به سوی عرفات, روزی برای شناخت و قربانی نفس

امام صادق علیه السلام فرموده اند «کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی گردد مگر این که روز عرفه را درک کند»

● هشتم ذیحجه روز ترویه :

سابقاً روز هشتم ذی‌الحجه عده‌ای مشک‏های پر از آب را به عرفات می‏بردند تا حاجی‌‏ها در روز عرفه از تشنگی هلاک نشوند، و به همین دلیل این روز را روز ترویه می ‏گفتند حاجیان در این روز از خانه خود در مکه احرام می بستند ، سپس قبل و یا بعد از زوال آفتاب بسوی منی راهی می شدند و در آنجا ندای لبیک سر می دادند .

(لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، ان الحمد والنعمهٔ لک والملک لاشریک لک لبیک)

روزه در این روز دارای فضیلت می باشد که کفاره شصت سال می باشد

در یک نگاه کلی ، روز ترویه مقدمه ای برای رسیدن به عرفات است که عاشق سالک برای رسیدن به کمال معرفت شایسته است که از مَعبر شک و حیرت و تشنگی در گذرد و به وادی ایمن یقین و شناخت واصل گردد.

● روز عرفه:

امام صادق (علیه السلام )فرموده اند :«کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی ‏گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند»

عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکی متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است. زائران بیت‏الله الحرام در روز عرفه - نهم ذی حجّه - از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در نقلی آمده است که آدم و حوّا(ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و این روز «عرفه» نام گرفته است. چنین گفته اند که جبرائیل علیه السلام هنگامی که مناسک را به ابراهیم می آموخت ، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری ، لذا به این نام خوانده شد و نیز گفته اند سبب آن این است که مردم از این جایگاه به گناه خوداعتراف میکنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد . چرا که یکی از معانی «عرف » صبر و شکیبایی و تحمل است .

عرفه، از عیدهای بزرگ است؛ هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود دعوت کرده،سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است. شیطان دراین روز، از همه اوقات خوارتر وحقیرتر وخشمناک‏تر است.

روایت شده که حضرت زین‏العابدین(ع) در روز عرفه صدای فقیری را شنید که از مردم کمک می ‏خواست. حضرت فرمود: وای بر تو! آیا دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می ‏کنی؛ در حالی که امید می ‏رود در این روز بچه‏هایی که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهی قرار گیرند و سعادت‏مند گردند؟

در روایتی از حضرت صادق(ع) آمده است: «کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی‏ گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند».

بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهای سال، این روز برای دعا امتیاز ویژه ‏ای دارد.

روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است؛ ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین(ع) دارای جایگاه ممتاز،أخص و ویژه است و در واقع، ناب‏ترین و عمیق‏ترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان(ع) جاری گشته است.

عصر روز عرفه امام حسین(ع) با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاکساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند. امام(ع) چهره مبارک خود را به سوی کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندی که غذا می‏طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:

«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع و لا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندی را سزاست که چیزی قضایش را دور نمی ‏سازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمی ‏کند و هیچ آفریننده‏ای آفرینش او را ندارد و او سخاوت‏مندی عالم گستر است.»

حضرت(ع) سپس به بیان گوشه‏ای از نعمت‏های بی پایانِ خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، می‏پردازد و مهربانی مادران و دایه ‏ها و مواظبت و پرستاری و دل‏سوزی آنان را از الطاف و عنایت‏های خداوند می ‏شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمت‏های الهی اشاره می ‏کند و خود را از ادای یک شکر نیز عاجز و ناتوان می ‏بیند. هر فرازی از این دعا، دریچه ‏ای از نور و توحید و عشق و محبت به خداوند را به سوی دل انسان می‏ گشاید و عباراتِ دعا و محتوای آن، نشان می ‏دهد که امام حسین(ع) در حال این دعا یک سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستی و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده می‏نماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است. امام حسین(ع) می ‏خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکی آن را به هم بنماید. او با این نیایش، منطقی ‏ترین و واقعی ‏ترین رابطه انسان با خداوند را با زیباترین شکل به تصویر می کشد.

دعای عرفه سیدالشهداء(ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزه‏ای از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاک خداوندی است. در فرازهای این دعا، امام حسین(ع) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه می ‏کند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوسِ جان، نثار بارگاهت نمایم. خیال دوری راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام کرده است که:

از گِل آدم شنیدم بوی تو راه‏ها پیموده‏ ام تا کوی تو

خدایا! موجوداتی که در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه می ‏توانند راهنمای من به سوی تو باشند؟

پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کی از نظر غایب و پنهان بوده‏ای که نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بوده‏ای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟

همه عالم به نور توست پیدا کجا گردی تو از عالم هویدا؟

خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشکارتر از هر چیز است و وجودِ تو خِفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی.

خدای من! چشمی که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بنده‏ای که از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد.

دیده ‏ای کان چهره روشن نبیند کور باد خاطری کَز توست خالی، تیره و بی نور باد

امام حسین(ع) با این دعا روحی تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دل‏انگیز ملکوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت.

از صدای سخن عشق ندیدم خوش‏تر یادگاری که در این گنبد دوّار بماند

صحرای عرفات کالبد و امام حسین(ع) روحِ آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقفِ عرفات نظر لطف کند، به زائران قبر پاک حسین(ع) نظر رحمت می‏افکند.

سُبحانَکَ اللهُمَ وَ بِحمدِک لا الهَ الاّ اَنْتْ عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسی وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبی اِغْفرلی اِنَّکَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحیمْ

ستایشت تو را تسبیح می گویم خداوندا با جز تو خدایی نیست کار بد کردم و بخود ظلم نمودم به گناه خود اعتراف می کنم. تو مرا ببخش که تو بخشنده و مهربانی

● تاریخچه عرفات

حال نگاهی گذرا به تاریخچه عرفات بیفکنیم تا شمیم عشق و عرفان را در وادی رحمت بچشیم .

و آنگاه که آدم (ع) در عرفات

فَتَلَقی آدَمُ مِنْ رَبِّه کَلماتًُ فتابَ عَلیهِ اِنَّه’ هو التَّوابُ الرّحیمْ (قرآن کریم )

آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت و با آن بسوی خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذیرفت، چه او توبه پذیر مهربان است.

طبق روایت امام صادق(ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:

ـ چرا گریه می کنی ای آدم؟

ـ چگونه می توانم گریه نکنم در حالیکه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.

ـ ای آدم به درگاه خدا توبه کن و بسوی او بازگرد.

ـ چگونه توبه کنم؟

جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل بهنگام خروج از مکه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیک گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع کرد و به دستور جبرئیل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد.آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشک می ریخت، وقتیکه آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با کلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه نمود.

● و أما خلیل الله حضرت ابراهیم (ع)

در صحرای عرفات، جبرئیل، پیک وحی الهی، مناسک حج را به حضرت ابراهیم (ع) نیز آموخت و حضرت ابراهیم (ع) در برابراو می فرمود: عَرِفتُ ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).

ولی آنچه بر پیامبر اسلام (ص) در عرفات گذشت:

و نیز دامنه کوه عرفات در زمان صدر اسلام کلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرین آخرین سوره قرآن(سوره نصر) در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد

و پیغمبر این سوره را که از جامعترین سوره های قرآن است و دارای میثاق و پیمانهای متعدد با ملل یهود، مسیحی و مسلمان و علمای آنها می باشد، و قوانین و احکام کلی اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود.

و طبق مشهور میان محدثان پیامبر (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماعی عظیم و با شکوه حجاج بیان داشت:

...... ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نکنم.

....... شما به زودی بسوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیک و بد شما رسیدگی می شود. من به شما توصیه می کنم هرکس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند.

......... هان ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اکیداً حرام است........... از پیروی شیطان بپرهیزید.

......... به شما سفارش می کنم که به زنان نیکی کنید زیرا آنان امانتهای الهی در دست شما هستند، و با قوانین الهی بر شما حلال شده اند.

......... من در میان شما دو چیز بیادگار می گذارم که اگر به آندو چنگ زنید گمراه نمی شوید، یکی کتاب خدا و دیگری سنت و (عترت) من است.

● امام زمان (عج) در عرفات :

به استناد برخی از روایات، امام عصر-عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف- در زمان غیبت کبرا در همه جا حضور می ‏یابد، و یوسف وار به طور ناشناس میان مردم رفت و آمد می ‏کند. هیچ کس وی را نمی ‏شناسد تا وقتی خداوند به او اجازه دهد خود را معرفی کند؛ چنانچه به یوسف صدیق اجازه داد خود را به برادرانش بشناساند.

بر اساس روایت امام صادق-علیه السلام-، یکی از جاهایی که امام عصر-عجل اللّه تعالی فرجه الشریف- حضور می ‏یابد، صحرای عرفات در ایام حج است.

عبید بن زراره گفت: از امام صادق-علیه السلام- چنین شنیدم: زمانی فرا رسد که مردم امام خود را نبینند. او در روزهای حج مردم را می ‏بیند ولی مردم او را نمی ‏بینند.

محمد بن عثمان، یکی از نواب اربعه، نیز در این باره می ‏گوید: واللّه ان صاحب هذا الأمر یحضر الموسم کل سنهٔ فیری الناس و یعرفهم و یرونه و لایعرفونه؛ به خدا سوگند، صاحب این امر همه ساله در مراسم حج حضور پیدا می‏کند. مردم را می ‏بیند و می ‏شناسد؛ ولی مردم -با این‏که او را می ‏بینند- نمی ‏شناسند.

● صحرای عرفات همایش شناخت و خودسازی امام حسین (ع):

حضرت سیدالشهدا، امام حسین (ع) نیز بعد از ظهر روز عرفه همراه با فرزندان و گروهی از اصحاب از خیمه های خود در صحرای عرفات بیرون آمدند، و روی به دامن «کوه رحمت» نهادند و در سمت چپ کوه روی به کعبه، همایشی تشکیل دادند، که موضوع آن بمناسبت روز عرفه (روز شناخت)، شناخت و سازندگی بود. این همایش، تنها جنبه علم و معرفت نداشت بلکه شناخت توأم با عمل و سازندگی و تزکیه و خودسازی بود و فهرست أهم مطالب آن عبارت بودند از:

۱ـ شناخت خدا و صفات الهی.

۲ـ شناخت خود یا خودشناسی.

۳ـ شناخت جهان.

۴ـ شناخت آخرت.

۵ـ شناخت پیامبران.

۶ـ خودسازی .

۷ـ پرورش نفس با کمالات الهی.

۸ـ توبه و بازگشت به خدای مهربان.

۹ـ دور کردن از صفات نکوهیده.

۱۰ـ فراگیری راه تعلیم و تربیت.

۱۱ـ شناخت و درخواست بهترین ها.

۱۲ـ تبدیل خود پرستی نفس به خدا پرستی.

۱۳ـ تبدیل خود برتر بینی نفس به تواضع و فروتنی.

۱۴ـ تبدیل خودخواهی نفس به ایثار و غیر خواهی.

۱۵ـ تعلیم مفاهیم و ادبیات قرآن.

به روایت : علی دارابی

---