ظهور هند و چین به عنوان قدرت های بزرگ دنیای آینده ساختار نظام جهان را تغییر می دهد

در روزهای اخیر گمانه زنی ها و پیش بینی ها درباره سیاست آمریكا در قبال هند كه مدتی است نشانه های آن از خلال اظهار نظرات مقامات واشنگتن نمایان شده بود, كامل شد

در روزهای اخیر گمانه زنی ها و پیش بینی ها درباره سیاست آمریكا در قبال هند كه مدتی است نشانه های آن از خلال اظهار نظرات مقامات واشنگتن نمایان شده بود، كامل شد. آمریكا در اولین گام برای تبدیل هند به یك قدرت جهانی در دنیای جدید، این كشور را رسماً به عنوان كشوری مسلح به سلاح هسته ای پذیرفت و وعده كمك هسته ای به آن داد؛ اقدامی كه بسیاری آن را بازی با قوانین جهانی در جلوگیری از گسترش سلاح هسته ای می دانند.اكنون هند به عنوان عاملی در رابطه میان آمریكا و چین منافع سودمندی را از هر دو طرف به دست می آوردماههاست مقامات آمریكایی با تأكید بسیار می گویند، «هیچ اولویتی برای دولت دوره دوم جورج بوش بالاتر از تعمیق و گسترش روابط با هند نیست.»اگر نشانه این «تعمیق و گسترش روابط» دیدارهای عالی رتبه و گفتگو در سطوح بالا باشد، این هدف دو هفته پیش در واشنگتن محقق شده است.مانموهان سینگ نخست وزیر هند دو هفته پیش برای دیدار با بوش به واشنگتن رفت و مورد استقبال رسمی و بلندپایه «گارد استقبال» قرار گرفت. برایش ۱۹ گلوله به نشانه احترام به مهمانی عالی رتبه شلیك كردند و او را برای سخنرانی به كنگره بردند. رئیس جمهور تا دیروقت منتظر ماند تا او را برای تفریح به كاخ سفید ببرد. در چهار سال گذشته فقط چهار تن از مهمانان بوش چنین فرصتی یافته بودند و سینگ پنجمین آنها بود.آمریكا در این سفر همه مهارت های خود را برای دوستی نشان داد. اگرچه همچنان به رابطه با هم پیمان نزدیك خود در همسایگی هند؛ یعنی پاكستان رقیب هسته ای این كشور متعهد است و این تعهد را در این سفر هم نشان داد.

واشنگتن كه هدف اصلی سیاست خارجی كنونی هند یعنی به دست آوردن كرسی دائم در شورای امنیت را هم تأیید نمی كند، با طرح مورد علاقه هند برای انتقال گاز ایران از طریق پاكستان به این كشور مخالف است و از همكاری گسترده نظامی و هسته ای با دهلی خودداری می كند. دلیل این خودداری آزمایش هسته ای هند در سال ۱۹۹۸ است كه بعد از آن هم رژیم بین المللی عدم تكثیر هسته ای را امضا نكرد.

اینها چهار حوزه اختلاف آمریكا و هند در سالهای اخیر هستند. از این چهار مورد، در این سفر فقط در مورد آخر یعنی همكاری هسته ای گشایش و توافق به دست آمد، اما این توافق آن قدر مهم بود كه روابط آمریكا و هند و بسیاری از تحولات منطقه ای را تحت تأثیر خود قرار دهد.

در این سفر آمریكا موافقت كرد به هند در دستیابی به امتیازات و منافع دیگر كشورهای مسلح به سلاح هسته ای كمك كند. بر اساس این توافق، هند از همكاری كامل آمریكا در زمینه انرژی هسته ای غیرنظامی همچون تأمین سوخت و انتقال تكنولوژی برخوردار می شود. این موضوع برای هند اهمیت زیادی دارد. كمبود برق یكی از بزرگترین محدودیت های پیش روی اقتصاد به سرعت در حال رشد هند است. انرژی هسته ای كه در حال حاضر فقط سه درصد تولید برق هند را به خود اختصاص می دهد جایگزین بسیار مطلوبی برای زغال سنگ و نفت و گاز وارداتی گران قیمت است.اما این توافق فقط برای هندی ها برد نداشت و برای آمریكا در شرایط كنونی و موقعیت حساس NPT یك پیروزی نمادین بود. طی سال ها هند به دلیل برنامه تسلیحات هسته ای اش تحت تحریم قرار داشت. اكنون آمریكا به این كشور پیشنهاد كمك كرده تا به شهروندی كلوپ كشورهای دارای بمب هسته ای درآید. در مقابل هند هم قول داده به مسئولیت های یك قدرت هسته ای متعهد باشد. از جمله این مسئولیت ها تعهد به تفكیك تأسیسات هسته ای غیرنظامی از تأسیسات نظامی و فراهم آوردن امكان بازرسی های بین المللی برای تأسیسات نظامی و از همه مهمتر پای بندی به توافق امحاء درباره آزمایش هسته ای است.

همه اینها در حالی است كه هند هنوز به عضویت NPT در نیامده است. بوش به صراحت گفته است همكاری هسته ای با هند شامل تجدید نظر در ارائه سوخت به نیروگاه هسته ای تاراپور نزدیك بمبئی است. این نیروگاه كه ساخته خود آمریكاست در سال های اخیر به دلیل محدودیت های آمریكا علیه هند با افول روبه رو شده است.

دولت های گذشته آمریكا از فروش مواد هسته ای به هند خودداری می كردند تا این كشور را به امضای NPT وادار كنند. هند هم از امضای این پیمان خودداری می كند و می گوید، این پیمان به سود كشورهایی است كه سلاح هسته ای دارند و علیه آنهایی است كه سلاح هسته ای ندارند.با وجود خودداری هند از امضای NPT، بوش در اقدامی خلاف جهت كشورهای غربی در ژانویه سال گذشته وعده داد آمریكا آماده همكاری و كمك به هند در زمینه انرژی هسته ای و تكنولوژی فضایی است و در مقابل از دهلی انتظار دارد متعهد شود از این كمك برای اهداف صلح آمیز و در جهت متوقف كردن گسترش خطر سلاح های هسته ای استفاده كند.این اقدام بوش نشانه ای است از رویكرد دولت او به نظم جدید هسته ای جهان. رژیم كنونی هسته ای جهان به سردمداری آمریكا اكنون با چالش های زیادی روبه روست. یكی از این چالش ها برنامه هسته ای كره شمالی است. بوش در رویكرد جدید خود، مجموعه ای از كشورها را بر اساس «عامل اعتماد» در گروهی جداگانه قرار داده و خطرناك یا بی خطر بودن فعالیت هسته ای آنها را بر اساس این معیار ارزیابی می كند.البته رابطه جدید هند و آمریكا و علت انتخاب هند به عنوان اولین كشور خارج از NPT كه آمریكا آن را یك كشور دارنده سلاح هسته ای شناخته است، دلایل دیگری هم دارد. دیدار مانموهان سینگ از هند در كنار محتوا و قراردادها و توافق های صورت گرفته طی آن، ویژگی نمادین دارد. نخست وزیران هند در گذشته مانند راجیو گاندی و ناراسیما رائو از آمریكا دیدن كرده اند اما این دیدارها بیشتر در مقام رهبران بزرگترین دموكراسی جهان و برای ارتقای سطح زندگی مردم فقیر و بیمار بوده است. سینگ در این سفر و هنگام دیدار با بوش نماینده كشوری بود كه همه دنیا او را قدرتی رو به رشد، بازاری بزرگ و قدرت نظامی آینده ای می شناسند كه اگر لازم باشد می تواند در منطقه در مقابل چین قرار گیرد. كشوری كه اكنون یك قدرت در جهان تكنولوژی ارتباطات است و همچون حیات خلوت بازرگانان جهان و مركزی پژوهشی عمل می كند. از سوی دیگر آمریكا هند را به اندازه خودش قربانی تروریسم و شریكی در جنگ با ترور می داند.چندی پیش بوش در دیداری حاشیه ای با نخست وزیر هند در مسكو وقتی می خواست او را به همسرش معرفی كند گفت: او رهبر كشوری است كه بعد از اندونزی بیشترین مسلمان را دارد اما اثری از القاعده در آن دیده نمی شود.اكثر تحلیل گران آمریكایی دیدار اخیر بوش و سینگ و توافق هسته ای دو كشور را بخشی از استراتژی بزرگ ومهم آمریكا در جهان و در قبال چین می دانند. آمریكا بدون شك ایجاد یك ائتلاف ضد چینی را شروع كرده و در این سناریو هند اگر یك قدرت هسته ای باشد، وزنه ای نیرومندتر و مفیدتر است.اقتصاد هند تنها ۴۰ درصد اقتصاد چین است، اما رشد پرشتاب و جمعیت جوان آن گویای این حقیقت است كه نقش جهانی هند رو به افزایش است. یكی از مواردی كه این پررنگ شدن را نوید می دهد، تحول تكنولوژی اطلاعاتی و صنایع كامپیوتری هند است. امروزه مدیر هر شركت بزرگ آمریكایی همان قدر كه باید اطلاعاتی درباره چین داشته باشد، درباره هند هم باید استراتژی مشخصی داشته باشد. در سفر اخیر نخست وزیر هند به آمریكا دو طرف درباره تشكیل مجمعی جدید از مدیران ارشد هند و آمریكا توافق كردند. مقامات دو طرف تأكید می كنند این رابطه مستقل از هر گونه ملاحظاتی در قبال چین است. اما هدف اعلام شده آمریكا برای كمك به هند و تبدیل كردن آن به قدرت بزرگ قرن ۲۱ را نمی توان فارغ از قدرت رو به رشد چین ارزیابی كرد.روابط چین و هند را اكنون به ماه عسل دوم تشبیه می كنند. دو كشور در ۱۱ آوریل گذشته در اقدامی قابل توجه، بر سر «همكاری استراتژیك برای صلح و كامیابی» توافق كردند. هدف از این توافق پایان دادن به اختلافات مرزی هند و چین و تقویت روابط دوجانبه تجاری و اقتصادی است. اكنون هند به عنوان كارت بازی در رابطه میان آمریكا و چین منافع سودمندی را از هر دو طرف عاید می كند.سینگ در بازگشت از این سفر، در هند همچون یك قهرمان مورد استقبال قرار نگرفت. اعلام تعهد او به تفكیك تأسیسات هسته ای نظامی و غیرنظامی و تضمین نظارت بین المللی بر تأسیسات غیرنظامی با مخالفت عده ای در داخل هند روبه رو شد. آنها می گویند نخست وزیر امتیاز زیادی داد و دستاورد اندكی داشت. اما در واشنگتن تحلیل گران رسانه ای و ناظران امور هند، این توافق را از هر دو طرف دارای برد می دانند. عدم حمایت آمریكا از اختصاص كرسی دائم به هند در شورای امنیت به این انتقادها در هند دامن زده است. دانشمندان هسته ای و دفاعی هند در روزهای اخیر در اظهار نظرات مطبوعاتی خود تأكید كردند كه تفكیك تأسیسات هسته ای نظامی و غیرنظامی این كشور دشوار و به شدت پرهزینه است.

این تأسیسات از همان ابتدا به صورت تركیبی وجود داشته اند و اكنون به سختی می توان این دو را از هم تفكیك كرد.سه هفته پیش از سفر سینگ به آمریكا تیتر یك مطبوعات مهم هند اسناد به تازگی از طبقه بندی خارج شده آمریكا بود كه نشان می داد، ریچارد نیكسون رئیس جمهور پیشین این كشور ایندیرا گاندی را «جادوگر پیر» خوانده و هنری كیسینجر وزیر خارجه هم هندی ها را حرام زاده لقب داده است.

این موضوع در سطح دولتی هیچ بازتابی نداشت. این در حالی است كه نظرسنجی ها نشان می دهد هندی ها سرسخت ترین طرفداران آمریكا در جهان هستند.در رابطه میان هند و آمریكا هنوز موضوعات حل نشده زیادی باقی مانده است كه برطرف شدن هر یك زمان می برد. همكاری نظامی، افزایش سطح تبادلات تجاری، همكاری در بخش خدمات و كشاورزی، ایدز، اصلاحات سازمان ملل(كرسی دائم برای هند در شورای امنیت) و موضوع كشمیر از جمله این موارد است.

علی رغم ضد آمریكایی بودن بسیاری از روشنفكران هندی، آمریكا و هند هر دو می دانند كه باید منافع مشتركی داشته باشند. این رابطه در سالهای جنگ سرد و مدتی بعد از آن، در شرایطی كه هند «غیرمتعهد» به سمت شوروی متمایل شده بود و آمریكا «با كارت چین» بازی می كرد، تیره شد. بیل كلینتون سیاست نزدیكی با هند را پیش گرفت اما آزمایش های تسلیحاتی هند در سال ۱۹۹۸ این سیاست را به تأخیر انداخت و در پی آن حملات ۱۱ سپتامبر با تبدیل كردن پاكستان به متحد جدید آمریكا در جنگ با تروریسم، این سیاست به كلی به فراموشی سپرده شد.چین و اروپا به دقت این رابطه و عمق و پیشرفت آن را زیر نظر دارند. اتحادیه اروپا چین را به اندازه آمریكا خطرناك و تهدیدآمیز نمی داند، به همین دلیل معادلات حاشیه ای آن را پیگیری می كند.ظهور هند و چین به عنوان قدرت های بزرگ دنیای آینده ساختار نظام جهان را تغییر می دهد. نه تنها سلطه تك قطبی آمریكا در اقیانوس هند با چالش روبه رو می شود بلكه مثلث آمریكا- اروپا- ژاپن كه در دهه های اخیر بر اقتصاد سیاسی جهان حاكم بوده اكنون زیر سؤال رفته است به همین دلیل آمریكا اینچنین به تكاپو افتاده است.

ترجمه و تنظیم: اردلان متین