام فوتبال

ارتباط فوتبال با صنعت و تبدیل شدن این ورزش به کارآمدترین وسیله دراین راه اولین نتیجه ای است که می توان از رخدادهای دهه های اخیر و بویژه ۳۰ سال گذشته گرفت

ارتباط فوتبال با صنعت و تبدیل شدن این ورزش به کارآمدترین وسیله دراین راه اولین نتیجه‌ای است که می‌توان از رخدادهای دهه‌های اخیر و بویژه ۳۰ سال گذشته گرفت. امروزه پولی روی این ورزش سرمایه‌گذاری می‌شود که هیچ‌گاه روی ورزش‌های دیگر حتی بیسبال که در امریکا و شرق آسیا بسیار محبوب است و تنیس که در شرق و غرب طرفداران ویژه خود را دارد، صورت نمی‌گیرد و همه می‌خواهند فوتبال را به وسیله‌ای تبلیغی برای خود بدل کنند. در این میان جام جهانی پدیده‌ای است که بیش از هر چیزی به کار می‌آید.

این مسابقات که هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، توجه به این ورزش را به اوج می‌رساند و در نتیجه هم به فوتبال خدمت می‌کند و هم به وسیله‌ای تبدیل می‌شود تا صاحبان صنایع برای رسیدن به اهداف خود از آن به نحو احسن سود جویند. به واقع این فرضیه سپ بلاتر که از دوره نگاه صرف به جام جهانی به عنوان یک ورزش جذاب مدتها گذشته است و باید اقتصاد را چرخه اصلی کار در این زمینه دانست، کاملاً صحیح می‌نماید و اگر این ساز و برگ به کار گرفته نشود، فوتبال هم پیشرفت نخواهد کرد.

جدیدترین نمونه تداخل و تشریک مساعی فوتبال و صنعت،جام جهانی اخیراً پایان یافته در آفریقای جنوبی بوده است. وقتی میزبانی این مسابقات در سال ۲۰۰۴ به آفریقای جنوبی سپرده شد، خیلی‌ها معتقد بودند، ریسکی‌ترین و بی‌موردترین سرمایه‌گذاری فیفا صورت پذیرفته است. حتی به اعتقاد فیفا نیز برگزاری مسابقات در محلی ناامن به لحاظ سیاسی و اجتماعی و غیرجذاب برای بنگاه‌های اقتصادی رویدادی بود که می شد از آن پرهیز کرد. رئیس سوئیسی فیفا با چند بار تهدید کردن آفریقای جنوبی در خصوص گرفتن امتیاز میزبانی از این کشور- به بهانه آماده نبودن تأسیساتش- در عمل پشیمانی نهاد متبوعش را از سپردن میزبانی به ژوهانسبورگ ابراز داشت اما اوضاع به آرامی بهتر و در نهایت چنان بهتر شد که بعد از اتمام مسابقات فیفا و نهادهای وابسته به آن، دوره اخیر را بهترین دوره تاریخ جام جهانی برشمردند.

معماری عالی ۱۰ورزشگاه تازه‌ساز یا ترمیم شده در سطح آفریقای جنوبی، راه‌های ارتباطاتی ترمیم شده و بسط یافته در سطح این کشور، پیشرفت چشمگیر توریسم و گسترش امکانات پذیرایی از میهمانان و حتی کم شدن آمار جرم و جنایت در این کشور در قیاس با گذشته مواردی بودند که رایزنی مثبت فوق را سبب شدند. اما آیا سرمایه‌گذاران جهانی حاضرند در درازمدت و مدتی بعد از اتمام جام جهانی نیز در ژوهانسبورگ سرمایه‌گذاری و اقدام به خرج کردن پول خود کنند؟ یک شرکت متخصص سرمایه‌گذاری در فوتبال که مقرهای آن در کانادا و مکزیک است، می‌گوید: « از دیدگاه‌هایی فرق چندانی بین کیپ تاون و ونکوور وجود ندارد.

وقتی پا‌به شهر اول می‌گذارید انواع کمپانی‌های خارجی را می‌بینید که مایلند با صاحبان صنایع آفریقای جنوبی معامله کنند. نفت از مواردی است که همیشه شرکت‌های خارجی را به این کشور کشانده اما اینک حتی واردات ادوات الکترونیک در ژوهانسبورگ نیز به حد خیره‌کننده‌ای می‌رسد و این شهر و شرکت‌های آن به توزیع‌کننده اصلی این ادوات در سطح منطقه و حتی مرکز قاره بدل شده‌اند. با این حال در ونکوور بساطی وجود دارد که مشابه آن را در کیپ تاون و ژوهانسبورگ نمی‌یابید و بخشی از آن به سبب دور بودن آفریقای جنوبی از مرکز معادلات جهانی است. با اینکه شرکت‌های چند ملیتی در کیپ تاون شعبه زده‌اند اما ونکوور مثل مکزیکوسیتی محل جولان شرکت‌هایی است که برای سرمایه‌گذاری نیازی به تشویق ندارند. عامل اضافی و انگیزه کامل کننده برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در آفریقای جنوبی، میزبانی جام جهانی در این کشور و به واقع نخستین مرتبه اهدای میزبانی به قاره آفریقا بود اما ونکوور به خودی خود در مرکز معادلات جهانی جای دارد و نیازی به عاملی اضافی از آن دست که گفتیم، احساس نمی‌کند.

● بحران اقتصادی جهان

فوتبال چه سهمی از این صنعت رو به گسترش دارد؟ جواب به این سؤال بدون پرداختن به مسئله بحران اقتصادی سه سال اخیر جهان امکانپذیر نیست. با اینکه آمار نشان می‌دهد بحران فوق در حال فروکش کردن است و درصد و میزان نفوذ آن کاهش یافته و رویکردهایی به سرمایه‌گذاری مجدد از سوی صاحبان سرمایه رؤیت می‌شود اما بحران هنوز وجود دارد و نرخ تورم در غرب حداقل ۱۰درصد نسبت به سال قبل از ظهور بحران (۲۰۰۷) بالاتر رفته است.

امروز که خبری از جام جهانی نیست و ژوهانسبورگ آرام گرفته است، شرکت‌های تجاری دلیلی برای ادامه رفتاری را نمی‌بینند که بعد از اهدای میزبانی جام به این کشور در سالهای اخیر داشتند. در آن زمان حتی می‌شد روی آرم‌ها و سمبل‌ها و کالاهای تولید شده برای جام مانور و تجارت کرد اما اینک دیگر مسابقه‌ای با آن عظمت در راه نیست.

حتی در زمان برگزاری جام نیز شمار توریست‌ها و مسافران به آفریقای جنوبی چندان از رقم ۴۰۰ هزار نفر فراتر نرفت. شکی نیست که طی این مدت حتی شرکت‌های تولید کننده موبایل و سایر وسایل ارتباطی سودی کلان از مانورهای اقتصادی خود در آفریقای جنوبی بردند و آمارها می‌گویند دست کم ۳۰ شرکت جدید سرمایه‌گذاری و واردات و صادرات خارجی در ژوهانسبورگ، کیپ تاون و پورت الیزابت تأسیس شد. اما اینک همان شرکت‌ها باید کسب و کار خود را از نو تعریف کنند زیرا فلسفه وجودی گذشته‌شان بی‌معنا شده است. فوتبال تا چه حد می‌تواند تعریف فوق را شکل دهد و از نو موج‌ساز باشد؟

● شهری متفاوت با گذشته

لنس برلوویتز نویسنده روزنامه اقتصادی ذی‌نفوذ Globe and Mail می‌نویسد: «اخیراً سفری به کیپ تاون داشتم. این سفر از دو جهت برای من جالب بود. یکی اینکه جام جهانی در راه بود و همه‌چیز رونق داشت و نگاه‌ها به فعالیت‌های اقتصادی بود و مردم و توریست‌ها خرج می‌کردند. جذابیت دوم برای من این نکته بود که اصولاً کیپ‌تاون شهر زادگاه من است و من بعد از مدتی دوری نتوانستم آن را تشخیص بدهم. یکی از خاستگاه‌های آپارتاید تحمیلی با ساختمان‌های سر به فلک کشیده، شرکت‌ها و خیابان‌های رنگارنگ‌اش و آدم‌هایی که مشخص بود تاجران بین‌المللی هستند، همه‌چیز را تحت‌الشعاع خود قرار داده بودند. به هر جا که می‌رفتم تابلوی تازه‌ای را می‌دیدم. این خدمتی بود که فوتبال به کیپ تاون کرده بود.

برلوویتزمی افزاید: انگار این ورزش یک ماشین بزرگ تولید اسکناس است. اگر صنعت آفریقای جنوبی شکوفاتر شده، در درجه اول مدیون جام جهانی اخیر است. با این حال می‌دانم که در سفر بعدی‌ام اوضاع بسیار فرق خواهد کرد. درست است که کیپ تاون و ژوهانسبورگ کلاً در ۱۵ سال اخیر رشد چشمگیری در زمینه‌های اقتصادی داشته‌اند اما زرق و برق جام جهانی که به این شرکت‌ها جلال و رونق می‌بخشید، چیز دیگری بود. ما چنان فرازی را به این زودی‌ها در ژوهانسبورگ نخواهیم دید.»

● عامل صعود و سقوط

تحلیلگر روزنامه هرالد تریبیون خلاف این می‌پندارد. پل مارید می‌نویسد: «درست است که آفریقای جنوبی رونق فوق‌العاده‌ای را به خاطر جام جهانی تجربه کرد اما مشابه این وضعیت را در ونکوور هم دیده‌ایم.»

مارید می افزاید:« برگزاری المپیک زمستانی ۲۰۱۰ در این شهر بهره‌های زیادی را به دولت و صنایع کانادا رساند اما کمتر از ۷ماه بعد از اتمام آن مسابقات صنعت کانادا نیمه‌فلج است. ورزش در این ارتباط می‌تواند منجی باشد اما عامل سقوط نیست. آنچه مایه سقوط است دل‌بستن کشورها به این مسابقات برای جبران خلأ سرمایه‌گذاری‌های عقلایی درازمدت در زمینه‌های اقتصادی است.»